Ardagerler gospitalınen arnaiy reportaj
Sonau sūrapyl soǧys jyldary maidanda milliondaǧan adam köz jūmdy. Elıne aman-esen oralǧan qarttarymyzdyŋ qatary da sirep barady. Olarǧa qamqorlyq körsetu, densaulyǧyn nyǧaitu – bügıngı ūrpaqtyŋ basty mındetı. Astana qalasynda Otan soǧysy mügedekterıne arnalǧan ortalyq klinikalyq gospital bar. Emdeu mekemesInıŋ tynys-tırşılıgımen tanysyp, direktory Ädılhan Abdulinmen äŋgımelesıp qaitqan edık.
Säkennıŋ tapanşasy tabylǧan ǧimarat
Gospital ornalasqan ǧimaratty tarihi meken deuge äbden bolady. Qūrylystyŋ ırgetasy 1914-1918 jyldary köpes Moiseevtıŋ tapsyrysymen qalanǧan desedı. Azamat soǧysy bastalǧan tūsta mūnda töŋkerıstıŋ äskeri keŋesı ornalasqan eken. 2007 jyly gospitalge kürdelı jöndeu jūmystaryn jürgızu kezınde qūrylysşylar ǧimarattyŋ şatyrynan tapanşa tauyp alǧan. Qarudy jan-jaqty zerdelegen tarihşylar ony «Säken Seifullinnıŋ tapanşasy» degen bailam jasapty. Tarihi jädıger aqynnyŋ Astanadaǧy mūrajaiyna tabystalypty. Al medisinalyq qūrylym jaǧyna kelsek, būryn mūnda keŋes partiia aktivıne arnalǧan emhana jäne auruhana jūmys ıstegen. 2000 jyldan bastap soǧys ardagerlerı em qabyldai bastady. Būryn gospitalda tek soltüstık öŋırlerde tūratyn ardagerler emdelse, bügınde respublikanyŋ tüpkır-tüpkırınen keletınder köp. Mūnda, sondai-aq, Ūly Otan soǧysy ardagerlerı men mügedekterınen basqa, Auǧan soǧysy ardagerler, Ukrainadaǧy Chernobyl AES-daǧy apatty joiuǧa qatysuşylar men 1949-1991 jyldary Semei iadrolyq synaqtary jasalǧan poligon aumaǧynda tūrǧan azamattar emdeledı. Respublikada būl sanatqa jatatyn barlyǧy 800 myŋ adam bar. Astanada olardyŋ sany – 2 950. Gospitalǧa emdeluşıler özderı tūryp jatqan öŋırdegı jergılıktı densaulyq saqtau basqarmalary arqyly keledı. Joldama ardagerlerge tūrǧylyqty jerınen syrqaty men densaulyq jaǧdaiyna qarai berıledı.
Gospitaldıŋ direktory turaly da aitpai ketuge bolmas. Ädılhan Abdulin turaly jūrtşylyqtyŋ pıkırı jaman emes. Estuımızşe, ol öte ūltjandy azamat. Özı basqaratyn mekemesı bastan-aiaq qazaq tılıne köşuı de onyŋ ūltjandylyǧyn aŋǧartsa kerek.
2008 jyly Astanaǧa köşıp kelgelı berı osy gospitaldy basqaryp keledı.
Qazır gospitalda 146 adam jūmys ısteidı eken. Şipajai ülgısındegı emdeu mekemesınde bassein, mineraldy vanna, massaj, balşyqpen emdeu, fiziologiialyq emdeu jäne taǧy basqa da köptegen qyzmet türlerı körsetıledı. Materialdyq-tehnikalyq bazasy da tolyqqandy. Mūnda em qabyldauşylar ekı apta merzımge keledı eken.
Jalpy emhana jospar boiynşa 14 oblystan kelgen nauqastarǧa qyzmet körsetedı. Ai saiyn mūnda 140-145 adam kelıp, densaulyǧyn tüzep şyǧady. Kündız-tünı tynymsyz qyzmet atqaratyn emhanada nauqastarǧa arnalǧan kıtaphana, jattyǧu zaly, ashana bar. Jaǧdaiy müşkıl, jürıp-tūruy qiyn qarttarǧa asty bölmelerıne äkelıp beredı.
Emhanada 200 adamǧa oryn qarastyrylǧan. Bır bölmede 2-3 adamnan jatady. Jattyǧu zaly da keŋ eken. Emdeluşıler jattyqtyruşynyŋ keŋesımen jattyǧu jasaidy.
Dert dauasy – ara
Syrqatty aramen emdeu täsılın qoldanatyn bırden-bır mekeme – osy gospital. Astanada endı qoldanyla bastaǧan būl em türımen tanysu maqsatynda arnaiy jabdyqtalǧan bölmege keldık. Bız barǧanda bır azamatqa ara qoiyp jatyr eken. Özın Auǧan soǧysynyŋ ardagerı Berık Biliiazov dep tanystyrǧan ol aramen em qabyldap jatqanyna besınşı kün bolǧanyn aitady.
– Em-şaraǧa köŋılım tolady. Mūnda nebır em türı bar. Özım qan qysymym köterılıp bolmaǧan soŋ kelıp edım. Aramen emdeu – bız siiaqty qan qysymy tūraqsyz jandarǧa öte paidaly eken. Qazır densaulyǧym jaqsaryp qaldy, – deidı Berık.
Apiterapevt-därıger Äset Janatūlynyŋ aituynşa, emnıŋ qūramyna aranyŋ baly, propolis (ara jelımı), ara uy, gül tozaŋy jäne emdık äserı küştı süt kıredı. Al ara uynyŋ qūramynda adam aǧzasyna paidaly türlı fermentter men aminqyşqyldary jäne militin bar eken. Militinnıŋ qūramyndaǧy 12 türlı aminqyşqyly, onyŋ ışınde serotonin men gistamin fermentterı qan qūramyna ötıp, qabynuǧa qarsy äser etedı. Adam aǧzasynda kezdespeitın keibır bioorganikalyq qyşqyldardy da ara uynan aluǧa bolady. U aǧzanyŋ auruǧa qarsy immunitetın küşeitedı. Jalpy, ara uy köptegen auruǧa, onyŋ ışınde poliartrit (buyndardyŋ qabynuy), artrit (şorbuyn), revmatizm (sarp), jüike aurulary, osteohondroz, osteoporoz, psoriaz, ışkı qūrylys, buyn aurulary, kolit, asqazan jarasy, holesistit sekıldı aurularǧa bırden-bır em. Būdan özge, ginekologiialyq, tynys joldary aurularyn emdeuge bolady.
Ara uymen şaqtyru arqyly emdeidı. Ara ūiasyn būzyp aşulandyrǧanda nemese ūstap alǧan kezde bolmasa, basqa uaqytta adamdy şaqpaidy. Şaqqan künnıŋ özınde aranyŋ özı bır-ekı saǧattan keiın ölıp qalady.
Ara uyn emdık maqsatqa qoldanǧanda aǧzaǧa onyŋ belgılı bır mölşerı jıberıledı. Bır künde on ekı aradan artyq şaqtyruǧa bolmaityn körınedı. Eger adamdy bır künde jüzı şaǧatyn bolsa, ulanyp qaluy mümkın.
–Būl emdı qabyldaudy niet etken nauqasty aldymen medisinalyq tekseruden ötkızemız. Öitkenı adam aǧzasyna bailanysty ara uy allergiialyq reaksiialar tudyruy mümkın. Sondyqtan emge kelgen azamat qan jäne nesep saraptamasynan ötıp, bauyry men büiregın teksertedı. Eger atalǧan aǧza müşelerınde kınärat bolsa, em jürgızuge bolmaidy. İnfeksiialyq jäne tuberkulez auruymen auyratyn nauqastarǧa da ara uy qoldanylmaidy. Ara uynda aquyz köp bolatyndyqtan, jūmyrtqaǧa, süt taǧamdaryna allergiiasy bar jandarǧa em kerı äserın tigızedı, – deidı därıger.
Ara denenıŋ kez kelgen jerıne emes, belgılı bır nüktelerge salynady. Şaqqannan keiın onyŋ tūmsyǧyndaǧy şanyşqy inesı denede qalyp qoiady da 15 minutqa deiın uytyn ışke jıberedı. Sonan soŋ arnaiy qysqyşpen ine alynyp tastalynady. Şaqqan jerı qyzaryp ısuge, şymyrlap auyrady.
Em jürgızbesten būryn nauqasqa aldymen synama jasalady. Eger bır-ekı saǧattan keiın aranyŋ şaqqan jerı 5 santimetrden asyp qyzarsa, em jürgızuge bolmaidy.
Emdeudıŋ bır kursy — 12-15 kün.
Sülık – densaulyq biofabrikasy
Därıgermen äŋgımelesıp otyrǧanymyzda, esıktı qaǧyp, taǧy bır emdeluşı keldı. Ol sülıkpen emdelıp jür eken.
– Menıŋ bel omyrtqam auyryp, qan qysymym joǧary bolǧan edı. Qazır jaǧdaiym jaqsaryp qaldy. Alǧaşynda sülıkpen emdeimız degende, säl jüreksıngen edım. Al, qazır em qabyldauǧa quana kelıp jürmın, – deidı Ömırzaq Orazbaev aqsaqal.
Medisinalyq sülık – tūşy suda tırşılık etedı. Ūzyndyǧy 8-12 santimetr bolady. Onyŋ sılekeiınde girudin jäne gialuronidaza degen zattekter bar. Girudin qannyŋ ūiuyna kedergı keltıredı, gialuronidaza dene talşyqtarynda zat almasu prosesıne äser etedı. Girudinnen därı-därmekter jasalady.
Sülıktıŋ sılekeiı qabynu prosesıne qarsy küresu, immundyq jüienı küşeitu, qan tamyrlarynyŋ sklerozdyq prosesın azaitu, qan ūiu ürdısın boldyrmau jäne ūiyǧan qannyŋ tüiırşıkterın ügu qasietterıne ie.
Sülık saludy girudoterapiia dep ataidy. Qazırgı taŋda girudoterapiia – kardiologiia, oftalmologiia, dermatologiia, hirurgiia, ginekologiia, urologiia, nevrologiia jäne gerentologiia salasynda keŋınen qoldanylatyn, küretamyr, qan tamyry, terı aurularyna, ökpe, bas saqinasy, infarkt, insult, glaukoma tärızdı syrqattarǧa öte şipaly. Eŋ ǧajaby, keibır adamdar sülık saludyŋ kömegımen aryqtaidy.
Sülık adamnyŋ aram qanyn soryp alady, söitıp, qan ainalysyn jaqsartady, sülıktıŋ sılekeiı biologiialyq belsendı zattarǧa bai, osy türlı fermentterden tūratyn sülık sılekeiı adamnyŋ qanyn tazartyp, immunitetın küşeitıp, aǧzasyn jasartady, türlı fermenttermen bırge qannyŋ ūiuyna tosqauyl qoiatyn girudin jäne 100-ge juyq biologiialyq paidaly zattar-sülık sılekeiınıŋ basty erekşelıgı.
Sülıktı nauqas adamnyŋ jürek qyzmetı naşarlap, bauyry ūlǧaiǧanda, tromboflebitte, miokarda infarktınde, jürektıŋ ūstamaly auruynda (stenokardiia), mi-qan tamyrlarynyŋ qysyluynda qoldanady. Sülık salyp, emdegennen keiın syrqattyŋ dene qyzuy qalpyna keledı, qan qysymy, qandaǧy qant mölşerı tömendeidı, ūsaq qan qatparlary joiylyp, ısıkke qarsy, auyrsyzdandyru tetıkterı ıske qosylady. Äsırese, sülık salu operasiiadan keiın tez jazyluǧa äser etedı.
– Medisinalyq aş sülık bır sorǧanda 10 ml. qan soryp, oǧan toiǧan soŋ adam denesınen özı sypyrylyp tüsıp qalady. Egerde adam denesıne 8-10 sülıktı qoiatyn bolsa, olar 300-400 ml. qandy soryp alady jäne de sorǧan jerınen qan özdıgınen alty saǧattan bır täulıkke deiın aǧa beredı, – deidı Äset Janatūly.
Sülıktı qoldanǧanda tändegı özgerısterdıŋ qaterlı bolyp ketuı mümkın bolǧandyqtan, ony allergiialyq auruy bar syrqatqa, qansyraǧan adamǧa, qan qysymy tömenderge, qan ūiu prosesı naşarlaǧan auruǧa paidalanuǧa bolmaidy eken.
FizioterApiianyŋ da paidasy mol
Būdan keiın gospitaldıŋ fizioterapiia bölımşesıne keldık. Mūnda fizioterapiialyq em-şaralar arqyly adam aǧzasyn barynşa sauyqtyru, aurudyŋ aldyn alu men aǧzanyŋ küş-quatyn qalpyna keltıru şaralary jüzege asyrylady eken. Adam aǧzasyna paidaly magnii sulfaty tūzdarymen toltyrylǧan vanna, su aǧyny arqyly aǧzaǧa äser etetın qūrǧaq gidromassaj, jürek-qantamyr jäne tırek-qozǧaltqy aurularyna jasalatyn massaj kreslosy, qanainalymdy jaqsartatyn, aurudy basatyn, qabynuǧa jäne ısınuge qarsy lazerlık terapiia, magnioterapiia, balşyqpen emdeu, därılık şöpterdıŋ qainatpasymen emdeu syndy em-şaralar osynda.
Bız kırgen sätte fiziokabinettıŋ medbikesı Gülnar Sündetqyzy vannaǧa ystyq sudy toltyryp, nauqasqa massaj jasap jatyr eken.
Būl emnıŋ özıne därıgerdıŋ arnaiy rūqsaty kerek. Sudyŋ temperaturasy 38 gradus. Vannany nauqas 10 kün boiy qabyldaidy. Emdeluşılerge erekşe ūnaityn buly böşke de bar. Ony 50 gradusta qyzdyryp, nauqasty otyrǧyzady. Jarty saǧattan soŋ duş qabyldaidy. Vanna, sudaǧy massaj, buly aǧaş böşkesın qan qysymy joǧary adamdar qabyldauǧa bolmaidy.
Ardagerler közaiymy bolǧan körme
Gospitaldıŋ qabyrǧasyna ılulı suretter erekşe köz tartady. Direktor Ädılhan Abdulinnıŋ aituynşa, bırneşe jyl qatarynan gospital qabyrǧasynda jas suretşılerdıŋ körme-konkursy ötkızılıp keledı eken. Būǧan deiın jeŋıstıŋ 67 jyldyǧy jäne L.N.Gumilevtıŋ tuǧanyna 100 jyl toluyna arnalǧan «Qaharmandarǧa-taǧzym» atty jas suretşılerdıŋ halyqaralyq suret körmesı ūiymdastyrylǧan. Biyl «Faşizmdy jeŋıp şyqqan jauyngerler aldynda basymyzdy iemız!» atty bıregei suretter körmesı aşylypty. Onda L.N.Gumilev atyndaǧy EŪU studentterı men oqytuşylary, mektep oquşylary syiǧa tartqan jūmystar qoiylǧan.
Biyl fotosuretşıler arasynda «Beibıtşılık baqyt äkeledı»taqyrybynda baiqau ūiymdastyrylǧan. Oǧan myŋnan astam suret tüsıp, arasynan eŋ üzdık dep tanylǧan 68 fotosuret Jeŋıstıŋ 68 jyldyq merekesıne tartu esebınde ırıktelgen. Bır aita keterlıgı, foto-körmede bäige alǧan suretterdıŋ barlyǧyn jeŋımpazdar gospitalǧa syiǧa tartady eken.
Jyl saiyn ūiymdastyrylatyn şaranyŋ maqsaty – ūrpaq boiyna tuǧan el, tuǧan jerge degen mahabbatyn oiatyp, jüregıne patriottyq sezım ūialatu. Ūly Otan soǧysynda erlık körsetken aǧa ūrpaqtyŋ erlık ısterın qasterleudı maqsat etken gospital ūjymy ardagerlerge barynşa qamqorlyq tanytyp, joǧary sapaly medisinalyq qyzmet körsetudı paryz sanap keledı.
Aidana QUANYŞEVA,
L.N. Gumilev atyndaǧy
Euraziia ūlttyq universitetınıŋ studentı
