31 مامىر كۇنى ەلوردا جۇرتشىلىعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنا تاعزىم ەتۋ ءۇشىن استانا ىرگەسىندەگى اقمول اۋىلىندا ورىن تەپكەن «الجير» مەموريالدى مۇراجاي كەشەنىنە اعىلدى.
پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن اشىلعان ەڭسەلى عيمارات كەشەگە دەيىن تالاي كورەرمەنىنە تاعىلىم بەردى. «26-نۇكتە» اتانعان لاگەردەگى ايەلدەر باراگىنىڭ سىرتقى كورىنىسى, ءتۇسى سۋىق تۇرمە كۇزەتشىسىنىڭ ءۇش جاسقا تولعان بالانى اناسىنان تارتىپ الىپ تۇرعان ءمۇسىنى, ستالين ۆاگونى, باسقا دا جادىگەرلەر مەن قۇجاتتار سوناۋ قاسىرەتتى جىلداردى ەسكە سالىپ, تاريحتى كوز الدىڭىزدا سويلەتەدى.
استانا تۇرعىندارى مەن زيالىلارى مۇراجايدى قورشاي ورنالاسقان «زەردە» تاقتاسىنا گۇل شوقتارىن قويىپ, «الجير» لاگەرىندە ازاپ شەككەن ايەلدەر رۋحىنا تاعزىم ەتتى. ارنايى راسىمنەن كەيىن وتكەن ميتينگتە استانا قالالىق ءماسليحاتىنىڭ حاتشىسى سانسىزباي ەسىلوۆ ءسوز سويلەدى. بۇل مەكەننىڭ ەل ەگەمەندىگى مەن ۇلت ەركىندىگى ءۇشىن ءوز ومىرلەرىن قيعان, تۋما-تۋىستارىنان ايىرىلعان قازاقستاندىقتار ءۇشىن قاسيەتتى ورنى ەكەنىن ايتقان ول بابالار ەسىمى ۇرپاق ەسىندە ماڭگىلىك قالاتىنىن جەتكىزدى.
باسقوسۋدا تسەلينوگراد اۋدانىنىڭ اكىمى باقبەرگەن ماۋلەنوۆ, «الجير» تۇتقىنى كرامەر ەۆگەنيانىڭ نەمەرەسى, سانكت-پەتەربۋرگ قالاسىنىڭ تۇرعىنى ناتاليا گريگورەۆا اتاۋلى كۇننىڭ ماڭىزى مەن ءمانىن اڭگىمەلەدى. «نۇر استانا» ورتالىق مەشىتىنىڭ باس يمامى ناۋرىزباي وتپەنوۆ ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارى مەن ولاردىڭ تۋىستارىنىڭ رۋحىنا باعىشتاپ, قۇران وقىدى.
سۇبەلى ءسوز
قايىربەك كەمەڭگەر, ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى قوشكە كەمەڭگەرۇلىنىڭ شوبەرەسى:
– ءبىزدىڭ بابامىز رەپرەسسياعا ۇشىراپ, اتىلىپ كەتكەن بولسا, اياۋلى گۇلسىم اجەمىز «حالىق جاۋىنىڭ» ايەلى رەتىندە قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىرادى. حالىق سول تاريحتان تاعلىم, ۇرپاقتار عيبرات الۋعا ءتيىس. ويتكەنى, كەشەگىسىن ۇمىتقان ەلدىڭ ەرتەڭى – بۇلىڭعىر. ەگەمەندىگىمىزدى ماڭگىلىك ەتۋ ءۇشىن سول ەگەمەندىك جولىندا قۇربان بولعانداردى ارداقتاۋ ءار بۋىننىڭ اينىماس پارىزى بولىپ قالا بەرەدى.
شارا بارىسىندا مۇراجايدىڭ «الاش» زالىندا «الجير»-ءدىڭ ايگىلى ەسىمدەرى» اتتى پانورامالى كورمە ۇيىمداستىرىلدى. وندا ەسىمدەرى كەڭەستىك كەزەڭدە كەڭىنەن تانىلعان اقمولا لاگەرىنىڭ تۇتقىندارىنا ارنالعان قىسقاشا انىقتامالار مەن فوتوسۋرەتتەر كورسەتىلگەن. ولاردىڭ ىشىندە ءازيزا رىسقۇلوۆا, كۇنجامال مايلينا, ليديا رۋسلانوۆا, دامەش جۇرگەنەۆا, راحيل پليسەتسكايا, فاتيما وسمانوۆا, زاعفي ءتىنالينا جانە تاعى باسقالارى بار. قوناقتارعا «الاش», «الجير», «ازاتتىقتىڭ ازاپتى جولى» اتتى مۇراجاي زالدارى تانىستىرىلىپ, «الجير»-ءدىڭ ىزعارلى سۋىعى» دەرەكتى فيلم مەن «1937 جىل. ەرتە سولعان گۇلدەر» بەينەبايانى كورسەتىلدى.
اقمولداعى تاعىلىمدى شارا استانا قالاسىنداعى 1932-33 جىلدارداعى اشارشىلىق قۇرباندارىنا ارنالعان ەسكەرتكىشتىڭ تۇبىندە جالعاستى.
اسحات رايقۇل
