ەلباسى بيىلعى جولداۋىندا:
«ءبىز قوعامدا, اسىرەسە, جاستار اراسىندا ءدىني ەكسترەميزم پروفيلاكتيكاسىن كۇشەيتۋىمىز كەرەك..» دەگەن ەدى. ەندەشە, ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ بۇل باعىتتا مەملەكەتتىك ورگاندار ءدىني ساۋاتتىلىقتى قالاي جەتىلدىرۋدە؟
دانيار تالمۇراتوۆ,
قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى قوعامدىق جانە ساياسي جۇمىس دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى:
– ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ نەگىزگى وبەكتىسى – 29 جاسقا دەيىنگى جاستار. بۇگىندە جاستار اراسىندا ونىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارمەن جانە ەكسترەميستىك ءىس-ارەكەتتەرگە قارسى اقپاراتتىق باعىتتا جۇمىس ىستەيمىز. ەكسترەميزمگە قارسى كۇرەس بويىنشا 28 ۇيىم قۇرىلعان. بۇل ۇيىمدار قوعامدىق نەگىزدە جۇمىس ىستەيدى. ەشقانداي تابىس تابۋدى نەمەسە ءدىننىڭ مۇددەسىن كوزدەمەيدى.
تەرىس اعىمداعى ۇيىمداردان زارداپ شەككەندەرگە ءارتۇرلى تەگىن كومەكتەر كورسەتەدى. مۇنداي ورتالىقتار جاستارعا وبەكتيۆتى, شىنايى اقپارات بەرەدى. پسيحولوگيالىق, الەۋمەتتىك, قۇقىقتىق كومەك كورسەتىلەدى.
ءداستۇرلى ەمەس ءدىني ۇيىمدار تۋرالى اقپارات تاراتۋ قولعا الىندى. وسى جۇمىستاردى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك تاپسىرىس نەگىزىندە كونكۋرستار جاريالاندى.
قازىرگى تاڭدا 13 ورتالىق ءوز جۇمىسىن جانداندىرۋدا. الەۋمەتتىك جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا 2009 جىلى 40 ملن تەڭگە ءبولىنسە, 2013 جىلى 100 ملن تەڭگەگە دەيىن كوتەرۋ جوسپارلانۋدا.
باق تۋرالى ايتار بولساق, 1990 جىلدارى ەلىمىزدە بار بولعانى ونعا جۋىق رەسپۋبليكالىق گازەت-جۋرنال بولدى. بۇگىندە ولاردىڭ سانى 2111-گە جەتتى. ءارى قاراي دا ءدىني ەكسترەميزمگە قارسى باعىتتاعى اقپاراتتىق كەڭىستىكتى دامىتۋ, جاستار اراسىندا وسى جۇمىستاردى جانداندىرۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالار دامي تۇسەتىن بولادى.
باقتىباي بەيسەنباەۆ,
سادۋاقاس قاجى عىلماني مەشىتىنىڭ باس يمامى:
– سان عاسىرلار بويى يسلام ءدىنىن ۇستانعان اتا-بابالارىمىز ۇلتتىق سانا, سالت-ءداستۇرىن وسى ءدىنمەن ۇشتاستىرىپ, لايىقتى ساقتاپ, ونى ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاستىرىپ كەلگەن. اڭساعان ءتاۋەلسىزدىككە بۇگىنگى كۇنى قولىمىز جەتىپ, الەم مويىنداعان ەگەمەن ەل بولدىق. سىزدەر مەن بىزدەردىڭ بورىشىمىز – وسى تاۋەلسىزدىگىمىزدى بەرىك ۇستاۋ.
يسلام ءدىنى وزگەنىڭ ءومىرىن قيۋعا, مۇلكىنە قول سۇعۋعا, تىنىشتىعىن بۇزۋعا تۇبەگەيلى قارسى. بۇل «تەرروريزم» دەپ اتالادى. ول قورقىتۋ, ۇركىتۋ, ناقاق ادامدى ءولتىرۋ, ءۇي-جايدى, مەكەمەلەردى جارۋ, ادامداردى كەپىلدىككە الۋ, تارتىپ الۋ دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. اسىل ءدىنىمىز بارلىعىمىزدى وسىنداي ارەكەتتەگى ادامداردان, كوزقاراستاردان اۋلاق بولۋعا شاقىرادى. يسلامنىڭ جانە شىنايى مۇسىلماننىڭ تەرروريزممەن ەشقانداي ورتاقتىعى جوق. يسلام تاتۋلىق, اماندىق, تىنىشتىق, بەيبىتشىلىك, سەنىمدىلىك دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. كۇللى مۇسىلمان بەس ۋاقىت نامازىن وڭ جانە سول جاعىنا سالەم بەرۋ ارقىلى كۇللى الەمگە اماندىق, تىنىشتىق ءتىلەۋمەن اياقتايدى.
بۇگىندە ءار مەشىتتە ءدىني تانىمدارعا بايلانىستى ساۋات اشۋ ساباقتارى تۇراقتى ۇيىمداستىرىلىپ كەلەدى. وعان كوبىنە اتا-انالار, اپا-اجەلەر قاتىسۋدا. ولاردىڭ ماقساتى – ۇيدەگى بالاسىنا, نەمەرەسىنە تاربيە بەرۋ ءۇشىن, الدىمەن ءوزى ۇيرەنۋ.
جورابەك داۋرەنوۆ,
استانا قالاسى ءدىن ىستەرى دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى:
– الەمدەگى الپاۋىت مەملەكەتتەردىڭ ءوزى ءارتۇرلى قاقتىعىستاردان تىنىشتالار ەمەس. كەز كەلگەن ءدىن ءبىر-ءبىرىن ولتىرۋگە, قيانات جاساۋعا جول بەرمەيدى. ال, ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمدى باستاۋشىلار, ۇيىمداستىرۋشىلار ساياسي باعىتتاعى ۇپاي ىزدەۋشىلەر, سول ارقىلى بيلىككە, بايلىققا كەنەلۋگە باعىت العان يمانسىز توپتىڭ ءىس-ارەكەتى ەكەندىگى انىق. سوندىقتان, جاستاردىڭ وسى توپتان اۋلاق بولۋى, ونىڭ الدىن الۋى ءۇشىن ۇلكەن ءبىلىم, تانىم يگەرۋى ماڭىزدى.
حالقىمىزدىڭ 74 پايىزى يسلام ءدىنىن ۇستانادى. سوندىقتان «بىزگە جيحادتىڭ نە قاجەتتىلىگى بار؟», «نە ءۇشىن ءدىني ەكسترەميزمگە بارۋى-مىز كەرەك؟» دەگەن سۇراقتار تۋىندايدى. دەمەك, ءبىزدىڭ ىشكى تىنىشتىعىمىز بەن تاتۋلىعىمىز, بەرەكەمىز ءبىرەۋلەر ءۇشىن كەرەك ەمەس. ياعني, ولار جاستاردىڭ پاتريوتتىق ساناسىن, ءدىني كوزقاراسىن, تاريحي, ۇلتتىق بولمىسىن, حالىقتىڭ ىشكى بىرلىگى مەن تاتۋلىعىن بۇزۋعا ىنتالى. سول جولدا كەز كەلگەن ءىس-ارەكەتتەر ۇيىمداستىرۋعا ىشكى جانە سىرتقى كۇشتەردى پايدالاناتىن بولادى. ال, ءدىني ساۋاتى تومەن, الەۋمەتتىك جاعدايى ناشار, ناشاقورلىققا, ۇرلىققا, قىلمىسقا بەيىم جاستاردى وسى باعىتتا پايدالانۋ, ولاردىڭ ساناسىن ۋلاۋ – وتە جەڭىل ءتاسىل. تابليعي جاماعات, اتا جولى, حيزبۋت تاحرير سياقتى توپتاردىڭ ءىس-ارەكەتتەرىن ايقىنداپ, تىيىم
سالدىق. «ءدىني سالاداعى ماماندار جەتكىلىكتى مە؟» دەگەن ساۋالعا كەلسەك, شۇكىر مەملەكەت بولىپ قالىپتاسىپ كەلەمىز. ال, كوممۋنيستىك كوزقاراستىڭ سالدارىنان ءدىني باعىتتاعى ءبىلىم جويىلعانى بەلگىلى. بىراق, مەملەكەت تاراپىنان ءبىلىمدى جەتىلدىرۋ, ءدىني كوزقاراستى دامىتۋ, ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرۋ باعىتىندا ناقتىلى شارالار قولعا الىنۋدا. ال, دۇرىس ءدىني تانىم ارقىلى ادامدارعا اسەر ەتۋ ءۇشىن سانالى, تاجىريبەلى ماماندار قاجەت. ول جۇمىس تا نازاردا.
جالپى, كەز كەلگەن وتباسىندا بالا اتا-اناسىنان قوعامداعى كەيبىر تۇسىنبەگەن ماسەلەلەرى تۋرالى سۇرايدى. ال, ءدىني سالاداعى ماسحاب, ءدىني اعىم, ەكسترەميزم, تەرروريزم تۋرالى سۇراسا, اتا-انانىڭ دا جاۋاپ بەرۋگە قينالاتىنى انىق. العاش دىنگە دەگەن «بۋم» باستالعان كەزدە ۇيىنە بارىپ اتا-اناسىنىڭ جاساعان تاماعىن «حارام» دەپ ىشپەگەن جاعدايلار دا كەزدەسكەن. ويتكەنى, «سەن دارەت المايسىڭ, ناماز وقىمايسىڭ, سوندىقتان تاماعىڭ حارام» دەگەن كوزقاراس ءالى دە الاڭداتادى. دەمەك, اتا-انا دا وسى باعىتتا ءبىلىم الۋعا, تانىپ بىلۋگە تالپىنۋى كەرەك. ەرتەڭگى ۇرپاعىنىڭ اداسپاۋى, تەرىس جولعا ءتۇسىپ, ۇلكەن كۇناعا باتپاۋى ءۇشىن.
ۋاقىت وتكەن سايىن ادامداردىڭ, اسىرەسە, جاستاردىڭ دىنگە دەگەن كوزقاراسى, الاڭداتارلىق ساۋالدارى ارتا تۇسەدى. ويتكەنى, بۇرىنعى ادامداردا يسلام دىنىنە, اتا-بابا ءداستۇرىنىڭ ماڭىزدىلىعىنا دەگەن كوزقاراستارى قالىپتاسىپ ۇلگەرگەن. سوۆەتتىك جۇيە قانشاما كەرى اسەرىن بەرگەنىمەن, ولاردىڭ اتالارى, اپا-اجەلەرى قانداي دا ءبىر جولمەن ءتۇسىندىرىپ, ساناسىنا ءسىڭىرىپ ۇلگەردى. ال, ەندى ولار ۇرپاقتارىنا قالاي تۇسىندىرۋگە كەلگەندە قينالادى. سەبەبى, ءوز بەتىمەن وقىپ, كورىپ سەزىنگەن جوق. سونىمەن قاتار, سوڭعى ۋاقىتتارداعى جاھاندىق ءۇردىس, اقپاراتتىق كەڭىستىكتەگى سىرتقى يدەولوگيانىڭ اسەرى جاستاردىڭ اراسىندا تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر كوبەيتە تۇسۋدە.
بەت قاتتالىپ جاتقاندا
ەلوردادا جاستار ساياساتى ماسەلەلەرى باسقارماسى مەن «جىگەر» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا تەرروريزمنىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان كونفەرەنتسيا وتكىزىلدى. قازاق گۋمانيتارلىق زاڭ ۋنيۆەرسيتەتى, ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جانە س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە وتكەن شارالارعا 700-دەي ستۋدەنت قاتىستى. جيىندا مامانداردىڭ قاتىسۋىمەن اتالمىش سالاداعى تۇيتكىلدى ماسەلەلەر تالقىلانىپ, استانالىق ستۋدەنتتەردى اداسپاۋشىلىققا شاقىردى.
دايىنداعان
گۇلميرا ايماعانبەت
