استانانىڭ اينالاسىنا 1997 جىلدان باستاپ قولمەن وتىرعىزىلا باستاعان ورماندى القاپ بۇگىندە 65 مىڭ گەكتارعا جەتتى. ەلورداعا قالقان بولىپ, جايقالا وسكەن جاسىل جەلەكتى ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تىكۇشاقپەن ارالاپ, كوگالداندىرۋ ءىسىنىڭ قالاي جۇرگىزىلىپ جاتقانىن ءوزى قاراپ شىقتى.
بۇدان كەيىن اقمولا وبلىسى تسەلينوگراد اۋدانى اۋماعىندا ورنالاسقان «قىزىلجار» ورمانشىلىعىنا كەلىپ, جاسىل بەلدەۋدى ءارى قاراي دامىتۋ ماسەلەلەرى جونىندە ارنايى كوشپەلى جيىن وتكىزگەن پرەزيدەنت قالا ماڭايىن ورمانعا اينالدىرۋعا بايلانىستى اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارعا كوڭىلى تولعانىن ءبىلدىردى.
– ءبىز كۇللى قازاقستان ماقتانىش ەتەتىن, كەلىمدى-كەتىمدى كىسىلەر تامسانا قارايتىن اسەم استانانى سالدىق. كۇننەن-كۇنگە كوركەيگەن ەلوردامەن بىرگە, شاھاردىڭ اينالاسىن جاسىل جەلەكپەن كومكەرۋ ءىسىن قولعا الدىق. بۇگىندە قولمەن وتىرعىزىلعان ورماندى القاپ – ەلوردانىڭ جاڭا ترەندىنە اينالدى. العاشىندا عالىم-زەرتتەۋشىلەر اقمولا وڭىرىنە اعاش وتىرعىزۋ اسا ءتيىمدى ەمەس ەكەندىگىن العا تارتتى. بىراق مەن ارپا, بيداي, سۇلى وسكەن جەرگە نەگە اعاش وسپەيدى دەپ ايتتىم. «كوز – قورقاق, قول – باتىر». مىنە, 1997 جىلدارى باستالعان كوگالداندىرۋ ءىسى ناتيجەسىن بەرىپ, بۇگىندە 65 مىڭ گەكتار جەر ورمانعا اينالدى. بۇل – 4-5 اۋداننىڭ اۋماعىمەن تەڭ. تىكۇشاقپەن ءبىر ساعات بويى ارالاپ, تاۋىسا المادىق, – دەدى ەلباسى ريزا كوڭىلمەن.
مەملەكەت باسشىسى بارعان «قىزىلجار» – «جاسىل ايماق» رمك قاراماعىنداعى التى ورمانشىلىقتىڭ ءبىرى. مۇندا ورمان وتىرعىزۋ جۇمىستارى 2011 جىلى باستالىپتى. بۇگىندە 970 گەكتار جەر جاسىل جەلەككە ورانعان. مۇندا تەرەك, ۇيەڭكى, شەگىرشىن, دولانا سەكىلدى اعاشتىڭ بىرنەشە ءتۇرى مەن جەمىس-جيدەكتەر وسەدى. جاساندى ورماندى مەكەن ەتكەن قىرعاۋىل, تۇلكى, قارساق, ەلىك سەكىلدى اڭ-قۇستار دا بار. «استانا ورمانى» جشس «قىزىلجار» ورمانشىلىعىنا 2010 جىلدان بەرى 2 مىڭعا جۋىق قىرعاۋىل جىبەرگەن ەكەن. ەلىمىزدىڭ شىعىس وڭىرىنەن اكەلىنگەن قۇستار اقمولا ورمانىنا تەز بەيىمدەلگەن كورىنەدى. پرەزيدەنت بارعان ساتتە وسى ورمانعا تاعى 100 قىرعاۋىل ۇشىرىلدى.
جانعا جايلى جاسىل جەلەك ادام دەنساۋلىعىنا پايدالى عانا ەمەس, ول باس شاھاردى اڭىزاق جەلدەن, كۇشتى داۋىلدان, جازعى شاڭ-توزاڭنان قورعايدى. ورمان وتىرعىزۋ يگىلىكتى ءىس ەكەندىگىن ەسكە سالعان ەلباسى:
– دۇنيەجۇزىندە قولدان ورمان جاساعان ەلدەر نەكەن-ساياق. سونىڭ ءبىرى – ءبىزبىز. بىرىنشىدەن, بۇل – شاڭ مەن بوران بولمايدى دەگەن ءسوز. سوڭعى جىلدارى استانانىڭ كليماتى جۇمسارىپ كەلە جاتىر. ورمان دەگەن بۇل – وتتەگى, ادامنىڭ دەنساۋلىعى, اۋانىڭ تازاسى. ول قالانىڭ «وكپەسىن» تازارتادى, تىنىس جولدارىن جاقسارتادى. جىلدار وتكەندە وتىرعىزعان ورمانىمىز جايقالىپ, ەن توعايعا اينالادى. سول كەزدە كەلەر ۇرپاق العىسىن ايتاتىن بولادى. سوندىقتان بۇل ءىستى بولاشاققا جاسالىپ جاتقان يگىلىكتى قادام دەۋگە بولادى, – دەدى.
جالپى, استانا توڭىرەگىن جاسىل القاپقا اينالدىرۋ ءىسى جىل وتكەن سايىن كەڭەيىپ كەلەدى. مىسالى, جاساندى ورمان جاساۋ جۇمىستارى باستالعان العاشقى جىلدارى ەلوردا اينالاسىنا جىلىنا 2500 گەكتار القاپقا اعاش وتىرعىزىلعان. كەيىن ونىڭ كولەمى جىل سايىن 5 مىڭ گەكتارعا ۇلعايدى. ياعني, جىلدا ورمان القابىنا ميلليونداعان ءتۇپ اعاش قوسىلىپ وتىرادى دەگەن ءسوز. بۇگىندە 65 مىڭ گەكتار اۋماقتى الىپ وتىرعان جاسىل جەلەكتىڭ 14 مىڭ گەكتار بولىگى قالا قاراماعىنا بەرىلىپتى. تەك بىلتىردىڭ وزىندە اقمولا وبلىسىنا قاراستى ورمان قورعاۋ مەكەمەلەرىنىڭ كۇشىمەن 1637,1 گا جەرگە اعاش وتىرعىزىلعان ەكەن.
وسىدان ەكى جىل بۇرىن وتكەن كوشپەلى ءماجىلىس كەزىندە ەلباسى استانا توڭىرەگىندەگى جاسىل بەلدەۋدى ەلورداعا بارىنشا جاقىنداتۋ جونىندە تاپسىرما بەرگەن بولاتىن. وسىعان بايلانىستى تاعى 34 مىڭ گا جەر زەرتتەلىپ, سونىڭ 9 مىڭ گەكتارى ورمان وسىرۋگە جارامدى دەپ تانىلعان. اعاش تۇقىمدارىن جەرسىندىرىپ, وسىرۋگە ەكى جىلداي ۋاقىت كەتەتىنىن ەسكەرسەك, ەلورداعا بارىنشا جاقىن ورنالاسقان 2048,9 گا اۋماق 2015 جىلى جاسىل جەلەككە وراناتىن بولادى.
استانا قالاسىنىڭ جاسىل بەلدەۋىن قۇرۋ جوباسىنىڭ ەكىنشى كەزەڭى بويىنشا قاز-قاتار تىزىلگەن اعاشتاردىڭ اراسىنداعى الاڭقايعا قىلقانجاپىراقتىلاردى وتىرعىزۋ جۇمىستارى قولعا الىنباق. وسى ادىسپەن تاعى 2951,1 گا جەر جاسىل جەلەككە ورانادى.
بيىل 22 ساۋىردەگى پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا, ەلوردا توڭىرەگىندەگى ورمان ورنالاستىرۋعا جارامسىز دەپ تانىلعان 11 گا بوس جەر انىقتالعان بولاتىن. وسى وڭىرلەرگە 2013-2014 جىلدارى جوبالاۋ-ىزدەستىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ مەجەلەنگەن. دەمەك, بۇل اۋماق تا جاسىل جەلەككە مالىنادى دەگەن ءسوز. بىراق سور توپىراقتى, قالىڭ باتپاقتى جەردى قۇنارلاندىرۋعا ءبىراز ۋاقىت پەن كۇش-جىگەر قاجەت. سوندىقتان بۇل ءوڭىردى ورمانعا اينالدىرۋ – 2016-2026 جىلدار ەنشىسىندەگى شارۋا.
جوسپار بويىنشا, جازىق دالادا جايقالعان ورمان القابى كوكشەتاۋدىڭ تابيعي جاسىل جەلەگىمەن تۇتاسىپ, ەن توعايعا اينالادى. قازىردىڭ وزىندە استانادان شورتاندى اۋدانىنا دەيىنگى اۋماق كوگالدانىپ ۇلگەرگەن. ەندى اعاشتار اقكول اۋماعى باعىتىنا قاراي وتىرعىزىلىپ جاتىر. وسىلايشا, ەلوردا مەن كوكشە اراسى ورمانمەن كومكەرىلمەك. 2020 جىلعا قاراي ەلوردانىڭ اينالاسىنداعى ورماندى القاپتىڭ اۋماعى 101 مىڭ گەكتاردى قۇرايتىن بولادى.
ءيا, كوك جەلەك وتىرعىزۋ – يگىلىكتى ءىس. اسىرەسە, بۇرىن اعاشقا جارىماعان جەرگە قولدان جاسىل جەلەك ورنالاستىرۋ – وڭاي شارۋا ەمەس. وندا قانشاما ادامنىڭ ماڭداي تەرى, كۇش-جىگەرى جاتىر. كەلەشەكتە ورماندى القاپتا ادامدار تىنىعاتىن دەمالىس ايماعىن قۇرۋ دا جوسپاردا بار. مەملەكەت باسشىسى ادامعا ۇرپاق ءوسىرىپ, ءۇي سالۋمەن بىرگە, اعاش وتىرعىزۋ پارىز ەكەندىگىن, ەندىگى كەزەكتە اعاشتاردى ايالاۋ – ءاربىر ازاماتقا امانات ەكەندىگىن جەتكىزدى.
– جاستارعا ايتارىم, ءار شىبىقتى ماپەلەپ, كۇتىڭدەر. ءبىز تازالىققا, قورشاعان ورتاعا دەگەن دۇرىس سانا قالىپتاستىرۋىمىز قاجەت. ەلىمىزدەگى ءار وبلىس, ءار قالا مەن اۋدان جاسىل جەلەك ەگۋمەن شۇعىلدانۋى ءتيىس. بۇل – كەلەشەك ۇرپاققا ۇلكەن تارتۋىمىز بولادى, وسى ەڭبەگىمىزدىڭ جەمىسىن سولار كورىپ, ەرتەڭگۇنى العىسىن ايتاتىن بولادى, – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
ەلوردادان باستالعان يگىلىكتى ءىس كۇللى قازاقستاندى قامتىپ جاتسا, قۇبا-قۇپ. جاسىل جەلەك جاعىنان ەلوردانىڭ ءوزى دە باسقالارعا ۇلگى كورسەتىپ وتىر. تەك 2003-2009 جىلدارى ارالىعىندا استانادا 605 899 اعاش پەن بۇتا وتىرعىزىلعان ەكەن. بۇگىندە باس شاھاردا جالپى اۋدانى 471,7 گا قۇرايتىن 7 ساياباق, 65 گۇلزار, 7 جەلەكجول بار. بيىل ساياباق قۇرىلىسى بويىنشا بىرنەشە جوبا قولعا الىنىپ, 13 گۇلزاردىڭ نەگىزى قالانا باستاپتى.
قىمبات توقتامۇرات
