Jaz bastalysymen suǧa şomylu mausymy da aşyldy. Alaida, Astana qalasynyŋ Tötenşe jaǧdailar departamentı ökılderı suǧa tüsuge älı erterek ekenın eskertedı.
Esıl özenındegı sudyŋ temperaturasy – äzırge nebärı +14 gradus. Būl körsetkış +20 gradusqa teŋeskende ǧana şomyluǧa rūqsat etıledı. Ökınışke qarai, ony qaperıne ılmeitın elordalyqtar da bar. «Suǧa ketu faktılerınıŋ eŋ köbı aǧymdaǧy aiǧa tiesılı. Öitkenı, būl uaqytta kün ystyq bolǧanmen, sudyŋ asty onşa jyli qoimaidy. Sondyqtan şomylǧan adamnyŋ sıŋırı tartylyp, tynys aluy men jürek soǧysy toqtap qaluy mümkın» deidı atalmyş departamenttıŋ Tötenşe jaǧdailardy joiu bölımı basşysy Eldor Raiymbekov. Osyndai erejege qūlaq aspaudyŋ kesırınen biyldyŋ özınde Astana qalasynyŋ 2 tūrǧyny suǧa ketıp, qaza tapqan. Soŋǧysy jaqynda ǧana Köktal kentınde boldy. Al byltyr şahar boiynşa 14 azamat tılsız jaudan ajal qūşypty. Onyŋ 2-euı – kökörım bala. Jalpy, suǧa ketu oqiǧalarynyŋ 70 paiyzy – mas küide, 98 paiyzy – tyiym salynǧan jerlerde şomylu sebebınen bolady eken.
Bügınde elordada 16 suǧa tüsu orny bar. Suda jüzu barysynda qauıpsızdık şaralaryn qamtamasyz etu maqsatynda qyruar jūmys atqaryldy. Atap aitsaq, şomylu mausymynyŋ aşyluyna orai avtokölık, jüzuge arnalǧan saimandar, bailanys qūraldary äzırlendı. Sonymen qosa, tötenşe jaǧdailar kezınde jedel kömek körsetu üşın 2 süŋguır toptyŋ bır uaqytta äreket etuıne yŋǧailastyrylǧan avtomobil, jeke qūramnyŋ 1 bölımşesı, 7 qūtqaru şliupkasy, 7 ürlemelı motorly qūtqaru qaiyǧy, 9 qūtqaru katerı men motoqaiyq, rezervtık bölımşe kün saiyn saqadai sai tūrady. Būdan bölek, Esıl özenıne tüsetın barlyq baspaldaq tūsyna memlekettık jäne orys tılınde tyiym salu taqtaişalary ornatyldy. Qaladaǧy joǧary oqu oryndaryna, mektepterge, densaulyq saqtau mekemelerıne sudaǧy tötenşe jaǧdailardyŋ aldyn alu turaly aqparattyq habarlamalar jıberıldı. Oquşylarǧa suǧa şomylu tärtıbı jaily prezentasiialar körsetılıp, interaktivtı sabaqtar ūiymdastyryldy. Mūnymen bırge, Astana qalasyndaǧy jäne Qoiandy auylyndaǧy jaǧajailardyŋ, «Üş möŋke» demalys ornynyŋ, qaiyqtar men katamarandardy jalǧa beru bazalarynyŋ äkımşılıkterıne Işkı ıster ministrı bekıtken sudaǧy qauıpsızdık erejelerı joldandy.
Ereje demekşı, qauıptı jaǧdailarda ne ısteu keregın ärbırımız jaqsy bıluımız tiıs. Mäselen, su ışınde aiaq-qolyŋyz tartylyp qaldy delık. Onda dereu jüzu stilın özgertıp, arqamen şalqalai jüzgenıŋız dūrys. Eger qolyŋyzdyŋ sausaqtary tartylyp jatsa, bırden küşpen jūdyryǧyŋyzdy tüiıŋız de, syrt jaqqa qarai qolyŋyzdy sıltep, jūdyryǧyŋyzdy aşyŋyz. Baltyr būlşyqetınıŋ sıŋırı tartylǧanda, tabanyŋyzdy ekı qolyŋyzben ūstap, küşpen özıŋızge qarai tartyŋyz. Jambas būlşyqetı tartylǧanda, aiaqty jılınşıkten tömen syrt jaǧynan ūstap, tızenı bügıp, qolmen arqaǧa qarai tartyŋyz. Tüireuış, ine tärızdı üşkır zattyŋ ūşyn denege sūǧyp alu da sızdı qūtqarady. Tynys alu joldaryna su kırgende, basty barynşa joǧary köterıp, qatty jötelgen jön. Sosyn tezırek jaǧaǧa şyǧyŋyz. İırımge kez bolsaŋyz, keudenı kere dem alyp, sudyŋ astyna süŋgıŋız. Su astynda iırımnen alysyraq ketıp, jaǧaǧa qarai jüzıŋız. Baldyrlarǧa ılınıp qalǧanda, oqys qimyl jasauǧa müldem bolmaidy. Arqaǧa jatyp, aqyryn, asyqpai, kelgen baǧytyŋyzǧa qarai jüzıp şyǧuǧa tyrysyŋyz. Eger baldyrdan qūtylu mümkın bolmasa, aiaǧyŋyzdy köterıp, qolyŋyzben ösımdıktı «şeşıp tastaŋyz».
Suǧa ketken adamǧa järdemdesudıŋ de bırneşe täsılı bar. Bırınşısı – qūtqaruşy suǧa batyp bara jatqan adamdy qol astynan ūstap, şalqasynan jüze otyryp süirep şyǧarady. Ekınşısı – suǧa batuşyny bır qolmen şaşynan nemese jaǧasynan ūstap, basyn su betınde ūstauǧa tyrysyp, jaǧaǧa qarai jüzedı. Üşınşısı – suǧa batuşynyŋ artynan ekı qolynan ūstap artqa qarai tartyp, özı sol qolyn onyŋ qolynyŋ astynan arqasyna ötkızıp, ekınşı qolymen şyntaǧynan joǧary ūstap, bır qyrymen jüzedı. Sudan şyǧarǧannan keiın kısını arqasynan ūstap, eŋkeitıp, ışındegı sudy qūstyrady. Adam suǧa batqanda 0,5-2 litr su jūtyp qoiady. Odan soŋ, zardap şeguşınıŋ auzyn qūmnan, laidan tazartady. Eger adam dem almasa, «auyzdan auyzǧa» ädısımen jasandy dem aldyru jasaidy. Basyn şalqaityp, ekı sausaqpen mūrnyn basyp, minutyna 18-20 ret jiılıkpen auzyna ürleidı. Jasandy dem berumen bır mezgılde jürek syrtynan massaj jasauǧa bolady. Tös süiektıŋ joǧary jaǧyndaǧy üşten bır bölıgıne alaqandardy aiqastyra qoiyp minutyna 70 ret jiılıkpen basu qajet.
Taǧy bır este ūstaityn närse, suǧa mas küide tüsuge, tyiym salynǧan jerlerde şomyluǧa bolmaidy. Kele jatqan keme-katerlerge jaqyndap jüzbeŋız. Olarda eskış vintıne tartyp äketetın aǧys bar. Sondai-aq, qatty aǧysqa qarsy jüzuge, suǧa şomylatyn oryndarǧa qoiylǧan qorşau belgılerınen asuǧa, suda aiaq-qoldy ūstap, qimyldy tejeitın oiyndar oinauǧa, tamaqqa toiyp alyp, suǧa tüsuge bolmaidy.
Botagöz MARATQYZY
