Ǧylymnyŋ ūiasyn būzu jaqsylyqqa aparmaidy

Aldaǧy 3 şılde künı Serık aǧamyz jotaly jetpıs jasqa tolady. Qazırgı otandyq äde­biet­tanu ǧylymynyŋ aldyŋǧy şebınde jürgen ǧalymnyŋ eŋbekterı jaiynda auyz toltyryp aituǧa bolady. Bügınge deiın onyŋ zerdelı qalamynan 700-den astam ǧylymi, ädebi-syn maqalalar tudy. Bırneşe zertteu kıtaptary jaryq kördı. Folklortanu ǧylymynyŋ damuyna jaŋaşa serpın berdı. Talantty şäkırt tärbielep, ūlaǧatty ūstaz atandy. Qysqasy, elgezek, sergek qalpynan özgermei, qūr attai şauyp jüretın aǧamyzben mereitoi qarsaŋynda jolyǧyp, äserlı äŋgıme örbıtken edık.

– Jaqynda elıŋızge baryp, bır aunap-qunap kelıpsız. Qyzyl­jardan qandai äsermen oraldyŋyz?
– Qazaq balasy üşın tuǧan jerden qasiettı ūǧym joq. Men ony bala künımnen boiǧa sıŋırıp ösken adammyn. Sondyqtan ata-babamnyŋ, äke-şeşemnıŋ süiegı jatqan kielı mekendı qai­da jürsem de, jadymnan şyǧarǧan emespın. Jyldyŋ basynda Manaş Qozybaev atyndaǧy Soltüstık Qazaqstan memlekettık universitetı menıŋ mereitoiyma orailastyryp, ǧylymi konferensiia ötkızudı josparlap qoiǧan eken. Jerlesterım soǧan ädeiılep şaqyrdy. Oǧan jalǧyz barmai, bas qaladan bır top ziia­ly qauymdy ertıp bardym. Qyzyljardyŋ törınde «Qa­zırgı folklor jäne äde­biet­tanudyŋ kökeitestı mäse­lelerı» atty kelelı jiyn öttı. L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ prorektory, akademik Dihan Qamzabekūly «Serık Negimov jäne Alaş mūrasy» atalǧan taqyrypta baiandama jasady. Memlekettık Eltaŋbanyŋ avtory, säuletşı Jandarbek Mälıbekov menıŋ şyǧarmaşylyǧymdaǧy ūly jyraular poeziiasyna toqtaldy. Aqyn, ǧalym Serıkzat Düisenǧazin aitys önerı jaiynda salmaqty oi örbıttı. Tarih ǧylymynyŋ doktory Marat Äbsämetov kıtaptarymdaǧy tarihi derekterdı söilettı. Konferensiia joǧary deŋgei­de ūiymdastyryldy. Jerles­te­rım mereiımdı asyrdy. Universitet­tıŋ qūrmettı professor ataǧyn berdı. Bır sözben aitqanda, tuǧan jerımnen pyraqqa mınıp qaitqandai äsermen oraldym.
– Bärı qaiyrly bolsyn! Sızdıŋ synşy, folklortanuşy, öleŋtanuşy sekıldı qyrlaryŋyzdy bılemız. Al özıŋızdı kım dep baǧalaisyz?
– Qysqa qaiyrsam, men ädebiettanuşymyn. Bıraq būl qalpaqpen ūryp alatyn oŋai sala emes. Mūnyŋ da qūryq boilamaityn ūŋǧyl-şūŋǧyldary jetedı. Älbette, ädebiettanuşy bolu üşın onyŋ tarihyn, ürdısın, jalpy, söz önerınıŋ şejıresın jetık bılgen jön. Mäselen, öz basym, bızdıŋ zamanymyzǧa deiıngı ǧūn däuırınen bastap, keiıngı Attila, Kültegın, Şyŋǧyshan, Altyn Orda memleketı, Qazaq handyǧynyŋ tūsy, odan bergı XVIII-XIX ǧasyrǧa deiıngı kezeŋderdı tapjylmai süzıp şyqtym. Äsırese, Altyn orda tarihy jönınde aǧylşynşa, nemısşe, fransuzşa, orysşa basylǧan tarihi ädebietterdı qūmartyp oqydym. Osy kıtaptarda «han», «qaǧan», «saq», «noian» jäne «köbegen» degen sözder tura osylai jazylǧan. Mäselen, «köbegen» dep hannyŋ balalaryn aitady eken. Osyǧan qarap, qazaqtyŋ tılı öte bai ekendıgıne közıŋız jetedı. Mysaly, oǧyz eposynyŋ tarihy bes myŋ jylǧa sozylǧan. Atalarymyzdyŋ kiız üiınıŋ tarihy da osy şamada. Sodan-aq, bügıngı qazaq jerınde bızdıŋ babalarymyzdyŋ köneden mekendegenın bılesız.
– Bıraz kıtaptaryŋyzdy qarap şyqtym. Ǧylymi eŋbekterıŋızdıŋ özı üş-tört salany qamtidy. Sony özıŋız taratyp aityp beresız be?
– Men äuelden alǧaşqy zertteu jūmysymdy qazaq öleŋın tanudan bastaǧam. 1972-75 jyldar aralyǧynda Äuezov atyndaǧy ädebiet jäne öner institutynda ıstegen jyldary qazaq öleŋınıŋ üş elementı, iaǧni intonasiia, dybys, yrǧaqty alyp, tereŋırek üŋıldım. Keiın būl teoriialyq eŋbegım «Öleŋ örımı» degen atpen 1980 jyly jaryq kördı. Mūnyŋ künı bügınge deiın mänı joǧalǧan joq. Odan keiın aqyn-jyraular poeziiasynyŋ körkemdıgın zerttedım. Basy – sonau Qaztuǧan, Dospambet, Marǧasqa, Şalkiızden bastalyp, keiıngı Būhar, Ümbeteige sozylatyn jyraular poeziiasy älem ädebietındegı qūbylys. Būlar jyrau ǧana emes, memlekettıŋ ışkı jäne syrtqy saiasatyna aralasqan beldı tūlǧalar boldy. Al aqyndardy men jyrşy-aqyndar dep bölemın. Olar özderı şyǧarǧan jyrdy dombyramen nemese qobyzben aityp, jūrtqa jetkızdı. Negızınen, bızdıŋ ädebietımız sahna ädebietı bolǧan. Qazaqtyŋ sal-serılerın de qaǧys qaldyrǧan joqpyn. Segız serı, Bırjan sal, Aqan serı, Ükılı Ybyrai, Mädi, Şaşubai, Qūltuma, Ǧaziz, Jaiau Mūsa, Estai, Kenen sekıldı düldülder jaiynda ǧylymi eŋbek jazdym. Şyǧarmaşylyǧymnyŋ taǧy bır salasy – qazaqtyŋ bi-şeşenderı boldy. Ony jazuǧa sebep bolǧan 1992-97 jyldary Qazaq memlekettık qyzdar pedagogikalyq institutynyŋ rektory – Seiılbek İsaev. Ol menı Ǧylym akademiiasynan atalǧan oqu ordasyndaǧy Qazaq ädebietı kafedrasynyŋ meŋgeruşılıgıne şaqyrdy. Egemendık alǧan şaǧymyz. Rektor ädebiettanuǧa jaŋa pän engızeiık degen ūsynysyn aitty. Onda ol «şeşendık önerdıŋ teoriia­sy men täjıribesı» jaiyndaǧy pän bolsyn dep qolma-qol oiymdy aittym. Erterekte, ädebiet jäne öner institutynda belgılı ǧalym Baltabai Adambaevpen qyzmettes boldym. Jas kezımız. Köp närsege onşa män bermeimız. Baltakeŋ şeşendık önerdıŋ bärın zerttep qoiǧan şyǧar dep jürgem. Söitsem, būl salanyŋ da aşylmaǧan qyry jetedı eken. Sodan otyra qalyp, bes ai ışınde «Şeşendık öner» degen kıtabymdy jazdym. Būl pän Qyzdar institutynyŋ barlyq fakultetınde oqytyldy. Keiınırek äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetı men Abai atyndaǧy Qazaq ūlttyq pedagogikalyq universitetınde oqu sabaǧyna engızıldı. Soŋǧy on jyl kölemınde qazaqtyŋ qabyrǧaly qalamgerlerınıŋ tvorchestvosy turaly tynbai jazyp kelemın. Şaşubai men Doskei aqynnyŋ kıtabyn qūrastyrdym. Qazaqtyŋ än-küi taqyrybyna arnalǧan novella, esseler jinaǧyn şyǧaruǧa mūryndyq boldym. Alaşqa aty jaiylǧan ardaqtylarymyz turaly bırşoǧyr esse jazdym. Köŋılım tolatyn taǧy bır dünie – aituly ǧalym Mälık Ǧabdullinnıŋ ömırı men şyǧarmaşylyǧy jaiynda filologiialyq-derektanu zertteuım basyldy.
– Jaqsy, aǧa. Endı keiınge şe­ge­rılsek. Alys auylda östıŋız. On jyldyqty aiaq­taǧan­nan keiın sovhozda qara jū­mysşy bolypsyz. Sol kezde ǧalym bolamyn dep oiladyŋyz ba?
– Adamdy alǧa jeteleitın küş – arman. Bala künımnen armanşyl jan bolyp erjettım. Bızdıŋ auylda etı tırı, qimyly şiraq, jaqsy men jamandy saraptai bıletın Dos­kei degen qariia boldy. Sol kısı 1964 jyly tu sonau jer tübındegı Almatyǧa barady. Alataudyŋ etegındegı äsem qalada bızdıŋ auyldan şyqqan jaqyn aǧaiyny Qazaq KSR Ministrler keŋesı janyndaǧy Memlekettık qūpiiany saqtau jönındegı komitettıŋ töraǧasy Äbdıraşit Şala­baevtyŋ balasynyŋ üilenu toiyna qatysady. Äbdıraşit aǧamyz otyzynşy jyldardyŋ ortasynda Novosıbır qalasynda Batys sıbır ölkesınıŋ organy «Qyzyl tu» gazetınıŋ bas redaktory bolǧan. Qaramaǧynda orynbasar bolyp Ǧabiden Mūstafin jūmys ıstegen. Sol toida Säbeŋ, Ǧabiden bolǧan eken. Doskei qart solardyŋ bärımen dastarqandas bolyp, äŋgımesın tyŋdaǧan. Aqsaqal elge kelgennen keiın sonyŋ bärın auyldastaryna jyrdai qylyp aityp berdı. Onda men 8-şı synypta oqimyn. Qarttyŋ aitqandaryn auzymnyŋ suy qūryp tyŋdaimyn. Ol menıŋ köŋılımdı jyqpai körgenderın qaita-qaita aitady. Sodan menıŋ Almatyǧa degen qūştarlyǧym oiandy. Şyndyǧyn aitqanda, ötken ǧasyrdyŋ alpysynşy jyldary qazaq auyldarynda bılımge degen qūmarlyq sūmdyq boldy. Soǧystan keiın jabyrqap qalǧan eldıŋ eŋsesı köterıldı. Sol kezde Säbit Mūqanovtyŋ, Hamza Esenjanovtyŋ, Täken Älımqūlovtyŋ, Tahaui Ahtanov­tyŋ, Äljappar Äbışevtıŋ jaryq körgen kıtaptaryn el adamdary qolǧa tigızbei oqydy. Äsırese, bız sekıldı bota tırsek bozbalalarǧa Mūhtar Äuezovtıŋ «Abai joly» romany qatty äser ettı. «Jūldyz» jurnalynyŋ 12-şı sanynda syn jazyp jürgen qalamgerlerdıŋ suretterı berıletın. Sonyŋ bärın qaldyrmai oqyp, osyndai synşy bolsam dep oilaimyn. Oŋaşada oiymdy däpterge öleŋ etıp öremın. Sol däpterdı ūzaq jyldar jaqyn dosym saqtap, ömırden öter aldynda tuystaryna berıp ketıptı. Jaqynda qolyma tüstı.
– Būryn ol däpterdıŋ bar ekenın bılgen joqsyz ba?
– Joq. Oiymnan şyǧyp ketıptı. Endı qyzyqty qaraŋyz, sol däpterdıŋ alǧaşqy betıne Ädebiet jäne öner instituty dep jazyp qoiyppyn. Mektepte oqityn balamyn ǧoi. Ony qaidan bılgenıme älı taŋmyn. Söitıp, 1966 jyly Almatyǧa arman quyp kelıp, QazGU-ge qūjattarymdy tapsyrdym. Konkurs öte küştı bolǧandyqtan, syrttai bölımge tüstım. Gruppalastarymnyŋ köbı eresek. Qyrküiekte sabaq bastaldy. Bızge Mälık Ǧabdullin, Käki Ahanov, Hanǧali Süiınşäliev därıs oqydy. Keŋes Odaǧynyŋ batyry, ülken ǧalym Mälık aǧamyzdyŋ leksiiasyn tyŋdau bır baqyt qoi. Auylǧa erekşe äsermen oraldym. Mektep-internatqa tärbieşı bolyp ornalastym. Odan keiın sovhozdyŋ qara jūmysyna jegıldım. Qopadan qamys şabamyz. Bırde üstı-basym şaŋ bolǧandyqtan, kiımderımdı qaǧyp jatyr edım, anadai jerde qarap otyrǧan äkem: «Osylai şaŋnyŋ ışınde jüre beresıŋ be? Sen sekıldı balalar qalada oqyp jatyr» dep zılsız keiıdı. Auzy auyr adam edı, osy sözı janyma batyp kettı. 1968 jyldyŋ qaŋtarynda Almatyǧa qysqy sessiiaǧa keldım. Ony jaqsymen aiaqtap, universitettegı oqu bölımınıŋ bastyǧyna bardym. Öŋı jyly orys kısı eken. Jyly söilestı. Män-jaiymdy aityp tüsındırdım. Synaq kıtapşamdy körıp «erteŋ kel» dedı. Bardym. Külıp qarsy alyp, «ıştei oquǧa qabyldandyŋ» dedı. Būǧan äkem qatty quandy. Menı kurstastarym Mekkeden kelgendei qarsy aldy. Uälihan Qalijan, Fauziia Orazbaeva, Baqyt Balǧarina sekıldı talantty jastardyŋ ortasyna tüstım.
– Universitettegı ūstazda­ryŋyz turaly aitsaŋyz?
– Qazaq ädebiettanu ǧy­lymy­nyŋ korifeiı Beisenbai Kenjebaevtyŋ därısın tyŋdadym. Professor Temırǧali Nūrtazinnıŋ leksiiasy qyzyqty bolatyn. Aǧyp tūrǧan şeşen. Tabiǧaty akterge keletın. Äigılı mesenat Maman baidyŋ balasy Ybyrai Mamanov sabaq berdı. Zeinolla Qabdolovtyŋ qyryqtaǧy qylyştai qairatty kezı. Zekeŋ söilegende bır siqyrǧa enesız. Diplomdyq jetekşılıgıme Tūr­synbek Käkışev bekıtıldı. Būl kısı maǧan «Säkennıŋ öleŋ örnegı» degen taqyrypta jazuǧa keŋes berdı. Sodan jūmysymdy bastap kettım. Bırde Tūrsekeŋ maǧan: «Men doktorlyq qorǧaimyn. Uaqytym az bolyp tūr. Saǧan jetekşı Äuezov atyndaǧy ädebiet jäne öner institutynyŋ aǧa ǧylymi qyzmetkerı, filologiia ǧylymdarynyŋ doktory Myrzabek Düisenov bolady» dedı. Söittı de menı akademiiaǧa jetektep alyp kelıp, Myrzakeŋmen tanystyrdy. Öte kışıpeiıl azamat eken.
– Diplomyŋyzdy qorǧau qiynǧa tüsken joq pa?
– 1971 jyly 8-şı mausymda 8-şı bolyp qorǧadym. Komissiia müşelerı bolǧan ūstazdardyŋ bärı rizaşylyǧyn bıldırdı. Universitettıŋ ǧylymi keŋesı menı Ǧylym akademiiasyna joldamamen jıberdı. Akademiia maǧan Mäskeudegı Gorkii atyndaǧy älem ädebietı institutyna barasyŋ dedı.
– Sodan Mäskeuge bardyŋyz ba?
– Bıraq äkem būl ūsynysty qolai körmedı. «Balam, aldynda aǧaŋ, artynda ınıŋ joq. Osy Almatyda jüre bergenıŋ jön bolar» dep aqylyn aitty. Sonda da Mäskeuge baryp köreiın dep oiladym. Ondaǧy aua raiy da köŋılıme onşa ūnamady. Ädebi institutqa kırıp, sondaǧy bır ülken ǧalymǧa jolyqtym. Ol maǧan: «Oquǧa tüstıŋız, endı dissertasiiaŋyzdyŋ taqyrybyn belgıleŋız» dedı. Men oǧan «öleŋ qūrylysynan jazamyn» dep edım, ol bolsa «Bızde öleŋdı zerttegen ataqty ǧalymymyz syrqattanyp qaldy. Özderıŋızde öleŋ jüiesın tereŋ zerttep jürgen Zäki Ahmetov, Mūrat Qaramaev bar ǧoi. Onda Almatyǧa baryp, sonda jalǧastyryŋyz» dedı. Sodan quana elge oraldym. 1971 jyly jeltoqsan aiynda ūstazym Myrzabek aǧam menı Ǧylym akademiiasy prezidiumynyŋ hatşysy Jaqan Erjanovqa alyp kırıp: «Serıktıŋ kandidattyq dissertasiiasynyŋ 70-80 paiyzy daiyn. Endı institutqa jūmysqa ornalasuǧa bır oryn bolsa» degen ötınışın aitty. Ol jaŋa jylǧa deiın küte tūr dedı. Mereke öttı. Eşqandai habar joq. Aqyry, būl şarua siyrqūiymşaqtanyp bara jatty. Aqpan aiynyŋ basynda Jazuşylar Odaǧynyŋ aldynan basym salbyrap ketıp bara jatyr edım, bıreudıŋ qoly iyǧymnan sart ete tüstı. Qarasam, Äbdıraşit Şalabaev aǧam. Jai-küiımdı körıp: «Eŋseŋ nege tüsıp ketken?» dep sūrady. Men oǧan jūmyssyz jürgenımdı aittym. Ol menı kabinetıne aparyp, Ädebiet jäne öner institutynyŋ direktory Ädi Şärıpovpen habarlas­ty. Qysqasy, sol institutqa aǧamnyŋ kömegımen laborant bolyp ornalastym. Bıraq oǧan tölenetın ailyq joq eken. Būl qyzmet ştatqa kırmegen. Sonda Myrzabek Düisenov aǧam öz qaltasynan maǧan bır jyl boiy ailyq tölep tūrdy. Keiın oǧan institut aqşasyn qaitaryp berdı. Osyny oilasam, közımnen jas şyǧady. Eger Myrzakeŋ maǧan järdemdespegende, menıŋ jolym basqa arnaǧa tüser edı dep oilaimyn.
– Ǧylymi ortanyŋ äserı qalai boldy?
– Ömırlık közqarasym, dünie­tanymym osynda qalyptasty. İnstitutta Mūhamedjan Qara­taev, Äbdılda Täjıbaev, Mälık Ǧabdullin, Ysqaq Düisenbaev, Myrzabek Düisenov, Raqmanqūl Berdıbai, Änuar Derbısalin sekıldı ǧibratty ǧalym­dar eŋbek ettı. Älkei Marǧūlan aǧamyz instituttyŋ ǧylymi keŋesınıŋ müşesı boldy. Akademik Zäki Ahmetovpen aǧaly-ınılıdei syilastym. Ädi aǧamyz da jaqsy adam bolatyn. Akademik Temırbai Darhanbaev, Orynbek Jäutıkov, Ismet Keŋesbaev sekıldı tūǧyrly tūlǧalardyŋ aldyn kördım. Olar bızge bılgenın aityp, täjıribelerımen bölıstı.
– Sanaly ǧūmyryŋyz Qanyş atamyz qūrǧan Ūlttyq Ǧylym akademiiasynyŋ şaŋyraǧynda ötıptı. Bügıngı osy ǧylymi orda­nyŋ jai-küiıne qalai qarai­syz?

– Būl ūltymyzdyŋ ary men ūiatyna ainalǧan kielı orda edı. Ony Qanyş Sätbaev öz qolymen qūrdy. Qazaqstan Halyq Komissarlar Keŋesınıŋ töraǧasy kezınde Nūrtas Oŋdasynov akademiia ǧimaratynyŋ ırgetasyn qūiyp jatqanda «qazaqtyŋ ǧylymy kümıstei taza bolyp, jarqyrasyn» dep kümıs tiyn şaşypty. 1958 jyly 14 jeltoq­sanda eŋselı ǧimarattyŋ aşyluy bolǧanda zaŋǧar jazuşy Mūhtar Äuezov üiınde toi jasapty. Osyndai ūlylar qadır tūtqan qasterlı ordamyzdyŋ eleusız qalǧany janyma batady. Qazır ǧylym akademiiasy qoǧamdyq ūiymǧa ainaldy. Ondaǧy ǧyly­mi instituttardyŋ bärı Bılım jäne ǧylym ministrlıgıne qaraidy. Endı būrynǧydai akademiia bolmauy da mümkın. Sonda bız asyldarymyzdyŋ aldynda künäharlyq ıs jasadyq.

– Qatty aitqan joqsyz ba?
– Joq. Osy sözım – söz. Eldıŋ myqty boluy – ǧylymǧa, öner­ge, ruhaniiatqa bailanysty. Ǧy­lym­syz eşqaşan memleket damymaidy. Älihan Bökeihanov «Qūdaidan keiın küştı närse – ǧylym, ǧylymnan keiıngı küştı närse – dästür» dep aitqan. Sondyqtan ǧylymnyŋ ūiasyn būzu jaqsylyqqa aparmaidy.
– Bügıngı ädebiettanu ǧa­lymy­nyŋ damu barysyna köŋılıŋız tola ma?
– Qazır elımızde joǧary oqu oryndarynyŋ köptıgınen aiaq alyp jüre almaisyz. Olardyŋ köbınde filologiia fakultetterı bar. Osy baǧyttaǧy ǧylym doktorlary men kandidattary da jeterlık. Būrynǧydai doktorlyq, kandidattyq qorǧau dissertasiialyq keŋesterı jabyldy. Mūny da qoş körmeimın. Bız älı künge 1958 jyly basylǧan Mälık Ǧabdullinnıŋ «Qazaq halqynyŋ auyz ädebietı» atty oqulyǧyn paidalanyp kelemız. 1965 jyly jazylǧan Zeinolla Qabdolovtyŋ ädebiettanu teoriialyq eŋbegı de tarihi qyzmetın atqardy. Endı odan berı qanşa jyldar jöŋkılıp köştı. «Babalar sözınıŋ» jüz tomdyǧy jaryq kördı. Alaş qairatkerlerınıŋ mūralary ortamyzǧa oraldy. Osy dünielerdıŋ bärı ǧylymi qoldanysqa engen joq.
– Nege?
– Ūiymdastyru kemşın.
– Oǧan kım bas-köz bolu kerek?
–Joǧary oqu oryn­da­ryn­­daǧy qazaq ädebietı kafedra­synyŋ meŋgeruşılerı ūiytqy bolǧan jön. Negızınde, joǧary oqu ordasynyŋ iadrosy – kafedra. Bıraq qazır kafedra universitetterdıŋ oqu bölım­derıne baǧynady. Olar ony ūrşyqşa ainaldyrady. Jū­mys ısteuge mümkındık ber­meidı. Universitet degenımız oqymystylardyŋ qauymdastyǧy ǧoi. Oqymystylarsyz universitet joq. Onda ǧylymmen ainalysatyndar ǧana bolu kerek. Ǧylymǧa qatysy joqtar onyŋ maŋaiynan jürmegen dūrys. Qazır ǧylymnyŋ keleşegın oilaityn adam az. Qaǧazbastylyq jaulap alǧan. Soǧan ertelı-keş kömılıp otyramyz. Ǧalymǧa ızdenu üşın saǧat ta bölınbeidı.
– Täuelsızdık alǧanymyzǧa bıraz jyl boldy. Keŋestık kezde jazylǧan ädebi şyǧarmalardy saralaudan ötkızu qolǧa alyndy ma?
– Aita almaimyn. Ǧylymnyŋ öz ūstanymy bar. Keŋes odaǧy ydyrady. Derbestık aldyq. Endı ataqty, auzy dualy ǧalym­darymyz folklor men ädebiet­tanu baǧyttary boiynşa tūjy­rymdama jasau kerek bolatyn. Būny der kezınde paidalana almadyq.
– Ol sızdıŋ qolyŋyzdan kelmedı me?
– Joq. Men qatardaǧy köp ǧalymnyŋ bırımın. Sözım eşkımge ötpeidı. Oǧan lauazymdy tūlǧa bolu qajet.
– Sız alǧaş Aqmola elorda bolǧanda osynda kelıp, qaitadan Almatyǧa ketıp qaldyŋyz. Bas şahardy jatyrqadyŋyz ba?
– Ol bylai boldy. 1997 jyly Alataudyŋ etegınen elımızdıŋ bas ordasy Arqaǧa köştı. Sol kezde menı L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ rektory Amangeldı Qūsaiynov qyzmetke şaqyrdy. Ūsynysty qūp alyp, quana keldım. Bıraq bärı men oilaǧandai bolmady. Künūzaq sürgınmen jüremın. Jazu-syzu, kıtap oqu jaiyna qaldy. Kıtaphana qory da jetımsız. Aqiqatyn aitqanda, ǧylymi äleuetım tömendep kettı. Astana bolu oŋai emes eken. Sodan 2000 jyly Almatyǧa oralyp, QazŪU-daǧy professorlyq jūmysymdy qaita jalǧastyrdym. Bes jyl ışınde qalpyma kelıp, 2005 jyly osynda oraldym.
– Aǧa, bıraz dünienı qauzadyq. Tuǧan künıŋızben qatarlasyp, bas qalanyŋ 20 jyldyǧy da jaqyndap qaldy. Sol jaiynda lebızıŋızdı bıldırseŋız?
– Elbasy elımızdıŋ bas ordasyn Almatydan qazaq jerınıŋ qasiettı törıne köşırgenı tegın emes. Ūly Dalanyŋ dıŋgegı – Aqmola. Būl öŋırde nebır örkeniet örıstegen. Elordanyŋ ırgesındegı Bozoq qalaşyǧy toǧyz joldyŋ torabynda qonys tepken. Sary­arqa jerınen yqylym zaman jädıgerlerınıŋ şamamen 1 million jyldai būrynǧy jūr­naqtary ūşyrasady eken. 1966 jyly şalǧai auyldan arman quyp, aru Almatyǧa Selinograd arqyly jetıp edım. Al bügın osy jerde älemge ataǧy jaiylǧan Astananyŋ asqaq tūlǧasy jüre­gımdı keremet syr men jyrǧa böleidı. Būl – Täuelsızdıktıŋ jemısı. Astananyŋ aişyqty tabystary elı-jūrtymyzdy ärqaşan şattandyra berse eken deimın.
– Äŋgımeŋızge raqmet!

Sūhbattasqan
Azamat ESENJOL