– ادامعا باقىتتى بولۋ ءۇشىن اسقان داۋلەتتىڭ دە, داڭقتىڭ دا كەرەگى جوق. وزىنە جاردى جاڭىلماي تاپسا, كۇنكورىس كوزىنە اينالار كاسىبىن دۇرىس تاڭداسا, جەتىپ جاتىر. بيىل وتكەن «مەرەيلى وتباسى» بايقاۋىنىڭ جەڭىمپازى كەنداي احمەتوۆ اڭگىمەسىن وسىلاي باستادى.
كەنداي جانە كۇلان احمەتوۆتەر استاناعا 2000 جىلى كوشىپ كەلگەن. وزدەرى بۇرىنىراق سارى دالاسى بالىق «ساسىعان», ءاسكەري پوليگونى بار, تەمىر جولى بويىمەن ساقىرلاپ اندا-مىندا پويىزدار زۋلاپ جاتاتىن سارىشاعاندا تۇرعان ەكەن. ەلورداعا جۇمىس بابىمەن قونىس اۋدارعان. «استانا ەلەكترمەن جابدىقتاۋ ديستانتسياسىنا». سودان بەرى, مىنە, ون ءتورت جىل ءوتىپ, وسى ۋاقىت ىشىندە ەلوردانىڭ قالاي ءوسىپ-وركەندەگەنىنە كۋا بولعان استانالىقتارعا اينالىپ ۇلگەردى.
بۇل وتباسى گۇلنار, عاليا, ايگولەك ەسىمدى ءۇش قىز بەن سەرىك دەگەن ۇل تاربيەلەپ وسىرگەن. بۇگىندە ولاردان ءاديلا, ادىلەت, اياجان, دامير, ابىلاي, ءالتايىر دەگەن نەمەرەلەر ءسۇيىپ وتىر.
العاش كەزدەسىپ, شۇيىركەلەسە باستاعاننان:
– «مەرەيلى وتباسى» بايقاۋىندا وزگە وتباسىلاردان قالاي وزىپ, نەمەن ەرەكشەلەندىك دەپ ويلايسىز؟ – دەپ سۇرادىم.
ەگدەرگەن ەرلى-زايىپتىلار ءبىرىنىڭ ءسوزىن ءبىرى جالعاي وتىرىپ, «اۋلەتىمىزبەن ءبىر سالادا قىزمەت ەتىپ كەلە جاتىرمىز» دەپ جاۋاپ بەردى.
راسىندا دا, احمەتوۆتەر اۋلەتىندە قازىرگە دەيىن ءتورت بۋىن تەمىر جول بويىندا قىزمەت ەتىپ كەلەدى ەكەن. احمەت, شاكەن, ءجولتۇس, جوكىش, تولەۋحان – كەنداي احمەتوۆتىڭ اتالارى بولسا, سولاردىڭ ىشىنەن ءۇش ادام تەمىرجولشىلارعا بەرىلەتىن ەڭ ۇلكەن ماراپات «قۇرمەتتى تەمىرجولشى» اتاعىنا قول جەتكىزگەن. ولاردىڭ قاتارىندا ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز كەنداي تولەۋحانۇلى دا بار.
– كەز كەلگەن كاسىپتىڭ جەتىك مامانى بولۋ ءۇشىن ماماندىق ۇرپاقتان ۇرپاققا ءوتۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. سوندا وتباسىلىق تاجىريبە مولايىپ, كەيىنگى ۇرپاق سول سالاداعى قىزمەتىن شيراتا تۇسەدى, – دەدى وسى ورايدا كۇلان اپايىمىز.
ساناپ قاراسا, بۇل اۋلەتتەگى ادامداردىڭ جالپى ەڭبەك ءوتىلى 1264 جىلدى قۇرايدى ەكەن. بۇل ساندى وتاعاسى ماقتانىشپەن مالىمدەدى.
ايتپاقشى, كۇلان اپايىمىز دا سول سالادا قىزمەت ەتەدى. تالاي جىلدان بەرى تەمىر جول ستانسالارىندا تەحنيكالىق بولىمدە ەڭبەك ەتىپ, بەينەتىنىڭ زەينەتىن كورىپ كەلەدى.
زامان باسقا بولسا, زاڭ دا باسقا. تەمىر جول بويىندا اق جۇزىنە قارا ماي جۇقتىرىپ, ساقىر-سۇقىر داۋىستارعا شىداپ, كىم جۇرگىسى كەلسىن؟
– بالالارىڭىزدى قالاي ەڭبەككە باۋلىدىڭىزدار؟ تەمىر جول سالاسىندا قىزمەت ەتۋگە قالاي قىزىقتىردىڭىزدار؟ – دەدىك ءبىز.
كەنداي اعامىز:
– بۇل – اتا كاسىبىمىز, – دەپ جاۋاپ بەردى. – بالالارىمىزدى كىشكەنتايىنان جانىمىزدا الىپ ءجۇردىك. جۇمىسقا دا ەرتىپ اپاراتىنبىز. سوندا كوردى. قىزىقتىرعان بولۋىمىز كەرەك. قازىر ەندى ءبىر قىزىمىز بەن ءبىر ۇلىمىز وسى تەمىرجول سالاسىندا قىزمەت ەتەدى. ەكى بالامىز باسقا سالالارعا كەتكەنىمەن, ەكى بالامىز ءبىزدىڭ ماماندىعىمىزدى توڭىرەكتەپ ءجۇر…
داستارقانىنان ءدام تاتىپ, ءاڭگىمەسىنە قۇلاق تۇرگەن جارتى ساعاتتىڭ وزىندە كەنداي اعامىز بەن كۇلان اپامىزدىڭ اڭگىمەسىنەن كوپ مالىمەت الدىم دەپ ايتا الامىن. ولار ءۇش قىز, ءبىر ۇل ءوسىرىپتى. بۇل جاعىنان ۇقساستىعىمىز دا بار. سۇيسىندىك تە, «مەرەيلى وتباسى» بولىپ, ەلدىڭ ونەگەلى, ارداقتى ازاماتتارىنا اينالىپ وتىرعان اعا-اپامىزدىڭ جولىن تىلەدىك. سودان سوڭ… ارينە, وسىلاي ابىرويلى, باقىتتى ءومىر ءسۇرۋدىڭ شارتىن سۇرادىق.
كورگەنى كوپ, سويلەسە, ونەگەلى اڭگىمە, عيبراتتى سوزدەر ايتىپ, ۇيىتىپ اكەتەتىن كەنداي اعامىز وتكەنىنە وي جىبەرىپ, ەستەلىك شومعانداي بولدى:
– جاس كۇنىمىزدە ءبىز دە تۇك بىلمەدىك قوي. بىراق, قاي جاعىنان دا ءوزىمىز دۇرىس تاڭداۋ جاسادىق دەپ ويلايمىن… مىنا اپايىڭ كۇلاندى كەزىكتىرگەندە ول ماعان قاراماي قويعان. سوڭىنان ءبىر جىل جۇگىردىم. ول بىزگە جاڭادان قىزمەتكە كەلىپ جاتقان ەدى. بارسام, قارامايدى. ۇنەمى كىتاپ وقىپ وتىرادى. ءايتەۋىر, ءوزىم كورگەندە قولىنان ءسابيت مۇقانوۆتىڭ «ءمولدىر ماحابباتى» تۇسپەيتىن. سوندا دا قويماي, بارا بەردىم. اقىرى, ۇيلەنىپ, شاڭىراق كوتەردىك. ءبىز وتاۋ قۇرعاندا دىمىمىز بولعان جوق. ايدالادا, تەمىر جول ستانساسىندا تۇردىق. تەمىر جولدىڭ بويىندا. اينالا ون شاقىرىمعا دەيىن كىسى مەكەندەمەيدى. ءبىز ستانساداعى جالعىز ۇيدە تۇراتىنبىز. تەمىر توسەك پەن جۇمىستان بەرىلگەن كورپە-جاستىقتان باسقا دۇنيەمىز جوق. ال ناندى اپتاسىنا ءبىر رەت اۆتولاۆكامەن جەتكىزىپ بەرەدى. سوندا دا ءبىز مويىمادىق. ءومىرگە قۇلشىنىسىمىز كۇشتى بولدى.
وسىلاي اڭگىمەلەسىپ وتىرعاندا كۇلان اپايىمىز قازىرگى جاستاردىڭ ءاتۇستى ۇيلەنىپ, تەز اجىراسىپ جاتاتىنىنا الاڭداۋشىلىعىن ءبىلدىردى.
– بۇل وتباسىن قۇندىلىق دەپ ساناماعاندىقتان. جاستاردىڭ ءبىر-بىرىنە كەشىرىممەن قاراۋعا تىرىسپايتىندىعىنان. «اشۋ – دۇشپان, اقىل – دوس» دەيدى, سول اقىلدى جەتەكشىلىككە المايتىندىعىنان, – دەيدى ول.
ال كەنداي اعامىز دەرەكپەن ءسويلەيتىن ادەتىنەن جاڭىلمادى:
– مەن وتكەندە ءبىر جەردەن وقىدىم. بىزدە ءبىر جىلدا 70 مىڭ وتباسى قۇرىلسا, 30 مىڭ وتباسى اجىراسىپ جاتادى ەكەن. بۇل – وتە قورقىنىشتى نارسە. مەملەكەت مىقتى بولۋى ءۇشىن ونداعى وتباسى قۇندىلىعى مىقتى بولۋى كەرەك. ءاربىر وتباسى دىڭگەگى مىقتى شاڭىراققا اينالىپ, ونداعى تاربيەگە باسا ءمان بەرۋى قاجەت… بىراق, مەن وسى اجىراسۋدىڭ ەڭ باستى سەبەبى قاراجات جەتىسپەۋشىلىگى دەپ ويلايمىن. مۇنداي سىناقتارعا جاستار سابىرمەن قاراسا يگى ەدى.
سىناق دەمەكشى, احمەتوۆتەر وتباسىنا دا تاعدىردىڭ سىناعى از بەرىلمەگەن. كەنداي اعامىزدىڭ كۇن-ءتۇن دەمەي جۇمىس ىستەيتىنىن, ءتورت جىل بويى جاپان تۇزدەگى تەمىر جول بويىندا تۇرعاندارىن, 1986 جىلى جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسىپ, قان-جوسا بولىپ, ارتىنان ءبىراز ۋاقىت بويى تەرگەۋگە الىنىپ, قىسپاققا تۇسكەنىن, تاعى باسقا قيىندىقتاردى ايتپاعاندا, بەس جىل بويى سال بولىپ جاتقان ەكەن. ءيا, قىرىققا تاياعاندا ومىرتقاسىنا شەرشەۋ شىعىپ, اياعىن باسا الماي قالادى. جان جارى سۇيەپ, ارقالاپ, ەمدەۋ ورىندارىنا اپارادى. وسىلايشا جارىمجان كۇيدەگى ازاپتى تىرشىلىك بەس جىلعا سوزىلادى.
– ونىڭ ءبارى, قۇدايعا شۇكىر, ارتتا قالدى عوي… مەنىڭ ويىمشا, ادامنىڭ ءومىرى اققان وزەن سياقتى. وزەن ىلعي ءتۇپ-ءتۇزۋ بولىپ, ءبىر قالىپتا اقپايدى عوي. ونىڭ دا ارناسى بۇرىلىپ وتىرادى. بىرەسە جىڭعىل, توعاي اراسىمەن, بىرەسە جازىق دالامەن اعىپ وتىرادى. ءبىز دە سونداي تىرشىلىك كەشىپ كەلەمىز. بىراق, اللاعا تاۋبە دەيمىز. ومىرىمىزدەگى ەڭ باستى بايلىعىمىز – بالالارىمىز امان-ەسەن. ارقايسىسى وتاۋ تىگىپ, ءۇبىرلى-ءشۇبىرلى بولىپ, ابىرويلى ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى…
كەنداي اعامىز بەن كۇلان اپايىمىز, راسىندا, از ۋاقىتتىڭ ىشىندە كوپ وي سالدى بىزگە. «مەرەيلى وتباسى بولۋ ءۇشىن, ونەگەلى ۇرپاق تاربيەلەۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ءوزىڭ ونەگەلى ءىس ىستە» دەدى كۇلان اپايىمىز. ال, كەنداي اعامىز بۇگىنگى كۇنى بالالاردى كومپيۋتەر مەن تەلەديدار الدىنا تەلمىرتىپ, جالپى تاربيەنى ەكرانعا تاپسىرا سالۋدىڭ دۇرىس ەمەستىگىن ايتىپ كۇيىندى. «بالانى بوس قالدىرماۋ كەرەك. جاقسى-جايساڭ جۇرگەن جەرگە ەرتىپ الا بارۋ قاجەت. ساباقتان تىس ۋاقىتى بولسا, سپورتتىق ۇيىرمەلەرگە بەرۋ كەرەك. ءار بالانىڭ تاربيەسى مەن ادامدىق بولمىسى ءۇشىن ەڭ جاۋاپتى تۇلعا – اتا-انا. سوندىقتان, ءبىز بالالارىمىزدى قوعامدىق ورتانىڭ, تەلەديدار مەن ينتەرنەت كوزدەرىنىڭ كەرى تاربيەسىنەن اراشالاپ, ۋىسىمىزدان شىعارماۋعا ۇمتىلۋىمىز قاجەت».
P.S. بەلگىلى اقىن كۇلاش احمەتوۆا ايتپاقشى, «وتباسى – ءار ادامنىڭ قۇتحاناسى». قۇتحاناسىن قاستەرلەپ, قادىرلەپ ۇستاعان ادام عانا شىنايى وتباسىلىق باقىتقا قول جەتكىزبەك.
ءبىز كەنداي احمەتوۆتىڭ وتباسىمەن تانىسىپ شىققان ساتتە كۇلاش اقىننىڭ ءسوزىنىڭ راستىعىنا كوز جەتكىزە ءتۇسكەندەي بولدىق.
ءنازيرا بايىربەك
