Astanalyq zerger jasaǧan ädemı äşekeige İordaniia patşaiymynyŋ közı tüsıptı. Raniia hanym qazaqy örnekpen zerlengen boitūmar men bederlı bılezıktı äspettep taǧyp alypty.
İordaniianyŋ Raniia patşaiymy äspettep taǧyp jürgen qasiettı boitūmar men bederlı bes bılezık – Suretşıler jäne dizainerler odaǧynyŋ müşesı, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı, talantty zerger Berık Älıbaidyŋ qolynan şyqqan dünieler ekenın bılgende özımız de qyzyǧyp qaldyq. Şyndyǧynda, äleumettık jelıde jariialaǧan patşaiymnyŋ suretterınde qazaqy boiaumen zerlep, taza kümısten jasalǧan äşekei būiymdar erekşe közdı tartady. Osydan-aq, ūltymyzdyŋ ǧasyrlar boiy öz äsemdıgımen erekşelengen zergerlık önerı älemdık deŋgeide nasihattalyp jatqanyn aŋǧaruǧa bolady.
TALAILARDY TAMSANDYRǦAN ÄŞEKEI
– Rasynda, men özım de İordaniianyŋ bırınşı hanymy taǧyp jürgen boitūmar men bes bılezıktı fotodan körgende taŋyrqap qaldym. Qazaqtyŋ kümıspen körkemdelgen äşekeilerı osyndai deŋgeige köterılgenı, ärine, menı quantty. Suretten ol būiymdardy mūqiiat qaradym. Är şeberge öz qolymen jasaǧan dünielerı ystyq. Olardy tolyq menıkı dep aita alamyn. Bıraq ta onyŋ İordaniia patşaiymynyŋ qolyna qalai tüskenın bılmeimın. Şet elderge jiı körme aparamyz. Mümkın, sol kezde alǧan bolar. Naqty aitu qiyn. Negızı, boitūmar, öŋırjiek, bılezıkterdı köp jasamaimyn. Jasaǧanda da saudaǧa şyǧarmaimyn. Būryn jasaǧan būiymdarǧa belgı qoimauşy edım. Qazır «ÄB» degen belgı salamyn. Öitkenı, olardyŋ köşırmelerı köbeiıp kettı, – deidı şeber patşaiymdy tamsandyrǧan äşekei turaly söz sabaqtap.
Jalpy, zergerdıŋ kümıspen ädıptep jasaǧan alqalary, jüzıkterı, bılezıkterı jäne syrǧalary öz äsemdıgımen köz tartady. Olardyŋ barlyǧy da ūlttyq örnektermen bederlengen. Ol äşekei būiymdardy taza kümısten ǧana jasaidy eken. Ärine, altyn, jez, mys, aqyq, peruza, malahit jäne qūlpyrma tas sekıldı dünielerdı qosymşa paidalanady.
ŪSTALYQ QONǦAN ÄULET
Berık Älıbai – Jambyl oblysy Merke audany Qyzylsai auylynda düniege kelgen. Jalpy, ūstalyq qasiet tūqymǧa qonady. Halqymyz üşın ol da bır kielı sanalady. Zergerdıŋ babalary ūsta bolǧan. Atasy Älıbaidyŋ ınısı Älımbai körık ūstaǧan. Al äkesı Sätımbek te qara jaiau emes. Jylqynyŋ äbzelderın jasaǧan.
Ol mektepte jürgende äjeptäuır suretşı bala atanǧan. Suretşı bolsam degen armanmen Almatydaǧy N.Gogol atyndaǧy (qazırgı Oral Taŋsyqbaev) körkemsuret uchilişesıne oquǧa qabyldanady. Osynda jürıp zergerlık önerdıŋ qyr-syryn meŋgeredı. Düisen Seiduäliev, Meiırhan Äbdırahmanov syndy ūstazdarynan därıs alady.
– Atamyzdan qalǧan ūstalyq qasiet ölmesın dep bauyrlarym men balalarymdy osy önerge baulydym. Ülken qyzym da dizainer. Ekı ınım de, qainylarym da qolynan bal tamǧan şeberler. Kışı balamdy köbınese şet memleketterde bolatyn körmelerge jıberıp jürmın, – deidı şeber köŋılı marqaiyp.
SÄUKELEDE SYR BAR
Berık Älıbaidyŋ ülken qyzy tūrmysqa ūzatylar kezde jasaǧan säukelesı kelıstı bır körkemdıkten tuǧan tuyndy deuge bolady. Oǧan bar öŋırdıŋ ülgısın kırgızgen. Säukelenıŋ äşekeilerı taza kümısten örılgen. Arnaiy barqyttan tıgılgen. Ony jasau üşın zerger köp eŋbektenıptı. «Babalarymyz qyzy ūzatylar kezde bar malyn şaşsa da aianyp qalmaǧan. Sondyqtan men de qyzyma mäŋgılık este qalatyndai säukele jasaǧym keldı. Äuelı, oǧan qajettı jabdyqtardy ızdedım. Mäselen, barqyt matany elımızden taba almai, Oman memleketınen aldym. Qara küzen jaǧasyn qara bazardan taptym. Söitıp, säukelenı qyzym ūzatylyp bara jatqanda batamdy berıp, kigızdım. Ol qazır otbasymyz üşın eŋ bır qūndy jädıgerler qatarynda» dep, onyŋ kiesı men qasietı jaiynda tereŋırek oi örbıttı.
Sondai-aq, ūstanyŋ qolynan şyqqan kezdık, pyşaq, qanjarlardyŋ jasaluy da mınsız. Körkemdıgımen erekşelenedı. Reŋderı de jüz qūbylyp tūrady.
ETNOGRAFİIаLYQ MUZEI
Zergerdıŋ taǧy bır erekşe qyry bar. Ol – bügınde ūmytylyp bara jatqan ūltymyzdyŋ asyl jädıgerlerın jinauy. Bız ony otbasylyq mūrajaiǧa barǧanda anyq kördık. Ekı qabatty eŋselı üi qūddy bır etnografiialyq auyl sekıldı äser qaldyrdy. Üi aulasynda bes qanatty kiız üi tıgılgen. Ony Qaraqalpaqstannan kelgen qandasymyzdan satyp alypty. Üidıŋ ışı de qazaqy oiularmen bezendırılgen. Köne sandyqtar, qūraq körpeler, basqūrlar, qysqasy, ertede ata-babamyz ūstanǧan barlyq jabdyqtar qoiylǧan. Olardyŋ denı HIH ǧasyrdyŋ jädıgerlerı sanalady. 15-16 ǧasyrda ǧūmyr keşken qazaq batyrynyŋ sauyty da ılıngen. Bır būryşta köne kübı kümbırlep tūr.
Otbasylyq mūrajai da baiyrǧy babalarymyz paidalanǧan tūrmystyq jabdyqtardyŋ barlyǧy saqtalǧan. Qazdai tızılgen köne samauyrlar da köz tartady. Otandyq qylqalam şeberlerınıŋ tuyndylary da körnekı jerden oryn alǧan. Zergerdıŋ öz qolynan şyqqan būiymdar da qoiylǧan. Qysqasy, etnografiialyq muzeiden tarihymyzdyŋ tūtas bır kelbetın köruge bolady.
ARDAQTY AǦADAN ÜIRENGENI KÖP
Jalpy, är halyqtyŋ öz tarihy bar. Sondyqtan, ony jıtı bılu qajet. Mäselen, bügıngı taŋda äşekei būiymdar men basqa da zattarǧa qazaqtyŋ oiu-örnekterın qalai bolsa solai japsyru beleŋ aldy. Tüpkı mänıne üŋılıp jatpaidy. Är jädıgerdıŋ syry bar. Betaldy qoldana beruge bolmaidy. «Mysaly, berırekte tüsırgen tarihi kinolarda akterlar men aktrisalar paidalanǧan äşekei būiymdardy körgende jüregım auyrady. Är jasqa tän äşekeiler bar. Soǧan laiyqty kiınıp, äşekeilerdı taǧady. Al bızde oǧan eşkım qaramaidy. Män bermeidı. Qyrǧyzdyŋ, Türkımennıŋ būiymdaryn bızdıkı dep qoldanady. Tuysqan el bolǧandyqtan, ūqsastyǧymyz bar şyǧar. Degenmen, ony ajyrata bılu kerek. Nemese sodan habary bar adamnan sūrauy qajet. Öz basym ūlt ruhaniiatynyŋ joqtauşysy Özbekälı Jänıbekov aǧamyzdan köp taǧylym aldym. Almatydaǧy Ortalyq muzeidı jabdyqtaǧanda sol kısınıŋ qasynda boldym. Sonda aǧamyz ärbır jädıgerdıŋ tarihyn zerdelep aityp beretın» deidı zerger köŋılı qamyǧyp.
Qazırgı taŋda Berık Älıbai – elordadaǧy Ūlttyq muzeide konservasiialau jäne qalpyna keltıru qyzmetınıŋ jetekşısı. Muzei qoryndaǧy qūndy jädıgerlerdı qalpyna keltıru jūmystarymen ainalysady. Jas mamandarǧa şeberlıktıŋ qyr-syryna üiretedı. Astana qalalyq Mädeniet, mūraǧattar jäne qūjattama basqarmasy janyndaǧy Mädeni qūndylyqtardy uaqytşa äketu jönındegı saraptama komissiiasynyŋ müşesı.
Tüiındep aitqanda, äsem äşekeilerımen İordaniia koroldıgınıŋ patşaiymynyŋ taŋqaldyryp, babadan qalǧan sara önerdı därıptep, halqymyzdyŋ ardaqty azamaty därejesıne köterılgen talantty tūlǧanyŋ dara joly kım-kımge de ozyq ülgı.
Azamat ESENJOL
