Jüregıŋ tastan ba edı, mūzdan ba edı,
Älde menen jaqyn bır qyz bar ma edı.
Köŋılımdı suyttyŋ ünsız qalyp,
Men de ainalsam jūmbaqqa qyzǧanba endı.
Qyzǧanba endı özgemen bilesem de,
Şaqyra ǧoi özgenı bige sen de.
Men jüreiın janynda jat bıreudıŋ
Öleŋ oqyp bereiın süimesem de…
Bız ösken ortada boi jetken qyzdardyŋ köbı osy öleŋdı jatqa oquşy edı. Bala köŋıl bızdıŋ özımızge arudyŋ ökpe nazy tūnǧan būl şumaqtar söz iesınıŋ sonşalyq jan näzıktıgın sezındıretın. Aq adal mahabbat, riiasyz sezım iesın ökpeletken adamnyŋ äbes qylyǧy bızdı de ökındıruşı edı. Näp-näzık güldı küldırgen, kündı kölegeilegen, jaiqalyp aşylǧan güldıŋ auyr mūŋ arqalap, soluyna sebep bolǧan äldekımge jek körınış tudyrǧany da ras edı…
* * *
Öleŋ – bıreuge baq, bıreuge sor. Talai aqyn jan-jüregın aqtaryp, boiyndaǧy öleŋ tasqynyna erık berem dep, qatu qabaqtarǧa tap bolǧan. Pyr etken sezım qūstaryn qalt jıbermei jyr qūsyna ainaldyram dep, tıptı dos-jaran, jan jarynan da tüsınıstık tappaǧandar qanşama!
Öitkenı, öleŋ adamǧa syr bügerlık mümkındık bermeidı. Qu söz adamnyŋ aqymaqtyǧyn da, danalyǧyn da, ūşqary oilaryn da, tereŋnen tüigenderın de, süidırgenın de, küidırgenın de, quanǧanyn da, mūŋaiǧanyn da jaiyp salady. Sondyqtan da, öleŋ — Abai aitqandai ösekşı. Ösekşı bolǧandyqtan da, ol — aqynnyŋ baǧy men sory.
Al, belgılı aqyn, öleŋderı näzık lirizmge toly Küläş Ahmetova üşın ol — baq. Öitkenı, aqyndy jan jary aqyn Qaiyrbek Asanovpen tıldestırgen de, ündestırgen de, ömırdı bır keştırgen de sol öleŋ.
* * *
Bırde qalamyzdaǧy Nazarbaev universitetınde Küläş Ahmetovamen kezdesu ötetın bolyp, oǧan gazet redaksiiasynan bız jıberılgenbız. Aty aŋyzǧa ainalǧan aqyn apany köru, ärine, ülken baqyt. Ärıptesım Serıkgül Sūltanqajy ekeumız alyp-ūşyp aeroporttyŋ jolyn betke aldyq.
Osy alǧaş tanysqan sätte aqynǧa özımızdıŋ sūhbat alǧymyz keletının aitqanbyz. Jüzınen nūr tögılgen, jany jaisaŋ Küläş apai retı kelse, sūhbat beruge kelısım berdı.
Būl künderı Astanada Taraz qalasynyŋ mädeni künderı ötıp jatqan. Küläş Ahmetova men jūbaiy aqyn Qaiyrbek Asanov jambyldyq önerpazdar tobynyŋ aqsaqaldary retınde köpşılıktı bastap kelgen.
Sonymen araǧa kün salyp, aqynǧa telefon şaldyq. Sūraqtardyŋ jönımen tanysqan soŋ qoly qalt etkende özı habarlasatynyn aityp sendırdı.
Astanaǧa bar bolǧany üş-aq künge kelgen Ahmetovanyŋ kısıden bosai qoimasy anyq. Bıraz jyldan berı densaulyǧy syr berıp, qoǧamnyŋ qym-quyt tırşılıgınen syrt qalyp jürgen aqyndy bır körsem dep, ızdep baryp jatqandar az emes-tın. Onyŋ syrtynda būl sapardaǧy baǧdarlamasy mädeni ıs-şaralarǧa, kezdesulerge toly…
Jyrlarynyŋ bırınde:
Azamatqa serık bolǧan äieldıŋ,
Düniege körık bolǧan äieldıŋ,
Tolǧaq qysyp, bala tuǧan äieldıŋ,
Beinet üşın jaratylǧan äieldıŋ
Oǧan qosa qalam ūstap qolyna,
İlham keşıp yqtiiarly keŋeste
Jyr jazǧany bır ǧalamat emes pe? – dep jazǧan aqynmen, kezınde Qadır Myrzälınıŋ özı «ǧalamat! ǧalamat!» dep, qoldaǧan, süisıngen, ıltipat bırdırgen aqynmen gazet oqyrmandary üşın kezdesıp, sūhbat aluǧa bız, ärine, mūqtaj edık. Köp körıne bermeitındıkten de, onymen äŋgıme jürgızıp, «söilesıp» qaluǧa äiteuır bızde qūlşynys küştı. Sondyqtan, minut sanai bastadyq. Özı habarlasatyn uaqytty taǧatsyzdana küttık.
Şynynda da, özı aitpaqşy, «äieldıŋ basy ornyna kışıreigen jer şaryn ornatyp ap jürgen» aqyn, aqyn älemı bızdı yntyqtyryp, magnittei tarta tüsken edı. Bala künımızden ärtürlı öleŋderınıŋ ärtürlı şumaqtary köŋılımızdıŋ bır-bır tükpırınde jattalyp qalǧan adammen taǧy kezdesu kädımgı armanǧa ainaldy. Taǧy da aqyn kıtaptaryn aqtara bastadyq. Ne degen näzıktık, ne degen lirizm dep eljıredık ıştei.
Būl «älemdegı» ärbır öleŋ bır bır etiud, kartina siiaqty. Eger Ahmetovanyŋ qolyna berılgen qalam siiamen emes, boiaumen jazylatyn qylqalam bolsa, onda myna şyǧarmalar jiyntyǧy kırgenge şyqqysyz suret gallereiasy bolar ma edı, kım bılsın?!
Rasynda da, är öleŋı ömırdıŋ ärtürlı kezeŋderın beinelegen bır-bır kartina derlık!
Sonşalyq möldır, sondai näzık, sondai kırpiiaz… Qazaqtyŋ maŋdaiyna bıtken abyz Äbış Kekılbaev aqynnyŋ elu jyldyǧynda, sonau 1996 jyly: «Küläştıŋ jyry jüregıŋe sondai jyly, sondai jaqyn… Künnıŋ nūryndai, güldıŋ ärındei, nannyŋ dämındei, süttıŋ öŋındei, böbektıŋ iısındei emırentpei, tebırentpei qoimas, kınä taqsaq, kie aitatyndai päk jyr» degendı de tegın aitpasa kerek.
Taǧy bır jolynda: «Ol ananyŋ peiılındei darqan, ǧaşyqtyŋ jüregındei otty, säbidıŋ eŋbegındei näzık, qaryndastyŋ köz jasyndai möldır» demei me Äbış aǧasy aqyn jyry turaly…
Osyndai tättı mūŋǧa oranǧan öleŋderdıŋ äserınen aryla almai otyrǧanda telefon şyldyrlap qoia berdı.
– Men densaulyǧym bolmai, kezdesulerden qalyp qoidym. Qazır ekı saǧattai uaqytym bar, kele ǧoi. «Duman» qonaqüiındemın, – dedı Küläş apa.
– Qazır şyǧam. 15 minötte jetem, būiyrtsa, – dep ūşa jöneldım men de…
Būl künı ötkendegıdei emes, Qaiyrbek aǧa bızdı oŋaşa qaldyrdy.
Küläş apanyŋ da äŋgımesınen erekşe şynaiylyq sezındım men.
Äŋgıme auany äiel bolmysy men aqyn bolmysy, äielge artylǧan jük pen aqynǧa artylǧan amanat töŋıregıne auǧanda:
– «Aqyn äiel» degen öleŋiŋizde aqyndyqtyŋ özi äiel adam üşin «erek synaq» ekenin jazypsyz… Öziŋiz sol synaqtan qalai müdirmei ötip kele jatyrsyz? – dep sūradym.
– Poeziia – özine selqos qaraǧandy ūnatpaityn öner. Kez kelgen öner adamynyŋ jan-tänimen özine berilip, soŋyna tüsip, izdenip, jankeştilik tanytqanyn qalaidy. Sondyqtan, būnyŋ qiyn synaq ekeni ras. Öziŋiz endi «osy qiyn synaqtan qalai müdirmei ötip kele jatyrsyz?» dep otyrsyz ǧoi, qalai müdirmei öteiin?! Müdirip qalamyn. Zulap ötip kele jatqan joqpyn. Ondai synaqtan ötu oŋai emes. Kei künderi qanşa ilham şabyt kelip tūrsa da, öleŋiŋdi jylatyp, balaŋdy jūbatuǧa tura kelui mümkin. Auzyŋa kelip tūrǧan öleŋdi tūnşyqtyryp, qoia tūryp, basqa tirlikke moiyn būryp ketuiŋ mümkin. Keide, tipti, sondai bir şabyt kelip, öleŋ jazaiyn dep otyrǧanyŋda sau etip, qazaqtyŋ qonaǧy kele qalady. Mūsylman äieli bolǧannan keiin er-azamatyŋ bir tapsyrma bere qalady… Sondai qat-qabat jūmystardyŋ arasynda jürip, öleŋge qolyŋdy soza bergeniŋde keide tūrmystyŋ tauqymeti bastalyp ketedi. Biraq, osy qainaǧan tirşiliktiŋ arasynan jol tauyp, qyzu tirlik üstinde köŋiliŋniŋ tükpirindegi säuleni söndirip almai, saŋylau tauyp, sony jaryqqa şyǧaru, kökeiiŋe oralǧan öleŋdi qaǧazǧa tüsiru – şynynda da, oŋai şarua emes.
Biraq, Alla taǧala adamǧa özi kötere almaityndai synaq bermeidi deidi ǧoi. Biz qanşa köŋilimiz alaŋdap, otbasy, oşaq qasyndaǧy mindetimizdi oryndasaq ta, taǧdyrdyŋ talant degen syiyn baǧalauǧa tiispiz. Olai bolsa, men de öleŋniŋ auyr bairaǧyn köterip ötuge mindettimin dep oilaimyn, – dedı aqyn aǧynan jarylyp.
Al:
– Otbasy, bala qamyn birinşi kezekke qoiamyn dep otyrsyz. «Er azamat bolǧanymda būdan jaqsy jazar edim-au» dep, jaryqqa kelmei jadydan öşip jatqan öleŋderiŋiz üşin ökinetin kezderiŋiz bolmai ma? – degenımde:
– Ras, keide sondai kezder de bolady. «Er adam bolǧanymda qazir būdan da köp jazyp, jaqsy dünieler tudyrǧan bolatyn edim ǧoi» dep, keide mūŋaiyp qalamyn. Öitkeni, er adam otbasynyŋ bitpeitin küibeŋinen azat qoi! Biraq… «er adam bolsam, klassik aqyn bolar ma edim» degen, ol — pendeui oi. Olai oilau — küpirlik te. Sondyqtan, ärkimniŋ arqalaǧan jügi, armany men maqsaty, baqyty da özine şaq boluy kerek dep oilaimyn, – dep jauap berdı…
Osynşalyq jany näzik, qamqorlyqqa, kütimge mūqtaj adamnyŋ qoǧamdyq ortadaǧy küreskerligi turaly sūraǧanymda:
– Köp adamdar maǧan näziksiŋ ǧoi dep jatady. Biraq, būl qoǧamda közdegen maqsatyŋa jetuge, alǧa ūmtyluǧa kedergi bolatyn närse emes. Özimdi işki ruhy myqty adammyn ǧoi dep oilaimyn. Ataq-abyroiǧa, özgelerdiŋ közqarasy men pikirine täueldi adam emespin. Sondyqtan eşqaşan «meni bireu baǧalamai qoidy ǧoi» nemese «bireu ozyp ketti» dep, renjip jatpaimyn. Kerisinşe, «bireudi tüsinbei qaldym ba, baǧalamai qaldym ba» dep özime özim synmen qaraimyn. Özgelerden köp talap etpeimin. Özime köp talap qoiamyn. Däl bügingi künniŋ ärbir sätin baǧalai bilsem, nyǧmetterin sezine bilsem – men üşin sol ülken jaqsylyq. Būǧan meni islam dini üiretti. Osy tūrǧydan kelgende, men özimdi näzik, älsiz adammyn dep eseptemeimin. Näzik jaratylsam da, öz maqsatyna jete alatyn adammyn ǧoi dep oilaimyn, küpirlik bolmasyn! – dep jauap berdı…
* * *
Ǧalym aǧamyz Amantai Şärıptıŋ sözımen aitqanda, «näzıktıgıne namysqoilyǧy, sezımtaldyǧyna sergektıgı üilesken» aqyn bolmysy bızdı qairan qaldyrdy. Aqyn ūstanymynyŋ dūrystyǧyn ıştei moiyndadyq.
Bızdıŋ tüigenımız, aq tüs kır şalǧyş keledı. Bıraq sonda da köŋıldı, jan-jürektı kırden tazartyp, möldıretıp saqtauǧa iman ǧana kömekşı bolmaq.
Osy oraida Mäulana Jälalladin Rumidıŋ: «Adamnyŋ bolmysy – ışınde ärtürlı aŋdar mekendeitın ormanǧa ūqsas. Bızdıŋ boiymyzda taza-las, jaman-jaqsy, imani-haiuani siiaqty myŋdaǧan qasietter bar. Eger ışkı jan şaharyŋda qasqyr üstemdık ete bastasa, onda adamnyŋ qasqyrǧa ainalǧany» – degenı oiǧa oralady. Būl jaǧyna kelgende Küläş apa hal-qadırınşe ışındegı tülkısın tızgındep, aiuyn apanǧa qamap, basqa da jyrtqyştaryn şynjyrlap, ışkı ormanyn jyly, jaily ormanǧa ainaldyra bılgen adam siiaqty…
* * *
Äŋgımelesıp otyrǧanda näzık janyna jaqsylyq ūialap, jüzın ūiat nūrlandyryp tūrǧan Küläş apanyŋ menıŋ de közıme oily janaryn qadap qoiyp otyrǧanyn baiqaǧanmyn.
Äŋgıme aiaqtalǧanda:
– Sen de, baiqaimyn, näzık adam siiaqtysyŋ. Özıŋdı özıŋ küt! Myqty bol! – dedı batasyn da, apalyq aqyl-keŋesın de bıldırıp.
Uaqyt jetkende qoştasyp, tūra bergem. Esıkke bettegenım sol:
– Ainalaiyn! – dep emırene dauystady Küläş apam.
Jalt būrylsam, soŋymnan külımsırep qarap otyr.
Ol sausaqtaryn jūmyrlap qolyn sermei söiledı:
– Küirek bolmaiyq! Küştı bolaiyq!
P.S. Qonaqüiden şyǧyp, aialdamany betke aldym. O, toba! Osyndai da sezım bolady eken! Myna kısı menıŋ būrynnan tanys tuysym sekıldı! Janym egızın tapqandai ma qalai?! Auzynan şyǧyp jatqan ärbır söz, är jauaby maǧan öz ışımnen şyǧyp tūrǧandai, öz sūraǧyma özım jauap berıp otyrǧandai, sonşalyq jaqyn, sonşalyq jyly tigenı nesı!
Kım bıledı… keiın, bälkım, qartaiǧanda men de osy kısıdei bolatyn şyǧarmyn…
Qazaqtyŋ saiyn dalasyndai keŋ Saryarqa boiymen jürıp kele jattym. Bıraq… jürıp emes, ūşyp bara jatqandai edım…
Näzira BAIYRBEK
