«Astana Opera» memlekettık opera jäne balet teatry 2013 jyly Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ bastamasymen qūryldy. Qazaqstan Prezidentı barşa körermendı «Astana Opera» ǧajaiyp klassikalyq opera jäne balet teatrynyŋ aşyluymen qūttyqtap, būl astanamyzdyŋ 15 jyldyǧyna arnalǧan baǧa jetpes syilyq ekenın basa aitqan bolatyn.
Elordanyŋ sol jaq jaǧalauynda ornalasqan «Astana Opera» teatry köz tartarlyq äsemdıgımen taŋdandyrady. Teatr äu basta ǧajaiyp keşen retınde tehnikalyq jäne körkemdık jetıstıkterdı boiyna jinaqtaǧan. Älemdık deŋgeidegı beldı de bedeldı opera jäne konserttık zaldardyŋ, iaǧni Milandaǧy «La Skala», Madridtaǧy Koroldık opera, Mäskeudegı Ülken nemese Niu-Iorktegı «Metropoliten-opera» siiaqty teatrlardyŋ qataryna kıruge äbden laiyq. Teatrdyŋ kırpışın qalauǧa otandyq mamandarmen qatar Şveisariia, İtaliia, Albaniia, Marokko, Resei şeberlerı de qatysty. Josparlau barysynda mūndai ǧimarattardy saludaǧy jinaqtalǧan älemdık täjıribe eskerıldı.
Klassikaǧa negızdelgen ǧimarat ellinistikalyq naqyştarǧa toly, manerizm men barokko baǧytyna da män berılgen. Osylaişa, arhitekturalyq saǧat tılderın jyljytyp, köne grek stilınde ūtymdy jasaldy.
Teatr jalpy aumaǧy 9 gektar jer kölemın alyp jatyr. Köşe boiyndaǧy esık aldynda salynǧan ūzyn jaiau köpır «Astana Opera» ǧajaiyp ǧimaratymen ädemı üilesken. Al ǧimarat 64000 şarşy metr aumaqta ornalasqan. Onyŋ 3000 şarşy metrınde 4 sahnalyq aimaq qamtylǧan. «Astana Opera» teatry özınıŋ auqymdylyǧymen de, arhitekturalyq kelbetınıŋ körıktılıgımen de tamsandyrady.
Arhitektorlar alǧa qoiǧan basty maqsat klassikalyq baǧytty dekor elementterı arqyly ǧimarattyŋ funksionaldyq jäne tehnikalyq erekşelıktermen üilestırıp, muzykalyq teatrdyŋ sūranysyn tolyǧymen qanaǧattandyru edı. Ǧimarattyŋ syrtqy dizainy ışkı bölıgınde basqaşa sipatta özgeredı: manerizm stilındegı portik barokkoǧa, körermen zalynda körınıs tapqan umbertino stilı arersahnada bügıngı zamandaǧy beinege auysady. Bır stilden ekınşı stilge auysu teatrdyŋ köp jerınde anyq baiqalady. Holdyŋ europalyq äsemdılıgı bırqalypty yrǧaqpen qazaqtyŋ ūlttyq äuenderıne köşedı. Mūny köşpendıler mädenietınıŋ dästürlı stilistika tabiǧatyna qonys tebuı dep tüsıngen dūrys. Älemdık arhitekturanyŋ jetıstıkterın boiyna jinaǧan teatrdyŋ ǧimaraty ūlttyq naqyşpen äsem bezendırılgen.
Jaz mezgılınde teatr ǧimaratynyŋ ainalasyn jasyl jelekter orap, bau-baqşaly gülzarlar qorşaidy. Teatr alaŋyna tabiǧi tastar töselgen. Ǧimarattyŋ syrtyn qaptauǧa märmär, jez jäne mys syndy üş türlı materialdar qoldanǧan.
Teatrdyŋ kıreberıs maŋdaişasyn müsınşıler M.Mansūrov pen T.Ermekovtıŋ «Qobyzşy» jäne «Jetıgenşı qyz» tuyndylary äşekeilep tūr. İtaliianyŋ Vioredjio men Petro-Senta qalalarynda qūiylǧan būl müsındık kompozisiialarsyz teatr qasbetın közge elestetu qiyn.
Teatrdyŋ töbesıne qoiylǧan kvadriga (avtory – marqūm Qanat Nūrbatyrov) Saq patşaiymy Tomiristıŋ beinesınde berılgen. Barlyq müsındık kompozisiialar qoladan jasalyp, olar uaqyt ötısımen patinamen bürkelıp, körkemdık qasietı odan saiyn ärlene tüstı.
Avansahna, orkestrlık şūŋqyr, parter jäne köp qabatty balkondy qamtityn bas körermen zaly – teatrdyŋ jüregı – onyŋ ruhani ortalyǧy. Sebebı däl osy jerde teatrdyŋ qūdıretın sezınuge bolady. Biık-biık balkondar altyn jalatylǧan qazaqtyŋ ūlttyq oiularymen kömkerılgen.
Berık veliur matasynan jasalǧan basty perde üş türlı täsılmen ünsız aşylyp-jabylady. Alǧaşqy täsıl – almaniialyq täsıl boiynşa sekundyna 2 metr jyldamdyqpen tık köterıledı. Grek täsılımen 9 sekund ışınde köldeneŋınen aşylsa, italiialyq mänermen 6 sekundta diagonaldı türde aşylady. Mūnyŋ barlyǧy bır mezette sinhrondy jūmys ıstei alady.
Basty körermen zaly ūlttyq naqyşta äşekeilengen. Ol 1250 adamǧa eseptelınıp, italiialyq jäne bügıngı zaman talabyna sai stilmen jetıldırılgen. Otyratyn oryndar parter, beletaj jäne joǧary deŋgeidegı üş qatarly lojalarǧa bölıngen. 450 orynǧa şaqtalǧan parter är körermenge qoiylymdy yŋǧaily köruge eseptelınıp jasalǧan.
Orkestrlık şūŋqyr 120 muzykantqa laiyqtalǧan. Orkestrlık şūŋqyr aumaǧy orkestr üşın ǧana emes, sahnany nemese parter aimaǧyn keŋeitu üşın de qoldanylady. Bırneşe deŋgeige bölıngen būl jer üş platformadan tūrady. Būl jaǧdaida orkestrlık şūŋqyr ornyna avansahna qūrylyp, konserttık zal retınde paidalanylady.
Kameralyq zalǧa 250 adam syiady. Ol kameralyq muzyka konsertterı jäne solisterdıŋ öner körsetuı, şaǧyn akustikaly halyq muzykasy ansamblderı, hor, dramalyq spektaklder qoiylymdary, poetikalyq deklamasiia, konferensiialar, filmderdıŋ proeksiiasyn körsetu şaralaryna yŋǧaily. Kameralyq zalda dybys küşeitu üşın 7.1. formattaǧy kölemdı dybystau audiojüiesı qoldanylady. Būl şaǧyn ärı sändı zal siqyrly muzykanyŋ är dybysyn qalt jıbertpei sezınuıne jaǧdai jasaidy.
«Astana Opera» teatry keremet dybys sapasymen maqtana alady. Akustikamen İtaliia men Germaniianyŋ jetekşı mamandary jūmys ıstep, ǧajap nätijege qol jetkızıldı. Zaldyŋ eş jerınde dybys sapasy tömendemeidı. Oryndyqtar men ainalar, dekorativtı japsyrmalar, iaǧni dybys terbelısın şaǧyltatyndar ne jūtatyndar – bärı eŋ ūsaq bölşekterge deiın oilastyrylǧan. Milandaǧy ataqty La Scala teatryndaǧydai, oryndyqtyŋ būryşy men būrylysy esepke alynǧan. Teatr akustikasynyŋ ǧajap sapasyna parkettık edenge qoldanǧan jezben qabystyrylǧan şamşat jäne qaiyŋ aǧaşy, baiau ösetın kanadalyq qaraǧai, şie panelderı äser etedı. Ǧimarattyŋ barlyq qūrylymdaryndaǧy, äsırese, opera jäne daiyndyq zaldaryndaǧy akustikanyŋ mınsız boluyna erekşe män berılgen.
Operalyq zal özınıŋ tabiǧi akustikasymen erekşelenedı. Änşı nemese aspaptyq oryndauşy şyǧarmany qandai tonaldyqta oryndamasyn, ony sapaly jäne aiqyn däldıkpen beruge mümkındıgı bar. Arnaiy akustikalyq effekt bolu üşın otyzǧa tarta mikrofondar orkestrlık şūŋqyr üstıne, sahna men zalǧa qoiylǧan.
Jaŋa ǧimarattyŋ salynu barysynda funksionaldyq tärtıp erejesıne qatty köŋıl bölındı. Barlyq bölmelerdıŋ kölemı europalyq tanymal teatrlardyŋ ülgısı boiynşa qūrastyryldy. Tehnikalyq jäne kömekşı bölmeler: sahna, arersahna, şeberhanalar, daiyndyq zaldary – teatr mehanizmın qozǧalysqa keltırıp, jūmysyn nätijelı etetın barlyq nysandar – eŋ biık talap standarttaryna sai keledı.
Teatrdyŋ sahnalyq jaryq jabdyǧy älemdık ozyq täjıribe boiynşa qūrastyrylǧan. Bas zalda ärtürlı quattaǧy jäne maqsattaǧy myŋǧa tarta, al kameralyq zalda eluge juyq projektorlar qoiylǧan. Jaryq retteu qondyrǧysy, dybys rejisserlık pultı jäne audarmaşy kabinasy körermen zalynda ekınşı balkondyq qabat deŋgeiınde ornalasqan.
2013 jyldyŋ 21 mausymynda «Astana Opera» teatry alǧaşqy mausymyn ūly kompozitor Mūqan Tölebaevtyŋ «Bırjan–Sara» tuyndysymen saltanatty türde aşqan edı. Är jaŋa teatrlyq mausym köptegen şyǧarmaşylyq jaŋalyqtar äkeledı. Teatrdy körkeitu maqsatynda bügıngı künı Europanyŋ ataqty teatrlarymen kelısımder jasaldy. Solardyŋ ışınde «Parijdıŋ Ūlttyq Operasy», «Rim operasy», «La Skala», «San–Karlo» teatrlary bar. «Astana Opera» teatrynyŋ qasbetınde qasiettı samūryq qūsy beinesınıŋ boluy kezdeisoq emes. Alyp qyrannyŋ beinesı Bäiterek aǧaşynyŋ basynda otyryp, älem elderınıŋ arasyn jalǧaǧan beibıt qūsy ıspettes.
Materialdy daiyndauǧa kömektesken «Astana Opera» memlekettık opera jäne balet teatrynyŋ baspasöz qyzmetıne alǧys bıldıremız.
Güldana TALǦATQYZY
