TMD elderınıŋ müiızı qaraǧaidai onkolog-därıgerlerı men radiolog mamandary keşe Astanada aşylǧan VII sezde bas qosty.
Bügınde onkologiialyq syrqattardy erte anyqtauǧa baǧyttalǧan üş memlekettık baǧdarlama bar. 2013 jyldan bastap taǧy üş baǧdarlamany ıske qosu josparlanyp otyr.
Baǧdarlamada aitylǧan mäselelerdı jüzege asyru maqsatynda memleket tarapynan qyruar qarjy bölınıp otyr. Mäselen, būl salaǧa aldaǧy bes jylǧa 1 mlrd eurodan astam aqşa bölıngen. Al üş jyldyq biudjet 169 mlrd teŋge kölemınde bekıtılıptı.
Üş künge sozylatyn sezd barysynda diagnostika, emdeu tehnologiialaryn keŋınen qoldanu, sondai-aq käsıbi mamandardy daiarlau mäselelerı talqyǧa salynbaq.
Jiyn barysynda TMD elderınıŋ Onkologiialyq jäne radiologiialyq instituttary direktorlary qauymdastyǧynyŋ 38-şı otyrysy ötedı. Otyrysta Ukrainanyŋ ūlttyq onkologiialyq ortalyǧy äzırlegen onkologiialyq aurular salasyndaǧy TMD elderınıŋ bırlesken äreketter tūjyrymdamasy, sondai-aq TMD-nyŋ onkologiialyq ortalyqtary arasyndaǧy käsıbi bailanystardy damytu mäselelerı qaralady.
Bügınde Astana qalasy boiynşa bırınşı orynda sütbezınıŋ obyry, ekınşı orynda ökpe, üşınşı orynda asqazan qaterlı ısıgı tūr.
Jylyna şamamen 1200 adam tırkeuge alynady eken.
Qaterlı ısıkke şaldyqqandardy erte satysynda anyqtauda jaǧdaiy elordada bırşama jaqsaryp keledı. 2010 jyly būl körsetkış 46,5 paiyzdy qūrasa, ötken jyly 50 paiyzǧa joǧarylaǧan.
Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ biylǧy Joldauynda bergen tapsyrmasy negızınde äzırlengen «Qazaqstan Respublikasyndaǧy onkologiialyq kömektı damytudyŋ salalyq baǧdarlamasy» boiynşa aldaǧy bes jylda 207 mlrd teŋge jūmsau közdelıp otyr. Būl qarajattyŋ basym bölıgı Astana qalasynda Ūlttyq onkologiialyq ortalyq saluǧa, özge de oblys ortalyqtarynda ambulatoriialyq dispanser ortalyqtaryn qūruǧa jūmsalmaqşy.
BILE JÜRIŊIZ
Qaterlı ısık neden paida bolady?
Ökpe ragınıŋ 35 paiyzy temekı şeguden paida bolady. Temekı tütınınıŋ qūramyndaǧy benzoprin quyq qaterlı ısıgın de tudyrady eken.
Öŋeş qaterlı ısıgı tamaqty, şaidy, maily sorpany öte ystyq küiınde ışkennen, qaqtalǧan, quyrylǧan, tūzdy, aşy jäne qatty tamaqtarǧa äuestıkten, tamaqty äbden şainamai jūtudan bastalatyn körınedı.
Süt bezınıŋ qaterlı ısıgı jiı küizelu men gormondar deŋgeiınıŋ būzyluynan bastalady. Sondyqtan, äielder mümkın bolsa süt bezderın aiyna bır ret tekseruden ötkızgenı jön.
Elımızde qaterlı ısıkke şaldyqqandar sany şamamen 150 myŋǧa juyqtaidy.
Jasty da, jasamysty ta tūzaǧyna ılındırgen būl derttı ajal ükımındei qabyldaitynymyz jasyryn emes. Alaida, adam aǧzasyndaǧy aurudyŋ belgılerı erte satysynda anyqtalsa, keşendı em jüielı türde jürgızılse, nauqastardyŋ 80 paiyzynyŋ aiyǧyp ketuge mümkındıgı bar eken. Sözımız däleldı bolu üşın bız atalǧan aurudan attai jazylyp şyqqan jandardyŋ jazbalarynan üzındı berudı jön kördık. Bälkım, būl qaterlı ısıktıŋ qarmaǧyna tüsken kei jandarǧa säuledei bolsa da ümıt syilar.
«…därıger limfa tüiınderı qaterlı ısıgınıŋ III satysy degen diagnoz qoidy. Nege būlai boldy, nege dei berdım ışımnen. Jasym nebärı 16-da edı ol kezde…
….alǧaşqy em-domdy qabyldaǧan künnen bastap osy jazbalarymdy qaǧaz betıne tüsıre bastadym. Öitkenı, dertten qūlan-taza aiyǧyp şyǧarymdy sezdım. Al, menıŋ derttı qalai jeŋıp şyqqandyǧym bıreu bolmasa, bıreuge sabaq bolar dep oiladym. Qazır jasym 35-te. Aldymen, Allanyŋ, sosyn därıgerler men özımnıŋ ömırge degen qūlşynysymnyŋ arqasynda aurudy jeŋıp şyqtym».
İnternet jazbalarynan
«…omyrauymnyŋ kölemı künnen-künge ülkeiıp bara jatqanyn baiqadym. Alǧaşynda män bergen joqpyn. Bırde qūrbym baiqap qalyp, şoşyp ketıp, tez arada onkolog-därıgerge baruym kerektıgın aitty. Därıgerden diagnozymdy jasyrmai aituyn sūradym. Qaterlı ısıktıŋ IV satysy eken. «Dertıŋızdıŋ äbden asqynǧan kezınde kelıpsız. Şamamen 3-4 ai ǧana ömırıŋız qaldy. Aurudy auyzdyqtau bızdıŋ qolymyzdan kele qoiar ma eken?» dedı. Bıraq men jazylyp şyǧuyma, eŋ bolmaǧanda ömırımdı bırşama ūzartuǧa mümkındık bar ekenıne sendım. Senımım aldamapty. Tūraqty em qabyldadym. Sportty ainymas serık ettım. Men aurudy osylaişa jeŋdım…»
Daria Donsova, Resei jazuşysy
«Qymbatty menıŋ oqyrmandarym! Sızdıŋ qolyŋyzǧa tiıp otyrǧan būl kıtapty jazyp bıtıremın degen oi osydan bırneşe jyl būryn öŋım tügılı tüsıme de kırmeitın. 1997 jyly ülken soqqyǧa tap boldym. Men özımnıŋ qaterlı dertke şaldyqqanymdy bıldım. Būl 30 säuır edı…
* * *
…auru batpandap kırıp, mysqyldap şyǧady. Bar küşımdı jinap, boiymdy meŋdegen dertpen şyndap küresuge bel şeştım. Būl halım batpaqqa batyp, tyrbaŋdap jatqan baqanyŋ keipın elestetetın edı. Bıraq, men bärın de jeŋdım!…»
Antonina Derjavina, «Men qaterlı ısıktı qalai jeŋdım» kıtabynan üzındı
KEREK DEREK
Halyqaralyq zertteu boiynşa qaterlı ısıkterdıŋ paida boluyna – şylym şegu (30%), dūrys tamaqtanbau (35%), jūqpaly faktorlar (10%), käsıbi kanserogendı äser etuler (4-5%), iondyq säule (4-5%), ultrakülgın säule (2-3%), ışımdık (2-3%), auanyŋ lastanuy (1-2%), dene qimylynyŋ azdyǧy (4-5%) äser etedı eken.
