استانا قالاسىنىڭ تۇرعىنى بيبىعايشا ەسەنبەكوۆا وتكەن جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا بەتىنە پلاستيكالىق وتا جاساتقان-دى. سودان بەرى كوڭىل كۇيىنەن مازا كەتتى. ءاپ دەگەندە ءبارى ويداعىداي كورىنگەن. بىراق ءبىر-ەكى اپتا وتكەندە يەگىنىڭ استى قىشىپ, تىرىساتىندى شىعاردى. كەلە-كەلە بەتىنىڭ ءار جەرى قىزارىپ, سىزداپ اۋىرىپ, ىسىنە باستادى. وتا جاساعان حيرۋرگكە قايتا باردى. ال ول بولسا بىرنەشە ءدارى جازىپ بەرىپ, شىداۋ كەرەك ەكەنىن, ەشكىم دە پلاس تيكالىق وتانىڭ ويلاعانداي ناتيجە بەرەتىنىنە ءجۇز پايىز كەپىلدىك بەرە المايتىنىن ايتىپ, ايدى اسپاننان ءبىر-اق شىعاردى. مىنە, بارلىق سەرگەلدەڭ وسىدان كەيىن باستالدى.
جاسىرىن جارنامانىڭ الەگى
جاندار ەلەمەس ءوزىن تاجىريبەلى دارىگەر دەپ الەۋمەتتىك جەلىلەرگە بىرنەشە حابارلاندىرۋ بەرگەن. مىنە, سول جارنامانىڭ بىرىنە ءبيبىايشا دا نازار اۋدارادى. تەلەفون شالعان بويدا ول ءوزىن پلاستيكالىق وتا جاساۋدىڭ مايتالمان مامانى ەكەنىن ايتىپ, «ءسىز دۇرىس حابارلاستىڭىز, ءبىز سىزگە كەيبىر جەڭىلدىكتەردى دە ۇسىنا الامىز» دەپ ونى ودان سايىن قىزىقتىرا تۇسەدى. شىندىعىندا, بۇرىن پلاستيكالىق وتا دەگەندى تەك گازەت-جۋرنالدان وقىپ, تەلەديداردان كورگەنىنەن باسقا ەش حابارى جوق كەلىنشەككە حيرۋرگتىڭ «پەيىلىڭىز بەن نيەتىڭىز بولسا, 10-15 جاسقا جاسارىپ شىعا كەلەسىز» دەگەن ءسوزى اسەر ەتتى مە, ايتەۋىر كوپ كەشىكپەي ول اتالعان مەكەنجايدىڭ قوڭىراۋىن باسادى. وپەراتسيا ءساتتى وتكەن سياقتى ەدى, بىراق كەلىنشەكتىڭ سەنىمى اقتالمادى. دەنەسى كۇندە سىزداپ اۋىرىپ, مازاسى كەتتى. كەيىن ماماندار ول تاڭداۋ جاساعان مامان-دارىگەردىڭ قاتەلەسكەنىن تايعا تاڭبا باسقانداي كورسەتىپ بەردى. كوزى مەن يەگىنىڭ اينالاسىنداعى تەرىنى شامادان تىس كوبىرەك الىپ جىبەرگەن بولىپ شىقتى. سونىڭ سالدارىنان بەت تەرىسى تىرىسىپ, تامىر سوعىسى قيىندايتىن بولعان. ادىلدىك ىزدەپ سوتقا جۇگىندى. سويتسە ءوزىن «وسى سالانىڭ ناعىز مامانىمىن» دەپ تانىستىرعان ادامنىڭ مۇنداي وتا جاساۋعا رۇقساتى دا (ليتسەنزيا) بولماي شىققان. بىراق بۇعان دەيىن دە ول 10-15 ادامعا وتا جاساپ, ءبارى ءساتتى بولعانىن, ەشكىم ونىڭ ۇستىنەن ارىزدانباعانىن ايتىپ, اقتالىپ الەك بولدى. دەگەنمەن سوت وعان قوماقتى ايىپپۇل سالىپ, بۇدان بىلاي مۇنداي كاسىپپەن اينالىسۋعا قاتاڭ تىيىم سالدى. ال ءبيبىايشا جىبەرگەن شىعىنىن قايتارىپ الىپ, قايتادان باسقا حيرۋرگكە بارىپ, بىرنەشە وتا جاساتقانمەن, كوز جانارى مەن بەت تەرىسىنىڭ بۇرىنعى ءپىشىمىن قالپىنا كەلتىرە المادى. سوعان قاراماستان, بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە ايەلدەردىڭ دە, ەرلەردىڭ دە پلاستيكالىق وتا جاساتۋى ازايماي كەلەدى. ماسەلەن, تەك وتكەن جىلى عانا استانا قالاسىندا 112 ايەل ادام, 24 ەر ادام قانداۋىردىڭ كومەگىمەن بەت الپەتىن ادەمىلەپتى.
بۇل شاريعاتقا قايشى
ءدىنتانۋشى ءتاجىباي نۇرالى مۇنداي ماسەلەگە تۇپكىلىكتى قارسى ەكەنىن جاسىرمادى. «اللا تاعالا ءار ادامدى كوركەم قىلىپ جاراتادى. ومىردەگى توسىن جادايلاردان بولعان (جول اپاتىنان, كۇيىپ قالۋدان, تاعى باسقا جايلار) كەمىستىكتەرى بولماسا, «قالقان قۇلاعىمدى كىشىرەيتەمىن, مۇرىنىمدى قىرلايمىن, قاسىمدى كەرەمىن, يەگىمدى تۇزەيمىن» دەپ پلاستيكالىق حيرۋرگكە بارۋ, بىرىنشىدەن, شارياتقا قايشى; ەكىنشىدەن, استامشىلىق. ولاي دەيتىنىم, دەنى ساۋ ادام ءوز ەركىمەن «پىشاققا تۇسپەيدى», دەنەسىن كەسكىزبەيدى. وندا ۇلكەن قاۋىپ جاتىر. ناركوزدىڭ ءوزى ادام اعزاسىنا وتە زيان. مىنە, مۇنى اسىرەسە ورىمدەي جاستار تۇسىنسە دەيمىن». راسىندا دا, مامان-دارىگەرلەردىڭ ايتۋىنشا, پلاستيكالىق وتاعا تىلەك بىلدىرگەن ادامنىڭ ءبىرىنشى دەنساۋلىعىنا تولىققاندى تالداۋ جاساۋ كەرەك ەكەن. ول ەڭ اۋەلى ءبىر-ەكى اي دارىگەردىڭ باقىلاۋىندا بولىپ, قانى, جۇرەك سوعىسى, دەنە ءبىتىمى تۇگەل تەكسەرىلۋى قاجەت. ەگەر ءسال دە بولسا دەنساۋلىعىندا كىنارات بايقالسا, ءوزى ەمدەپ بارىپ, سودان كەيىن وتا ۇستەلىنە جاتقىزىلۋى ءتيىس. ال بىزدە كوبىنە اقشاسىن تولەسە بولدى, قان تالداۋىن دا جاساماستان بىردەن بەت-الپەتىن «ارلەۋگە» كىرىسەدى. سوسىن بارىپ «ارتىق جاسايمىن دەپ تىرتىق جاساپ» قىز-كەلىنشەكتەردىڭ قينالىپ جۇرگەنى. 2022 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى مەديتسينالىق ۇيىمداردىڭ زاڭسىز قىزمەتپەن اينالىسقان (ليتسەنزياسىز) جەتى فاكتىسىن انىقتاسا, وسى سالادا سەرتيفيكاتسىز قىزمەت كورسەتكەن توعىز دارىگەردىڭ قىزمەتىن توقتاتقان. ال 2021 جىلى ساپاسىز كوسمەتولوگيا جاساعان مەديتسينالىق جانە مەديتسينالىق ەمەس مەكەمەلەردىڭ ۇستىنەن 18 ارىز-شاعىم تۇسكەن. مەملەكەتتىك ورگان سونىڭ بەسەۋىن تەكسەرىپ, تورتەۋىنە جازا قولداندى. ال وتكەن جىلى وسىنداي قىزمەتكە 20 ادام نارازىلىق ءبىلدىرىپتى. ساپاسىز پلاستيكالىق وتادان زارداپ شەككەندەر سانى اسىرەسە استانا, الماتى, شىمكەنت, قاراعاندى, قوستاناي قالالارىندا باسىم بولىپ وتىر. ال ولاردىڭ جالپى سانى ەلىمىز بويىنشا قانشا ەكەنىن ەشكىم دە تاپ باسىپ ايتا المايدى. ويتكەنى ولاردىڭ كوبى جاسىرىن, كوزدەن تاسا جۇمىس ىستەيدى. تەك ادامدارا كوپە-كورىنەۋ زارداپ شەكتىرىپ, قىلمىسى انىقتالىپ قالعندا عانا اشكەرە بولىپ جاتادى. ال ايلاپ, جىلداپ وڭالتۋ جۇمىسىمەن اينالىسىپ جاتاتىنى قانشاما… كلينيكالاردىڭ مالىمەتى بويىنشا قازاقستاندا پلاستيكالىق وتا, نەگىزىنەن, بلەفاروپلاستيكا (قاستى كەرىپ, كوزدى ۇلكەيتۋ), مامموپلاستيكا (قىز-كەلىنشەكتەردىڭ ومىراۋىن ۇلعايتۋ), ليپوساكتسيا (دەنەدەگى مايدى جويۋ), بەتتى تارتىپ, مۇرىننىڭ ءپىشىمىن وزگەرتۋگە جاسالاتىن كورىنەدى. ال وسىلاردى كوبىنە قالتاسىن قامپايتۋ ءۇشىن مامان ەمەس, كولدەنەڭ كوك اتتىلار ىستەپ جاتاتىنى وكىنىشتى-اق.
ءۇنسىز قالۋعا بولمايدى
«ۇلتتىق اقپاراتتىق تەحنولوگيالار» اق قىزمەتكەرىنىڭ ايتۋىنشا, پلاستيكالىق حيرۋرگيا ماماندىعى بويىنشا ەلىمىزدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا ليتسەنزياسى بار بارلىى 89 مامان بار ەكەن. ولار ارناۋلى مەديتسينا جابدىقتارىمەن جابدىقتالعان كلينيكالاردا جۇمىس ىستەيدى. ءار دارىگەردىڭ وسى ماماندىققا سايكەس كەم دەگەندە بەس جىلدان جۇمىس ءوتىلى بار. ال باسقا قاپتاعان جەكەمەنشىك كلينيكالاردىڭ كوبى – زاڭسىز جاسىرىن جۇمىس جۇرگىزەتىندەر. زاڭ بويىنشا قر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ مەديتسينا جانە فارماتسەۆتيكالىق باقىلاۋ كوميتەتى كوسمەتولوگيالىق كابينەتتەر مەن جەكەمەنشىك كلينيكالاردى تەك پاتسيەنتتەردەن ارىز-شاعىم تۇسكەن كەزدە عانا تەكسەرە الادى. «قازاقستاندىقتار مۇنداي كەلەڭسىزدىككە تاپ بولىپ تۇرسا دا, ارىز-شاعىم تۇسىرۋگە ونشا اسىعا قويمايدى. سودان كەلىپ وسىنداي جالعان وتاشىلار جاڭبىردان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقتاي كوبەيىپ وتىر» دەيدى وتىز جىلدىق ەڭبەك ءوتىلى بار تاجىريبەلى دارىگەر, مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى وتەباي عاريفۋللين. شىندىعىندا, پاتسيەنت مامانعا كەلىپ تۇر ما, الدە قوي تەرىسىن جامىلعان جالعان حيرۋرگكە كەلىپ تۇر ما, ونى ءوزى انىقتاۋىنا بولادى. ول ءۇشىن دارىگەردىڭ مەملەكەتتىك ۇلگىدە بەرىلگەن رەسمي قۇجاتىن سۇراسا جەتىپ جاتىر. سول قۇجاتتا ماماننىڭ «پلاستيكالىق حيرۋرگ», «دەرماتوكوسمەتولوگ», «كوسمەتولوگياعا ماماندانعان دەرماتوۆەنەرولوگ» دەگەن سياقتى اتقاراتىن قىزمەتى تايعا تاڭبا باسقانداي جازىلىپ تۇرادى. سونداي-اق, دارىگەردىڭ سەرتيفيكاتىن eGov ارقىلى دا تەكسەرۋگە بولادى. ءارى وتا SPA-عا بايلانىستى شاشتاراز, تىرناقتى اسەمدەۋ سياقتى كابينەتتەردە ەمەس, ارناۋلى مامانداندىرىلعان كلينيكالاردا نەمەسە كوسمەتولوگيالىق كابينەتتەردە ءوتۋى كەرەك. بۇعان قوسا, وتا كەزىندە تەك قازاقستاندا تىركەلگەن ءدارى-دارمەكتەر مەن دارىلىك زاتتار قولدانىلۋى كەرەك. جالعان وتاشىلاردىڭ ارەكەتىنە ءۇنسىز قالۋعا بولمايدى. كوبى جىلدار بويى وڭالتۋ شارالارىن الىپ, ءساتسىز وپەراتسياسىنا ءمان بەرمەي جۇرە بەرەدى. بۇل مۇلدەم دۇرىس ەمەس. ونداي كلينيكالاردىڭ ءىسىن بىردەن سوتقا بەرۋ قاجەت. ايتپەسە ولاردىڭ كەسىرىنەن بۇرىنعى تۇرىنە دە زار بولىپ, دەنساۋلىعىن قۇرتاتىن جانداردىڭ قاتارى كوبەيە بەرەدى. سوندىقتان دەنەڭىزدە قانداي دا ءبىر اقاۋ بولىپ, پلاستيكالىق وتا جاساتۋعا تۋرا كەلەتىن بولسا, ونى تەك تەكسەرىلگەن, تاجىريبەلى مامان-دارىگەرگە عانا جاساتىڭىز.
