Sūltan Orazaly, jazuşy, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı: halyqty saqtaityn – Ūlttyq ruh

Sūŋǧyla sözdıŋ Sūltany atanǧan aǧamyz turaly Şyŋǧys Aitmatov: «Men älemdık teledidardyŋ qūdyretın bılemın. Sondai önerdıŋ  tūtqasyn ūstap, biık mädenietpen ıs tyndyryp jürgen özıŋdei jıgıtter köp emes» dep aitqan eken. Qart Şyŋǧystaudyŋ bauraiynda tuyp, aq bas Alataudyŋ etegınde arman saparyn bastaǧan qalamgerlıgı men qairatkerlıgı qatar atalatyn körnektı tūlǧanyŋ ömır joly da önegege toly. Arǧy-bergı igı jaqsylarmen jaqyn aralasyp, syilas bolǧan ardaqty azamattyŋ aitary da mol. Aşyq äŋgımeden örbıgen tömendegı sūhbatty nazarlaryŋyzǧa ūsynyp otyrmyz.

ÄKEM ÖMIRDEN OZǦAN KÜNI MEN ONYŊ  OTYN TŪTATTYM
– Taiauda ǧana Halyqaralyq «Alaş» syilyǧyn aldyŋyz. Qūtty bolsyn, aǧa!
– Rahmet, ainalaiyn!

– Adam jasy ūlǧaiǧan saiyn tuǧan auylyn, ata-anasyn, balalyq şaǧyn saǧyna eske alady. Sonau qyr astynda saǧymdai būldyrap qalǧan künderdı jiı oilaisyz ba?
– Bızdıŋ balalyq şaǧymyzdy sūrapyl soǧys ūrlady. Men ony «Äkenı aŋsau» degen ömır­baiandyq essede keŋırek jazdym. Äkem 1943 jyly äskerge alynady. Menıŋ üş jasqa da tolmaǧan kezım. Äkemnıŋ beinesı emıs-emıs esımde bar. Bıraq ömır boiy sol kısını armandap, oilap jürdım. Ol maidanda 37 jasynda qaza tapty. Anam şiettei bes balamen jesır qaldy. Sol kezde ülken apam onǧa endı tolǧan, kışı qaryndasym bır jarym jasta edı. Soǧys örtı qaulap tūrǧan şaq. Üide bas köterer adam joq. Sonyŋ barlyǧy şeşemızge oŋai timedı. Qiyndyqtyŋ qara suyn ışıp, jetımdıktıŋ de azabyn tarttyq. Ol kısı nauqastyǧyna qaramastan ırgedegı et kombinatyna jūmysqa tūrdy. Künı boiy tynym tappai eŋbek ettı. Bızdı aman saqtap, eşkımnen kem qylmai ösırgısı keldı. Bıraq eldıŋ ışı bolǧandyqtan, sonşalyqty tarylǧan joqpyz. Ol kezde atam Orazalynyŋ közı tırı. Onyŋ bes ūly bırdei soǧysqa barǧan. Sonyŋ ışınde menıŋ äkem ǧana maidanda köz jūmdy da, qalǧan tört bauyry elge aman oraldy. «Jetımderımızdı dalaǧa tastamaimyz» degen qazaqtyŋ ejelgı dästürımen şeşemdı ämeŋgerlık jolmen nemere aǧaiynymyz Sahariiaǧa qosty. Bala kezınde ol da jetım qalyp, Orazalynyŋ bauyrynda bolǧan, äkem Şärıppen bır körpenı jamylyp ösken. Temırden tüiın tüigen zerger, qoly şeber, ūsta kısı edı. Stalingrad maidanynan tırı oralǧan, artyq sözı joq, ornyqty, meiırban adam. Bızdı qanattyǧa qaqtyrmai, tūmsyqtyǧa şoq­tyrmai, betımızden qaqpai qam­qor bolyp, asyrady. Tär­bie­ledı, oquǧa, adam boluǧa jeteledı. Ol kısını jūrt «darhan» dep ataityn. Auyrtpalyq kezde auyldyŋ kesesıne deiın şegendep, qazanynyŋ tesıgıne deiın bütındep berdı. Qara dükenı boldy. Sonyŋ aldynan auyldyŋ qyz-kelınşekterı köldeŋen ötpeitın. Ömır boiy maǧan sol kısınıŋ azamattyǧy, adamşylyǧy ülgı boldy. Keiınırek jasy ūlǧaiyp, auyryp qalǧanda Almatyǧa aparyp, därıgerlerge qarattym. Operasiia jasady. Bıraq ta aiyqpas dert ekenın bılgennen keiın sol kezdegı basşylarǧa kırıp, solardyŋ kömegımen elge alyp keldım. Ol kısıge bar jasaǧan jaqsylyǧym sol. Orta mekteptı tämamdaǧannan keiın Almatyǧa baryp, joǧary bılım aluyma da Saqan äkemnıŋ yqpaly zor boldy. Jūrttan qaryz aqşa alyp: «Osy aqşa jolyŋa jetıp qalar, – dedı, – Ülken qalanyŋ yqpyl-jyqpaly köp bolady, baiqap jür, balam. Ne ısteseŋ de öz aqylyŋmen ıste, bıreulerdıŋ jetegıne erıp ketpe» dep aqylyn aitty. Osy sözdı eşqaşan oiymnan şyǧarǧan emespın. Endı bır tuǧan äkeme bailanysty qyzyq detal bar. Men onyŋ deregın es bılgennen köp ızdedım. Jan-jaqqa sūrau saldym. Aqyry elu jyldan keiın ǧana ömır boiy ızdep jürgen joǧymdy taptym. Ol kısı 1944 jyldyŋ basynda qandy ūrys jürıp jatqan Belarus maidanynyŋ alǧy şebıne jöneltıledı. Vitebsk qalasynyŋ ırgesındegı äskeri maŋyzy zor bekınıstı aluǧa qatynasady. Däl 28 nauryz künı, taŋǧa jaqyn şabuyl bastalǧanda oqqa ūşqan. Denesı özı qaza tapqan jerge qoiylady. Keiınnen on ekı myŋ jauynger jatqan qorymǧa qaita jerlengen. Endı myna qyzyqty qaraŋyz. Bırde Rymǧali Nūrǧali dosym telefon şalady. Ol «Bozdaqtar» atty soǧysta qaza tapqan semeilıkter turaly kıtap şyǧaryp jatqan. «Menıŋ qolymdaǧy qūjatta äkeŋ 1944 jyly 28 nauryzda oqqa ūşypty. Sen tura jiyrma jyldan keiın 1964 jyldyŋ 28 nauryzynda üilendıŋ. Osyny bılıp ıstedıŋ be?» deidı. Men oǧan äkem turaly derektı endı tapqanymdy aityp, bır jaǧynan sondai säikestık bolǧanyna özım de qatty taŋǧaldym. Söitıp, tura jiyrma jyldan soŋ, äkem ömırden ozǧan künı men onyŋ otyn qaita tūtattym.

ÄUEZOVPEN KEZDESKENIM TAǦDYRYMDY ŞEŞTI
– Sız Ūly Abai tuǧan öl­kede düniege keldıŋız. Jas­ta­iyŋyzdan ūlylardyŋ ruhani älemımen susyndap östıŋız. Jalpy, söz önerıne keluıŋızge sonyŋ äserı boldy ma?
– Oǧan söz joq. Bala künımnen, közımdı tyrnap aşqannan es­tıgenım – Abai. Hat tanyp, ärıptı ejıktep bılgennen Mūhtar Äuezovtıŋ «Abai joly» romany men äŋgımelerın süisınıp oqydym. Közben körgenım de hakım atamyzdyŋ ūrpaqtary edı. Balalyq şaǧymda Orazaly atamnyŋ bauyrynda, jazuşy Kämen aǧamnyŋ üiınde östım. Atam 1953 jyly dünieden ozdy. Ol kısı Abai ūrpaqtarynyŋ bärımen qatar jürıp, jaqyn syilasqan. Äigılı Äben bolys bolǧanda, Orazaly onyŋ starşyny atanǧan. Däulettı tūlǧanyŋ Qytaimen ekı ortadaǧy sauda keruenın jürgızgen. Jas şaǧynda Abai men Äbennıŋ arasyndaǧy oqiǧalardy közımen körgen. Mūhaŋ ataqty romanyn jazyp jürgende, iaǧni 1942 jyly bızdıŋ auylda bırneşe kün qona jatyp, atamnyŋ auzynan sol oqiǧalardyŋ barlyǧyn qaǧazǧa tüsırgen.

– Biylǧy «Qazaq ädebietı» gazetınde «Äuezovtı körgen alty sät» atty oily dünieŋız basyldy. Zaŋǧar jazuşyny alǧaş körgende qandai sezımde boldyŋyz?
– Alyp tūlǧany alǧaş kör­gende ärine, taŋǧaldym. Bala jasymnan zaŋǧar jazuşy turaly äŋgımenı auyl aqsaqaldarynan köp estıdım. Sodan jūrttyŋ Äuezov turaly aitqan sözderı qanyma sıŋgen. Besınşı synypta jürgende qariialardyŋ aldynda qalamgerdıŋ ataqty romanyn dauystap oqimyn. Oǧan qarttar dän riza bolyp, batasyn beredı. 1957 jyldyŋ qyrküiek aiynda ūly jazuşy özınıŋ alpys jyldyq mereitoiyn atap ötuge Semeige jol tartyp bara jatyp, Aiagözge aialdady. İın tıresken halyq. Bärı de ardaqty azamatty körgısı keledı. Bız oqityn temırjol mektebınıŋ oquşylary jazuşyny qarsy aluǧa mūqiiat daiyndaldy. Qolymyzda gül şoǧymyz bar. Yŋǧaiy kelse, suretkerge syilaǧymyz keledı. Asyǧa kütken poiyz da keldı. Jūrtşylyq tynyşsyzdanyp kettı. Artynşa vagonnan jalaŋbas Mūhaŋ körındı. Köpşılık duyldata qol soǧyp, «Mūhtar aǧa, jasasyn!» degen sözderdı aityp jatty. Sol jerde audan basşylary jazuşyny mereitoiymen qūttyqtady. Bırneşe azamattar söiledı. Sodan keiın alyp tūlǧanyŋ özı jūrtşylyqqa ızgı lebızın bıldırdı. Sol bır ūmytylmas sirek künnıŋ belgısındei qūndy suret qaldy. Osy Mūhaŋmen alǧaşqy kezdesu menıŋ taǧdyrymdy şeştı. Jazuşylyqtan asqan qasiettı dünie joq dep, Almatydaǧy qazaqtyŋ memlekettık uni­ver­sitetınıŋ filologiia fa­kul­tetıne oquǧa tüstım.

SANALY ǦŪMYRYNYŊ QYZYQTY ŞAǦY TELEARNADA ÖTTI
– Tuǧan aǧaŋyz Kämen Orazalin de halqymyzǧa belgılı jazuşy. Ömır boiy auylda tūrsa da, qazaq ädebietıne soqtaly şyǧarmalar berdı. Qazır sol kısınıŋ esımı nege köp atalmaidy?
– Baiqasaŋyz, qazır qazaq ädebietınde menıŋ Kämen aǧam ǧana emes, ädebiettı şyrqau biıkke kötergen ūlylardyŋ da esımderı köp aitylmaidy. Bır kezde Qazaqstan Jazuşylar Odaǧy mädeni, ädebi şaralardyŋ qazandai qainaǧan ortasy edı. Ūlylardy därıpteuge, körnektı qalamgerlerdı qūrmetteuge baǧyttap, baǧdarlap otyratyn. Sonyŋ barlyǧy ūmytylyp barady. Kämen aǧam qaitys bolǧaly da jetı jyldyŋ jüzı boldy. Ol kısı ömırınde taza şyǧarmaşylyqpen ainalysyp, 15 şaqty kıtap jazdy. «Abaidan soŋ» dep atalatyn tört romany jaryqqa şyqty. «Abaidan soŋǧy asyldar» atty üş tomdyq epopeiasy basyldy. Osynyŋ barlyǧy – qarymdy qalamgerdıŋ ädebietke sıŋırgen ülken eŋbegı. Sonymen bırge hakım tuǧan eldıŋ tarihy men taǧdyryn körkem şyǧarmadai kelıstı şeberlıkpen jazǧan «Abai auy­lyna saiahat» degen kıtaby jaryq kördı. Ony Abaitanu salasyna qosylǧan sübelı dünie dep baǧalaimyn. Aǧam Mūhaŋmen öte jaqsy syilasty. Onyŋ şyǧarmaşylyǧyna qatysty adam esımderı, oqiǧalar men jer ataulary turaly mälımetterdı jinaqtap berıp otyrdy. Tuǧan eldıŋ tarihyn jetık bıletın, keudesı altyn sandyq, şejıre kısı edı. Ömır boiy mektepte ūstaz bolyp, şäkırt tärbieledı. Onyŋ kıtaptary turaly Ǧabiden Mūstafin jyly pıkır bıldırdı. Körnektı ǧalym Zeinolla Qabdolov joǧary baǧalady. Äbu Särsenbaev pen Ǧabdol Slanov tögıltıp maqala jazdy. Ǧalym Serık Qirabaev aǧamyz: «Bız kezınde Kämendı baǧalai almadyq. Qadırın, qasietın bılmedık» dep aitqany bar. Äuezovtı ızdegen adam Kämen Orazalinnıŋ şy­ǧarmalaryna at basyn būrmai öte almaidy.

– Qarşadaiyŋyzdan qazaq telearnasynda qyzmet ıstedıŋız. Ūlttyq qūndylyqqa bai baǧdarlamalardy düniege äkeldıŋız. Osy ideia qaidan keldı. Ony jūrtşylyq qalai qabyldady. Osy ıstıŋ basynda qandai adamdar tūrdy?
– Şyndyǧynda, telearnaǧa kezdeisoq keldım. Öitkenı menımen bırge oqyǧan dostarym basqa salanyŋ körıgın qyzdyruǧa kettı. Menıŋ talanyma būiyrǧan qyzmet osy boldy. Keiın ol menıŋ ülken ömır degen mūhitqa şyǧuyma jol aşty. Taǧdyrymnyŋ tamaşa belesterıne ainaldy. Tau tūrpattas tūlǧalarmen aralasuy­ma yqpal jasady. Telearnanyŋ qyzyǧyna suǧa batqan tastai tüsıp kettım. Sodan jiyrma jyl şyǧa almadym. Sanaly ǧūmyrymnyŋ eŋ bır qyzuly da qyzyqty şaǧy osynda öttı. Jalyndap tūrǧan jas jıgıtpın. Aldymda eşqandai ülgı joq. Jaŋa dünie jasaǧym keledı. Şeteldegı ärıptesterımız ne ıstep jatqanyn bılmeimız. Orystardyŋ da jaǧdaiy bei­mälım. Mäskeuden keletın televidenie turaly jaryqqa şyqqan kıtaptar men jurnaldy jūlyǧyna deiın qaldyrmai oqimyn. Bızdıŋ elımızde telearna 1958 jyly aşyldy. Men oǧan 1964 jyly keldım. Ainalasy 5-6 jyldyŋ şamasy bolǧan kez. Qyzmet atqaryp jürgen azamattardyŋ denı – būryn gazet-jurnalda ıstep kelgender. Kök jäşıktıŋ köp syryn bıle bermeidı. Men oqudy endı ǧana bıtırgen jas mamanmyn. Oiym taza, eş bülınbegen. Sondyqtan jaŋa jobalar jasau kerek boldy. Äsırese, maǧan Mūhtar Äuezovtıŋ qazaq teatryn qalai qūru kerek turaly aitqan oilary qatty äser ettı. Onda zaŋǧar jazuşy «Önerdıŋ bolaşaǧy özınıŋ tabiǧi ortasynan damu kerek. Keleşekte qazaq teatryn qūratyn bolsaq, ony öz tamyrynan, ūlttyq boiauynan alu kerek» dep jazǧanyn şyǧarmaşylyǧyma mūrat ettım. Jūrt sekıldı anany-mynany jasaityn bolsaq, şaşylyp ketemız dep oiladym. Jetpısınşı jyldary teledidarda özımızdıŋ töl tuyndyny jasaǧymyz keldı. Osy kezde teledramaturgiiany örıstetu, şaǧyn ekrannyŋ erekşelıgıne sai qoiylymdar äzırleu, ūlttyq dästürdı, önerdı, ädep-ǧūrypty nasihattau jaǧyna airyqşa köŋıl böldık. Sonyŋ nätijesınde «Qymyzhana», «Aitys», «Ha­lyq qazynasy», «Tamaşany» ömırge äkeldık. Jūrtşylyq atalǧan baǧdarlamalardy öte jyly qabyldady. Sodan keiın televideniede jazuşylardyŋ beinesın jasaǧymyz keldı. Ūly Mūhaŋ men Säbeŋe ülgere almadym. Ekı Ǧabeŋnıŋ közı tırı kezı. Armanym sol kısılermen erkın otyryp, barlyq syrlaryn aqtaryp, keŋırek äŋgımeleskım keledı. Ärine, ol dara tūlǧa­lardyŋ mınezderı kürdelı. Maŋaiyna jürgızbeidı. Ǧabiden Mūstafin turaly tüsıru üşın Saparǧali Begalin aqsaqalǧa salmaq saldym. Sol kısı Ǧabidenge telefon şalyp, kelısımın alyp berdı. Jazuşynyŋ barlyq şyǧarmalaryn jetık bılemın. Qalamgermen söilesıp otyrǧanda özı ūmytyp qalǧan dünielerın aitsam, maǧan taŋqalady. Riza bolyp otyrady. Ǧabit aǧamyzben de solai boldy. Iliias Esenberlin turaly tüsırdık. Tahaui Ahtanov aǧamyzdyŋ jarqyn beinesı esımde qaldy. Tıptı, Ǧabiden Mūstafin, Ǧabit Müsırepov turaly ädebi telehabarym Mäskeudıŋ bırınşı arnasy arqyly bükıl Keŋes Odaǧyna körsetıldı. Ol kezde osyndai formadaǧy
habar Odaq kölemınde bolǧan joq. «Sūhbat» seriiasy bır­neşe jyl boiy qazaq televi­deniia­synyŋ maŋdai aldynda tūrdy.

ŪLYLARDAN ŪLYLYQTY ÜIRENDIM
– Qazır sol beinelerdıŋ barlyǧy tarihqa ainaldy. Sol tūlǧalardan qandai önege aldyŋyz?
– Ol aituly tūlǧalardyŋ ömırı men şyǧarmalary maǧan sūhbat bermei tūryp ta önege bolatyn. Älı künge deiın olardy önege körıp, qūrmet tūtamyn. Ūlylardan ūlylyqty üirendım. Olardyŋ adamgerşılıgı men adaldyǧyn, özın-özı ūstauy, tarihqa, qoǧamǧa közqarasy bügıngı künge qaraǧanda on ese, tıptı jüz ese şynşyl dep aitar edım. Ärine, ol kısıler de jūmyrbasty pende boldy. Ädebiet maidanynda bır-bırımen aitysyp, tartysty. Bıraq, sonyŋ barlyǧy mädeniettılıktıŋ şekarasynan asqan joq. Äsırese, menı Ǧabiden aǧanyŋ bolmysy qatty qyzyqtyrdy. Saliqaly, sabyrly kısı edı. Al Ǧabeŋ öte tereŋ, jūmbaq, mınezı auyr adam. Sonda da maǧan onyŋ yqylasy erekşe audy.

– Ömırıŋızde Mūstai Kärım, Qaisyn Qūliev, Şyŋǧys Aitmatovtarmen jaqyn syilasypsyz. Olarmen qaidan tanys boldyŋyz?
– Körnektı jazuşy Şyŋǧys Aitmatovpen erteden tanys edım. Aramyzda jyly syilastyq qalyptasty. Bır jaǧynan men Mūhtar Äuezovtıŋ auylynan bolǧanym da oǧan äserı tidı. Mūhaŋnyŋ jerlesı ekensız dep arqamnan talai qaqty. Qarymdy qalamgermen telearnada 4-5 habar jasadym. Jazuşynyŋ elu jyldyǧynda «Sūhbat» dep atalatyn bır saǧattyq baǧdarlama tüsırdım. Mūstai aǧamen de sypaiy syilastym. Abaidyŋ jüz elu jyldyq toiynda Şyŋǧystauǧa bırge baryp, araladyq. Osy üş alyp turaly esımnen ketpeitın bır oqiǧa bar. Taşkent qalasynda Aziia jäne Afrika jazuşylarynyŋ konferensiiasy öttı. Oǧan bızde bardyq. Jiyn joǧarǧy deŋgeide ūiymdastyryldy. Üş ardaqty azamatpen sonda taǧy kezdestım. Äŋgımelerın jazyp alǧym keldı. Söitıp ol kısılerge bır ideia aittym. Bärımız de türık tılınde, iaǧni öz ana tılımızde söilep, telearnaǧa tüseiık. İdeia olarǧa da qatty ūnady. Üşeuı de öz tılderınde tögılıp söiledı. Habar tıkelei efirde jazyldy. Keide şyǧarma osyndai tosynnan tuady. Ǧabit pen Ǧabiden, Iliias Esenberlindı ūzaq oilanyp ıstedım.

ŪLTTYQ QŪNDYLYQTY DÄRIPTEU KEREK
– Aǧa, sız egemendık alǧan kezde alǧaş qūrylǧan Tıl komitetınıŋ töraǧasy boldy­ŋyz. Sol şaqta tıl turaly taitalastyŋ qyzyp tūrǧan kezı. Aldymen jūmysty neden bastadyŋyzdar?
– Memleket basşysynyŋ jarlyǧymen 1993 jyldyŋ 5 säuırınde Tıl komitetı qū­ryldy. Onyŋ qūzyretı ministr­lıkterden joǧary boldy. Bız kez kelgen ministrlıktegı tıl mäselesın alqa jinalysynda qaraityn boldyq. Tıl komitetıne sondai qūqyq berılgen. Jūmys bastaldy. Basty maqsatymyz qazaq tılın qorǧau bolatyn. Ol kezdegı telearnadaǧy memlekettık tıldıŋ deŋgeiı 7-8 paiyzdan aspaidy. Qalǧandarynyŋ bärı orysşa. Tört-bes basylym qazaqşa jaryq körgenımen, jüzdegen gazet orysşa şyǧady. Radiostansiialardyŋ denı de solai. Tıl komitetı psihologiialyq osyndai auyr atmosferada qūryldy. Bärın taqyrdan bas­tauǧa tura keldı. Aldymen stra­tegiialyq baǧytymyzdy anyq­tap aldyq. Ükımettıŋ qau­ly­symen bekıtılgen Tıl komi­tetınıŋ alǧaşqy erejesın jaz­dyq. Kadr mäselesın şeşuge tura keldı. Komitettıŋ ortalyq apparatyna 70 adam qyzmetke qabyldandy. Üş jüzden asa Tıl komitetınıŋ oblystaǧy basqarmalary men audandaǧy bölımşelerı qūryldy. Oblystyq Tıl basqarmalarynyŋ basşylaryn oblys äkımınıŋ ūsynysymen Tıl komitetı taǧaiyndady. Osyǧan kelgende bıraz talas-tartys tudy. Asqynǧan mäsele­lerdıŋ barlyǧyn aqylmen, sabyrmen şeşu kerek. Ärine, ol oŋai bolǧan joq.
Bırde jazuşy Tahaui Ahtanov habarlasty. «Qaraǧym, qatty quanyp tūrmyn. Prezidentımızdıŋ būl jarlyǧy öte igılıktı ıs boldy. Al senı qoiǧanyna, tıptı, rizamyn. Elge, tılge jany aşityn azamatsyŋ. Endı aianba! Qoldau, qorǧau kerek bolsa barmyz ǧoi. Tıl üşın küresken babalarymyzdyŋ aman qalǧany joq edı, bıraq senıŋ zamanyŋ basqa. Dosyŋ da, dūşpanyŋ da köbeier, tek saq bol bauyrym» dep batasyn berıp edı.

– Qairatker ǧana emes, qa­rymdy qalamgersız. Bırqatar dramalyq şyǧarmalaryŋyz ben audarmalaryŋyz bar.
Irı kölemdı dünie jazu oiy­ŋyzda joq pa?
– Būǧan deiın üş baǧytty qamtyǧan üş tomdyǧym jaryq kördı. Qazır «Stalin ölgen jyl» degen derektı hikaiatty aiaqtadym.

– Aǧa, sız bügın aqsaqaldyq jasqa jettıŋız. Qoǧamda sızdı qandai oilar mazalaidy. Nenı uaiymdaisyz, neden qorqasyz?
– Abai atam qyryqqa kelgende, «Qartaidyq, qaiǧy oiladyq, ūiqy sergek» dep jazypty. Halqymyzdyŋ taǧdyry qaşanda sanaly adamdy oilantady. Maǧan jasymnan Alaş kösemderınıŋ asqaq ideialary jaqyn boldy. Sol ūlttyq mūrat 1960 jyldary qazaq jastary arasynda keŋınen örıstedı. Sonyŋ arasynda özım de jürdım. Tyŋ köteru nauqanyna qarsylyq retınde sol jyldary KazGU studentterınıŋ Vinogradov köşesındegı jataqhanasynda jazuşy Dükenbai Dosjan ekeumız ün paraq tarattyq. Sodan soŋymyzǧa üş ärıptıŋ qyzmetkerlerı tüstı. Äiteuır, mekteptı üzdık oqyǧandyǧym men äkemnıŋ soǧysta qaza tapqandyǧy menı aman alyp qaldy. Ärı-berıden soŋ jazuşylyq pen jurnalistikanyŋ negızgı maq­saty da eldıŋ qamyn oilap, sony şyǧarmaşylyqqa arqau etu ǧoi. Aqsaqaldyq jasqa kelgende mazalaityn oilar köp. Qanşama bos ötken uaqytyma ökınemın. Atqarmaǧan ısım köp ekendıgın baiqaimyn.

Bügınde qazaq qoǧamyna ekjüzdılık, ekısözdılık, pätua­syzdyq qatty soqqy bolyp tiıp tūr. Ol bızge sonau patşa zamanynan boiymyzǧa sıŋdı. Keşegı keŋestık ükımettıŋ jürgızgen zalym saiasaty da sol edı. Bız sodan älı aryla almadyq. Jaŋa arnaly baǧytqa tüsu üşın bır formasiiadan ekınşı formasiiaǧa ötkende qoǧam tazaru kerek. Halqymyz tırlıktegı özınıŋ negızgı düniesın älı ūǧyna almai keledı. Ūltty saqtap qalatyn ruh. İmam Şämıl tegın aitpaǧan. «Kışkene halyqtyŋ ülken qanjary bolu kerek» dep. Bızdıŋ qanjarymyz – ūlttyq ruh pen berık tözım. Ol da bırden bola qoimaityn şyǧar. Bırtındep oǧan da kelermız. Halqymyz özın tereŋırek tanu üşın ūlttyq qūndylyqtarymyzdy därıpteu kerek. Täuelsızdıgımızge de şirek ǧasyr toldy. Osy aralyqta qanşama igı ıster atqaryldy. Saryarqanyŋ tösıne Astana boi köterdı. Eldıŋ damuy da bır beleske köterıldı. Sonyŋ barlyǧy bereke-bırlıktıŋ arqasy dep bılemın!
– Aǧa, älı de aitaryŋyz da, jazaryŋyz da tausylmai, ūzaq ǧūmyr keşıŋız!

Sūhbattasqan:
Azamat ESENJOL