Spektakl aiaqtalyp, syrtqa şyqtym. Belgılı rejisser Nūrlan Jūmaniiazov qoiǧan «Aqan Serı – Aqtoqty» spektaklınen tarqaǧan körermender jeke-jarymdanyp ta, toptanyp ta maşinalaryna, avtobus aialdamalaryna qarai ketıp barady. Men Nūrlannyŋ älgındegı bır sözın esıme aldym. «Bıreu bılıp, bıreu bılmeitın şyǧar, – degen ol, – Astanamyzdaǧy Q.Quanyşbaev atyndaǧy qazaq muzykalyq-drama teatrynyŋ aşyluyna bırden-bır eŋbek sıŋırgen adam jäne alǧaşqy direktory häm rejis- sery bolǧan marqūm Jaqyp Omarov edı ǧoi. Ol teatrdyŋ saltanatty aşylu qūrmetıne söz zergerı Ǧ.Müsırepovtıŋ osy «Aqan serı – Aqtoqtysyn» taŋdap qoiǧan bolatyn. Oǧan da mıne, biyl tura jiyrma bır jyl tolyp otyr». Nūrlan sözı oi salǧandai ma, jürıp kettım, kenet jan- jaǧyma qaraimyn. Keŋ köşe, oŋ jaǧymda qala äkımdıgınıŋ ǧimaraty, qarsyda Jastar saraiy, keşkı araiǧa oranyp, terezelerınde säule oinap, jotalana, säulelene tüsedı. Au, būl Jaqyp Omarovtyŋ, Jaqyptyŋ köşesı ǧoi. Jaqyp turaly, teatr turaly, Jaqyptyŋ özım bıletın önerı men ömırı turaly oilanyp ketkenımdı aŋǧardym.
Teatr degen ūly ūǧym syrty körıktı, ışı äsem ǧimaratynan būryn, şaǧyn ǧana sahna alaŋynda halyq basyndaǧy ötken-ketken aluan oqiǧalardy qaita tırıltıp, adam armany men maqsatyn, onyŋ küiınışı men süiınışın tereŋnen qozǧaityn akter men rejisserdıŋ, teatrdy teatr etetın öner saŋlaqtarynyŋ san ǧasyrlyq tynymsyz eŋbegı arqyly qalyptasqany mälım. Jaqyp ta teatr önerıne bar jan-tänımen qyzmet qyldy. Men ony, äsırese, 1972 jyldan, Säken Seifullin atyndaǧy Qaraǧandy oblystyq drama teatrynyŋ bas rejisserı bop tūrǧan kezınen jaqyn tanysyp, jaqsy syrlas boldym. Ol halqymyzdyŋ talai äsem änderı men jyrlaryna arqau bolǧan Aqmola oblysynyŋ (būrynǧy Kökşetau) Eŋbekşılder au- danynda 1938 jyly düniege kelgen. Osy jerde ortalau mekteptı bıtırıp, ol da kım bolam dep oilanady. Äuelde qalaǧany – Burabaidaǧy auylşaruaşylyǧy tehnikumy edı.
Önerge degen tabiǧi beiımı men jan qūştarlyǧy alǧaş osy jerde körınedı. Körkemönerpazdar üiırmesıne belsene qatysyp, jeke dauysta öleŋ aitady, sahnalyq şaǧyn rölderde oinaidy. Qatardaǧy jai äuesqoilardyŋ bırı emes, bıregeiı retınde tehnikum oqytuşylary men oquşylary arasynda ülken bedelge ie bolady. Sondyqtan da şyǧar, keiın biologiia ǧylymynyŋ doktory, Sıbır ǧylym akademiiasynyŋ qyzmetkerı bolǧan, ol kezde Jaqyptyŋ ūstazy Vladimir Fedorovich Altergot jas jıgıttıŋ boiyndaǧy önerge degen lapyldap tūrǧan jalyndy tanyp:
– Senıŋ jolyŋ būl emes, sen öner jolyn qu, öz baqytyŋdy önerden tabasyŋ, – dep bırde oiyndaǧysyn aşyqtan-aşyq aityp ta salady. Söitıp, bılıktı ūstaz aqylymen Jaqyp auylşaruaşylyǧy tehnikumyn orta joldan üzedı de, bırjola öner auylyna qarai bet būrady. 1958 jyly Almatydaǧy Mūhtar Äuezov atyndaǧy akademiialyq drama teatry janyndaǧy studiianyŋ akterlyq kursyna oquǧa tüsedı. Jaqyptyŋ äuelı akterlyq, sosyn rejisserlyq jemıstı qyzmetı bastalady.
Jaqyp kısıge tura qarap, bükpesız aşyq söilesetın. Sondai bır sätı köz aldymda, tolqyndy qara şaşyn alaqanymen keiın qarai bır sipap qoiyp, önerdegı alǧaşqy qadamdary jaiynan bipazdana asyqpai äŋgıme bastaǧan edı. 1960 jyly studiiany jiyrma şaqty jas ören bıtıredı de, sonyŋ jeteuı kömırlı Qaraǧandyǧa jol tartady. Işterınde keiın Memlekettık syilyqtyŋlaureaty atanǧan Änuar Moldabekov, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen ärtısı Roza Äşırbekova, Jambyl oblystyq drama teatrynyŋ bas rejissery bolǧan Amanjol Sälımbaev, Jezqazǧan televiziiasynyŋ bas rejisserı qyzmetın atqarǧan Amanjol Üsenov, belgılı ärtıs Şämıl Jünısov, rejisser Tastan Ötebaev bar.
Sahnaǧa şyǧar spektakldıŋ jalpy ne aitpaq baǧytyn aiqyndap alu, ärine, rejisser jūmysynyŋ eŋ bır tüiındı mäselesı. Sondai-aq, obraz tabiǧatyn döp basu, akterdı soǧan baǧyttau da oŋai şarua emes. Äsırese, körermen jadynda būrynnan bar, bır qalypqa ornyqqan tanys obrazdar tabiǧatyn qaita jaŋǧyrtu tıptı de qiyn-au. Mysalǧa Mūhtar Äuezovtıŋ ataqty «Eŋlık – Kebek» pesasyndaǧy Japal qoişynyŋ obrazyn alaiyq. Būrynǧy sahnalyq şeşımderınen ol bızge kökıregı bıteu, qoi soŋynda jürıp körbaq bop qalǧan beişara jan retınde belgılı bolatyn. Rejisser Jaqyp Omarov ony mülde basqa adam etıp özgertıp jıbergenın körgenbız. «Iş qazandai qainaidy, küresuge därmen joq» degendei, oidyŋ, ülken tebırenıstıŋ adamyna ainalǧan Japaldy qalyŋ körermen süisıne qabyldaǧandy. Būl jönınde Jaqyptyŋ özı:
– Keide tırşılıkte qalyptasqan taptauryn ūǧymdar ömırdı tanyp-bıluge, qūbylys syryn tereŋ aşa tüsuge kedergı bolatynyn filosofiia ǧylymy jan-jaqty däleldegen, – deitın ıştegı syryn şerte, aǧynan jarylyp. – Adamdy qoǧamdyq qyzmette alatyn ornyna qarai, basyndaǧy daqpyrt-därejesıne qarai baǧalaitynymyz bar. Sonyŋ saldarynan önerde de, bi bolsa – aqyldy, qoişy bolsa – äŋgüdık, nadan degen jattandylyq kezdesedı. Mūndai jūtaŋ közqaras bidıŋ de, qoişynyŋ da tabiǧat aldynda bırdei adam ekenın, ekeuınde de bırdei jürek, aqyl-oi baryn eskermeuşılıkten şyǧady. Al jürek pen aqyl-oidyŋ qūbylanamasy, erekşelıkterı syrtqa köp bılıne bermeidı. Ol erekşelıkterdı kısı üstındegı şapannyŋ jaqsy-jamandyǧymen, qoǧamdaǧy ornynyŋ biık-tömendıgımen saralau mümkın emes. Mıne, osy jaǧdai menıŋ Japal obrazynyŋ adamdyq bolmysyna, onyŋ jüregınıŋ tek özıne tän sazyna jıtı üŋıluımdı talap ettı. Üŋıldım de, onyŋ boiynan adamdyq ülken parasat taptym. Sony körermenge jetkızgım keldı. Menıŋ şeşımım dūrys pa, būrys pa, töreşısı – körermen. Körermennıŋ aqyl közı, parasatty jüregı.
Osy sözderdı bügın esıme alǧanda, köpşılık körermen siiaqty Japal obrazy maǧan da kezınde rejisser Jaqyp somdaǧan tūrǧyda qatty ūnaǧanyn aita ketkım keledı. Şynynda, üzdıksız damu üstındegı teatr, ünemı jetılıp otyratyn körermen talǧamy qaşan bolmasyn qaradürsındılıktı qabyldamaidy. Al qūbylystyŋ syrt äreketın quyp ketuşılık, oqiǧanyŋ sebebı men saldaryna üŋılmei, ışkı syrlaryn aşpai, onyŋ tek nätijesımen äuestenuşılık, jai habar tūrǧysynda baiandai saluşylyq – önerdı örkendı örıske şyǧarmaidy. Men bıletın Jaqyp Omarovtyŋ rejisserlyq közqarasynyŋ būl da bır tüiını edı.
Öten AHMET, önertanuşy
