Ūltymyzdyŋ jürıp ötken tarihi jolynda küiınışı mol küŋırenıstı şaqtardyŋ köp bolǧany janymyzdy jabyrqatady. Äsırese, qyzyl ökımettıŋ qoldan jasaǧan qyrǧyny äste esten ketpeidı.
Sonau, köz ūşynda būldyrap qalǧan ötken ǧasyrdaǧy jiyrmasynşy jyldan bastalǧan auyr zūlmat, sol kezeŋnıŋ eluınşı jyldaryna deiın sozylyp, töbemızden qūqai ketpei, jasqanşaq, jaltaq jūrtqa ainaldyryp jıberdı. Äitpese, Alaştyŋ ar-namysy üşın atqa qonǧan, sol üşın basyn bäigege tıkken aibarly tūlǧalarǧa kende emes edık. Sonyŋ barlyǧy quǧyn-sürgınnen köz aşpai, aqyry repressiianyŋ qūryǧynan qūtyla almady.
Bır ǧasyrdyŋ özınde halqymyz ekı bırdei aşarşylyqty bastan keşırdı. 1919-1922 jyl men 1931-1933 jyldary ūltymyz bır üzım nanǧa zar bolyp, aştyqtan qynadai qyryldy. Böten elge bosyp ketkenderı qanşama… Osynau oirandy zobalaŋda jūrtymyz millondaǧan qandasynan aiyrylyp, talai şaŋyraqtyŋ tütını öştı. Äsırese, 1919-1922 jyldardaǧy bolǧan aştyqty sözben aityp jetkızu mümkın emes. Keibır derekterde osy zūlmatta 1,5 mln adam qūrban bolǧany aitylady. Däl osy jiyrmasynşy jylǧy aştyqta Torǧai ölkesınde qara sudyŋ özı tartylyp, jer betınde jybyrlap jüretın jändıkterdıŋ joǧalyp ketkenın eldıŋ ülkenderı aityp otyratyn. Osy zūlmat jyldary – Jüsıpbek Aimauytov, Mırjaqyp Dulatov bastaǧan Alaş arystary Semei öŋırınen mal jinap, ony aştyqtan tūralaǧan Torǧaiǧa jaiau-jalpy aidap kelgen. Jäne ol maldy eŋsesı tüsıp, büktüsıp jatqan elge tegın ülestırgen… Osy aştyq jaily äigılı aqyn Äbıqai Nūrtazinnıŋ «Tas meşın» degen dastany bar. Mıne, sol şaqtaǧy elım degen erlerdıŋ ūltqa janaşyrlyǧy, eren erlıkterı erıksız közıne jas aldyrady.
Qoldaǧy bar maldy tartyp alyp, jalaŋ ūranmen kolhozǧa bırıktırıp, äsıre belsendık tanytqan Keŋes ükımetınıŋ sol jyldardaǧy qiialǧa bergısız reformalary qazaq halqyn äbden älsıretıp jıberdı. Sony tüsıngen el ışındegı namysy biık, bılektı atalarymyz «aştyqtan ölgenşe, alysyp öleiık» dep, bilıkke qarsy şyǧyp, jer-jerde köterılıster būrq ettı. Ol jaǧdai elımızdıŋ barlyq aimaǧynda boldy. Olardyŋ barlyǧyn, qūryǧy ūzyn ökımet ezıp-janşyp, bedeldı tūlǧalardyŋ basyn oqqa bailady. Bır ǧana
bızdıŋ Batpaqqara köterılısınde (qazırgı Qostanai oblysy Amankeldı audany) 600 adamdy qamauǧa alyp, onyŋ teŋ jarymy türmege jabylyp, basşylary atu jazasyna kesıldı. Osylaişa qazaq halqy 15-20 jyldyŋ ışınde jartysyna juyǧynan aiyrylyp, öz jerınde sany az ūltqa ainalyp şyǧa keldı. Sondyqtan, būl qiiamet qasırettı ärbır qazaqtyŋ balasy ūmytpai, qasiet tūtyp jürgenı jön!
Azamat ESENJOL
