قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جامبىل اتىنداعى كونتسەرت زالىندا «وزدەرىڭ بىلەر – نارتايمىن» اتتى ءانشى, جىرشىلاردىڭ ءى رەسپۋبليكالىق كونكۋرسى ءوتتى. بۇل ونەر جارىسىن قر مادەنيەت جانە اقپارات, ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىكتەرى, قىزىلوردا وبلىسى شيەلى اۋدانىنىڭ اكىمدىگى, استاناداعى قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتى, قورقىت اتىنداعى ونەرتانۋ عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى ۇيىمداستىرعان.
ەلباسىمىز ن.نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن زور مانگە يە بولعان «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا وتكىزىلگەن اتالمىش شارا ماقساتى – نارتاي بەكەجانۇلىنىڭ شىعارماشىلىعىن ناسيحاتتاۋ. جامبىلدان كەيىن قازاق ونەرىنىڭ ماسكەۋدەگى ەكىنشى ونكۇندىگىن باستاپ بارعان نارتايداي نار تۇلعانىڭ حالقىنا قالدىرعان مول مۇراسى ەل جادىندا. ونىڭ وزگەشە ونەر تۋىندىلارى قازاق مادەنيەتىنىڭ مايەگىنە اينالىپ وتىر. بايقاۋدىڭ باستى ماقساتى دا نارتايدىڭ ازاماتتىق, ونەرپازدىق بىرەگەي تۇلعاسىن جاس ۇرپاقتىڭ ساناسىندا جاڭعىرتۋ. ءداستۇرلى ءاننىڭ وركەندەۋىنە ەرەكشە ىقىلاس قويىپ, سەرپىن بەرۋ. بايقاۋ باعدارلاماسىنىڭ تالابىنا سايكەس ءاربىر قاتىسۋشى نارتاي بەكەجانۇلىنىڭ جانە ونىڭ زامانداستارى تايجان, شاشۋباي, مايرا, كەنەن سەكىلدى ساڭلاقتاردىڭ شىعارمالارىن ورىندادى.
نارتاي ءوزىنىڭ الدىنداعى اعا بۋىن بۇداباي قابىلۇلى جانە تۋعان اعاسى ءمانسۇر اقىنداردى ۇستاز تۇتقان. ون جەتى جاسىنان جىر توگىپ, ءان سالعان. نارتاي مەكتەبى شاكىرتتەرىنىڭ ايتۋ مانەرى كۇللى قازاق اراسىندا وزگەشە, دارا.
نارتاي 1890 جىلى سىر ەلىندە, وسى كۇنگى قىزىلوردا وبلىسىنىڭ شيەلى اۋدانىندا, قاراتاۋدىڭ بىتەر تۇسىنا جاقىن بەستام جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن. ول جاسىندا سىر سۇلەيلەرى بالقى بازار, ابۋباكىر كەردەرى, مۇرات موڭكەۇلى, كەتە ءجۇسىپ, قاڭلى ءجۇسىپ, بۇداباي, اعاسى ءمانسۇر ولەڭ-جىرلارىن جاتتاپ وسكەن. كورشى ۇلىتاۋدان سىر بويىنا قىدىرىپ كەلگەن تايجان اقىننان باتا العان. جاستايىنان ونەرپازدىق دارىنىمەن كوزگە ءتۇسىپ, ەل ىشىندە ايگىلى ءانشى, سەرى اقىن اتانعان. اقىن-سازگەردىڭ «نارتاي ءانى», «وزدەرىڭ بىلەر – نارتايمىن», «التىن كوكەم», «تولقىن», «سەرپىن», «بازارىم ءوتىپ بارا ما؟», «بەيبىتشىلىك», «جەڭىس جىرى», «جاسا, قازاقستانىم!» سىندى بىرقاتار اندەرى قازاق جۇرتشىلىعى اراسىندا كەڭىنەن تانىمال.
«نارتاي اقىننىڭ 120 جىلدىعىن شيەلى اۋدانىندا لايىقتى دەڭگەيدە اتاپ وتكەن ەدىك. سول كەزدەن باستاۋ العان بايقاۋ ەدى. ەندى وسى شارانى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى وسىلايشا رەسپۋبليكالىق شەڭبەردە وتكىزىپ تۇرسا, نۇر ۇستىنە نۇر دەمەكپىز. ءبىز قاشاندا مۇنداي ەلدىك ماڭىزى بار دۇنيەنى قولداۋعا دايىنبىز»,– دەپ ءوزىنىڭ اقجارما تىلەگىن جەتكىزدى وسى بايقاۋدىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن شيەلىنىڭ اكىمى نۇرلىبەك نالىباەۆ.
سونىمەن, جيىرماعا جۋىق جىرشىلاردىڭ اراسىنان سۋىرىلىپ مارەگە بۇرىن جەتكەندەرىن سانامالايىق. ساحناعا مىرزاتاي جولداسبەكوۆ شىعىپ, بايقاۋدىڭ ءمان-ماڭىزى تۋرالى ىزگى لەبىزىن ءبىلدىردى. «بايقاۋ ءوتىپ جاتقان كۇندەرى وسى زالعا ءجۇز جاساعان جامبىل بابامىزدىڭ ەسىمى بەرىلىپ وتىر. بۇل دا ءبىر قۋانىش. اپپاق زالدىڭ ءىشى اپپاق كوڭىلگە تولى بولسىن!» دەپ اتالمىش ۋنيۆەرسيتەت رەكتورى ايمان مۇساقوجاەۆاعا رياسىز العىسىن ءبىلدىردى. جۇلدەگەرلەردى ماراپاتتاۋ ءۇشىن قازىلار القاسىنىڭ توراعاسى قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى, قر حالىق ءارتىسى, پاراسات وردەنىنىڭ يەگەرى قايرات بايبوسىنوۆ ساحناعا كوتەرىلدى.
بىرقاتار ديپلومانتتاردىڭ اتى اتالىپ, ارناۋلى سىيلىقتار تابىستالدى. تورەگەلدى بەيسەنبەك, مۇحامەتجان رۇستەموۆ اتىنداعى ارنايى سىيلىقتىڭ يەگەرى اتاندى.
ولار اقمارال نوعايباەۆا, جاقسىگەلدى ماياساروۆ, ايزات قارابەكوۆا. ەكىنشى ورىنعا مەرەي كارىموۆ پەن تالعات ابۋعازين ىلىكتى. ءبىرىنشى ورىندى كۇنسۇلۋ تۇرىكپەنوۆا جەڭىپ الدى. ال, اقىن فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ قولىنان اۆتوكولىكتىڭ كىلتىن العان باس جۇلدەگەر كلارا تولەنباەۆا بولدى.
ءۇشىنشى ورىندى ءۇش بىردەي ءدۇلدۇل جىرشى ءبولىستى. ولار اقمارال نوعايباەۆا, جاقسىگەلدى ماياساروۆ, ايزات قارابەكوۆا. ەكىنشى ورىنعا مەرەي كارىموۆ پەن تالعات ابۋعازين ىلىكتى. ءبىرىنشى ورىندى كۇنسۇلۋ تۇرىكپەنوۆا جەڭىپ الدى. ال, اقىن فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ قولىنان اۆتوكولىكتىڭ كىلتىن العان باس جۇلدەگەر كلارا تولەنباەۆا بولدى.
ەڭ باستىسى, قىزىلوردا مەن الماتىدا كوشەگە اتى بەرىلگەن نارتاي بەكەجانوۆقا ەلوردامىزدا دا ءىرى كوشەنىڭ اتى بۇيىرسا دەگەن يگى تىلەك ايتىلدى جەرلەستەرى تاراپىنان.
قارعا تامىرلى قازاقتىڭ قانىن قىزدىرار ءداستۇرلى انگە سۋساپ وتىرعان ەل-جۇرت وسى بايقاۋ ءوزىنىڭ جالعاسىن تابۋى ءتيىس دەگەن ويمەن تاراستى.
شىنار ءابىلدا
