Memlekettık rämızderın qūrmet tūtatyn halqy bar el – baqytty el. Sebebı, öz elınıŋ qūndylyqtaryna beijai qarai almaityn memleket bırlıgı men tatulyǧyna da syna tüsırmeidı. Sondyqtan qai kezde de memlekettık rämızderdı
nasihattau, olardyŋ qoldanyluyn qadaǧalau – qaşan da basty nazarda.
Är azamat memlekettık belgıler – būl osy rämızderde jazylǧan elımızdıŋ tarihy ekenın ūǧynuy tiıs. Memlekettık rämızderge qūrmetpen qaraǧan är azamat öz ūltynyŋ tarihyna, elınıŋ bügını men erteŋıne de sondai qūrmetpen qaraidy.
Memlekettık Tu, Änūran, Eltaŋba jäne mör arqyly memleket özınıŋ ūlttyq-mädeni erekşelıgın, älemdegı özınıŋ baǧytyn, ışkı jäne syrtqy saiasi ūstanymdaryn aişyqtaidy.
Qazaq tamǧalary –
taipalardyŋ belgılerı
Memlekettık nyşandardyŋ tarihy tereŋde. Būlar Qazaq handyǧynyŋ qūryluymen bırge paida boldy jäne HIH ǧasyrdyŋ ortasyna deiın – Reseidıŋ üstemdıgı ornap, äkımşılık – aumaqtyq tereŋ özgerıster (1867–1868, 1886 jäne 1891 jj.) jürgızılgenge deiın qoldanysta boldy. Ol kezde qazaq handyǧynda ortaq bır mör nemese belgı bolmady.
Ärbır han nemese sūltannyŋ özındık jeke belgısı körsetılgen, oiumen örnektelgen tuy men mörı boldy. Soǧan qaramastan tört ǧasyrǧa juyq uaqyt boiy qazaq handary men sūltandarynyŋ mörı dala memlekettılıgınıŋ belgısı bolyp esepteldı.
Sol däuırdegı türlı qūjattar men qazaq sūltandarynyŋ bügıngı ūrpaǧyna deiın jetken qūndylyqtaryn zerdelegen ǧalymdar sol kezeŋde basqaruşy qauymnyŋ jeke mörı metaldy jüzık türınde bolǧanyn anyqtady. Jüzıktıŋ betınde arabşa jazylǧan jazu men belgılı bır beine surettelgen.
18 ǧasyrdyŋ ortasyndaǧy Qazaq handyǧynyŋ Tuy
Dala bileuşılerınıŋ kuälandyruşy belgısın zertteuşıler 14–15 ǧasyr aralyǧynda ülken şarşy ıspettes tamǧanyŋ, säl keiınırek saqina tektes kışı tamǧanyŋ qoldanylǧanyn aitady.
Abylai hannyŋ memlekettık mörı
Resei şyǧystanuşylarynyŋ aituynşa, qazaq bileuşılerınıŋ mörlerı «şyǧys qolasy» («haft juş») atalǧan. Tura maǧynasy «jetı metaldyŋ qosyndysy» degendı bıldıredı. Ol qalaiy, kümıs, mys, sürme syndy köptegen qospadan jasalǧan. Metalǧa taŋbanyŋ terıs audarylǧan beinesı jäne oiu-örnek salynǧan. Sondyqtan mör jasauşy şeberlerdıŋ köbı solaqai bolǧan. Tamşy tektes ülken ölşemdı, sol nemese oŋ qoldyŋ ülken sausaǧyna kiıletın jüzıkterdı Qazaqstannyŋ öz aumaǧyndaǧy ǧana emes, körşı eldegı şeberler de jasap şyǧarǧan.
Soŋǧylarynyŋ jüzıkterınde körkemdeuşı belgıler bolmaǧan. Olardyŋ türı negızınen törtbūryşty, şarşy tektes nemese şar tärızdı nūsqada jasaldy. Jazuy da bırkelkı boldy.
Ekaterina ELŞONKOVA
