Ūlystyŋ ūly künın jaŋaşa toilau, balalar qyzyǧatyndai etıp ötkızu turaly är türlı oi-pıkır aityp, jazyp jürgenımızge bırneşe jyldyŋ jüzı boldy. Bır ökınıştısı, osyndai oi-pıkırler, ūtymdy ūsynystar baspasöz betınde, aitylǧan jerde qalyp qoiady. Mädeniet jäne sport ministrlıgı, Oqu-aǧartu ministrlıgı, ia bolmasa Aqparat jäne qoǧamdyq damu ministrlıgı osy mäselege jauapty bolyp, arnaiy baǧdarlama jasap, ıske asyrsa qūba-qūp bolar edı. Bıraq… biyl da Ūlystyŋ ūly künı sol «äiteuır ötkızu kerek» degen nemqūraidy nietpen, eskı sarynmen ötetınge ūqsaidy. Osy jerde Nauryzdy balalar asyǧa kütetın ūlttyq meiramǧa ainaldyruymyz üşın ne ısteu kerek degen saualǧa özımnıŋ oi-tūjyrymymdy, ūsynysymdy aitaiyn.
Baiǧazy beru bauyrmaldyqty arttyrady
Nauryz – ūlttyq ädet-ǧūrpymyzdy, salt-dästürımızdı därıpteitın töl meiramymyz. Demek, ūlttyq sana-sezımımızdıŋ kökjiegın keŋeitemız desek, ūlttyq ädet-ǧūrpymyzdy jaŋǧyrtuǧa köbırek köŋıl böluımız kerek. Nauryz künı quanyşqa kenelıp, masairaǧan el-jūrt appaq köilegı men jaŋa kiımın kiıp, dalaǧa şyǧady. Üi-üidı aralaidy. Mıne, osy jerde nazar audaratyn bır närse bar. Ol – är balanyŋ köŋılın köteru, quanyş syilau. Ol üşın ne ısteu kerek? Älbette, syi-siiapat, tartu-taralǧy beruge bolady. Iаǧni jaŋa kiım kiıp şyqqan är balaǧa baiǧazy berudı ädetke ainaldyrsaq, nesı bar? Būl jerde ülkender de balalarǧa baiǧazy bersın, ia bolmasa balalar özderı bır-bırıne körımdık bersın. Ol är balanyŋ bır-bırıne degen bauyrmaldyǧyn, qadırın arttyrady. Tatulyq pen bırlıkke ündeidı. Bır ret syilyq alǧan bala keler joly būl meiramdy taǧatsyzdana kütedı.
Jaŋa jyldy balalar nege asyǧa kütedı? Sebebı jaŋa jyldyq şyrşaǧa kiınıp baryp, Aiaz atadan syilyq alady. Balany özıne qaratu üşın syilyq bergen Aiaz ata sanasynda ızgılıktıŋ simvoly bolyp qalyp qoiady. Jaŋa jyldyŋ balalarǧa jaqyn, meiırımdı mereke bolyp ketkenı osydan. Demek, Ūlystyŋ ūly künın toilaǧanda eŋ aldymen balalardy quantudyŋ jolyn oilastyruymyz qajet. Mysaly, ärbır balabaqşada, mektepte eŋ ädemı merekelık kostiumderdıŋ baiqauyn ötkızıp, barlyq jaŋa kiım kiıp şyqqan balalarǧa tartu-taralǧy jasaiyq. Jalpy, Ūlys künı taza, jaŋa kiım kiıp şyqqan balalardyŋ bärıne äke-şeşesı, tuǧan-tuysy baiǧazy bersın.
Balanyŋ tılın tättımen tabaiyq
Rasynda da, är balanyŋ qalauyn, tılın tabamyz desek, merekede tättılerdı aiamaiyq. 14 nauryzdaǧy Körısu künınen bastap 22 nauryzdaǧy Ūlys künıne deiın balalarǧa jappai tättıler, merekelık syilyqtar ülestıreiık. Būl jūmysty jer-jerdegı bılım beru basqarmalary, joǧary oqu oryndary bır jüiege keltırıp, baqylap, ıske asyruy kerek.
Tättılerdı, dämdı taǧamdardy, jeŋıl susyndardy jaqsy körmeitın bala kemde-kem. Qaǧazyna ūlttyq oiyndar, salt-dästürlerımız beinelengen kämpitter, 0,5 bötelkege qūiylǧan qymyz, şūbat şyǧaryp, 9 kün boiy meiram ötetın jerlerdıŋ bärınde balalarǧa taratyp bereiık. Ol üşın ūlttyq kämpitterdı, önımderdı şyǧaratyn käsıpkerlerge Ükımetten aldyn ala qarajat bölınsın. Mysaly, Qyzylordada şyǧatyn Qazalynyŋ kämpitterı qandai keremet! Osyndai kämpitterdı Türkıstan da, Şymkent te, Qaraǧandy da şyǧara alady. Tek öndırısın dūrys jolǧa qoisaq. Ūltyn süietın käsıpkerler, qazaqtyŋ bailary mūndaida qarap qalmaidy dep oilaimyn.
Ūlys künınde ūlttyq naqyşpen, boiaumen jasalǧan aşyq hattardyŋ da äserı erekşe bolady. Är balabaqşada, mektepte balalarǧa aşyq hat jazǧyzyp, üidegı ülkenderge syilau dästürın jandandyrsaq, nūr üstıne nūr bolar edı. Är balaǧa aşyq hattyŋ mätının qalammen jazdyrǧan jön. Bügıngıdei bala atauly smartfonǧa telmırgen sifrly zamanda är balanyŋ jazu, oilau qabıletın şyŋdauǧa būl taptyrmas täsıl. Kibermaniiaǧa qarsy tūrudyŋ bırden-bır joly – osy. Menı kez kelgen ata-ana qoldaidy dep senemın.
Ūlttyq syilyq tartu eteiık
Nauryz toiynyŋ kışkentai balalardyŋ jüregınen oryn almauynyŋ bır sebebı – jasandylyq köp. Qazır balabaqşalarda, mektepterde Nauryz künı kelın tüsıru, qyz ūzatu, tūsaukeser saltynan şaǧyn körınıs qoiady. Menıŋşe, mūndai jasandy körınısten görı asyq atudan, küresten, arqan tartudan, baǧanaǧa örmeleuden, audaryspaqtan, jaiau jarystan, viktorina sūraqtarynan saiys ötkızse, şynaiy bolady.
Jūmbaq aitysyn, jyr-termeler jarysyn ötkızsın. 100 metr, 300 metr, 500 metr, 1 şaqyrym qaşyqtyqqa jaiau jarys ötkızse, balalardyŋ bärı qatysady. Ozǧandarǧa sport kiımderı, ūlttyq naqyşy bar naǧyz qajettı syilyqtar berılgenı dūrys. Baǧanaǧa örmeleu – öte qyzyq oiyn. Biıktıgı 10 metr börenenıŋ basyna bır qymbat būiym ılınedı. Kımde-kım örmelep basyna şyqsa, sol būiymdy syilyqqa alady.
14-22 nauryz aralyǧynda elımızdegı barlyq mektep asyq oinaudan, küresten, jaiau jarystan, tai jarystan qalalyq, oblystyq chempionat ūiymdastyryp, ötkızse qandai keremet bolar edı! Jarystardyŋ jülde qory da qomaqty boluy kerek. Jarys jeŋımpazdaryn är balaǧa qajettı syilyqtarmen marapattaiyq. Syilyq bolǧan jerde bala da jüredı. Orta jäne joǧary buyn synyptarda oqityn balalar bır-bırıne ūlttyq syilyqtar tartu etsın. Ūl balalar qyzdarǧa şaşbau, aina, taraq, ūlttyq äşekeiler syilasa, qyz balalar ūldarǧa qamşy, asyq tartu etsın. Bır ǧana asyq atumen balalardy qatty qyzyqtyruǧa bolady.
«Qyzyr tünı» qyzyqtyrady
Balalardyŋ ǧajaiypqa qūmar, taŋǧalarlyq närselerge qyzyǧatynyn bärımız bılemız. Ūlys toiynda osyǧan «Qyzyr tünın» paidalanuǧa bolady. Halqymyzdyŋ mifologiialyq tüsınıgı boiynşa 21 nauryzdyŋ tünınde dalany Qyzyr aralaidy eken. Sol sebeptı osy tün «Qyzyr tünı» dep atalady. Qyzyr – adamdarǧa däulet darytyp, baq qondyratyn, aqsaqal keipınde közge körınetın qiial-ǧajaiyp keiıpker. Jaqsylyqtyŋ jarşysy – Qyzyr ata dalany aralap jürıp, nazary jerge tüsse, onyŋ toŋ keudesın jıbıtedı, al tasqa tüsse, erıtıp jıberedı eken. Mıne, balalardy osy «Qyzyr tünın» qarsy aluǧa qyzyqtyraiyq. «Jaŋa jyl mūntazdai taza üige kırse, ol üi auru-syrqaudan, päle-jaladan aman bolady» degen senımmen balalarmen bırge üi ışındegı jihaz-mülıktıŋ şaŋyn sürtıp, tazalaiyq. «Jyl boiy aq mol bolsyn, bereke-toqşylyq bolsyn» dep balalar üidegı ydys ataulyny aqqa (süt, airan, şūbat, uyz jäne t. b.) toltyryp şyqsyn. Būl «halyq seruenı» degen jasandylyqtan görı är otbasynda Ūlys künın ūlyqtaudyŋ bır joly dep bılemın. Osyndai närseler ūlttyq meiramnyŋ būqaralyq sipat aluyna jol aşady.
Ūlttyq önerdıŋ toiyna ainalsyn
Nauryzdyŋ bar sän-saltanaty baldyrǧandar bolsyn desek, elımızdegı balalar qatysatyn bılım beru, ǧylym, öner, sport jäne t. b. aluan türlı saiystyŋ aqtyq jarysyn Ūlystyŋ ūly künınde ötkızu kerek. «Nauryz aruy», «Nauryz sūltany», «Nauryz paluany», «Jyl oquşysy», «Jyldyŋ üzdık änşı balasy», «Jyl avtory» degen ūlttyq baiqaulardyŋ jeŋımpazdaryn Ūlys künınde marapattau jaŋarǧan meiramnyŋ qadır-qasietın arttyra tüsedı. Mysaly, elımızde balalar ädebietındegı jyldyŋ eŋ üzdık jazuşysy degen baiqau ötkızıp, jeŋımpazdaryn Nauryzda marapattasa qandai keremet!
Är üiden Nauryzdyŋ iısı aŋqyp tūrsyn
Balalar Nauryzǧa qyzyqsyn desek, būrynǧy Nauryzǧa qaityp oraluymyz kerek. 80-jyldardyŋ aiaǧynda auyl, audandarda dürkırep ötetın Nauryz toiynda eşqandai jasandylyq, daŋǧazalyq, közboiauşylyq bolmaityn. Barlyq balalar ūlttyq meiramdy asyǧa kütetın-dı. Nege? Öitkenı sol meiramnyŋ berer taǧylymy keremet edı. Auyldyŋ aq dastarqanyndaǧy ūlttyq taǧamdar, qauqyldasqan qariialardyŋ üi-üidı aralauy, aitqan äŋgımelerı, auyldyŋ şetınde ötetın ūlttyq oiyndar kışkentai balalardyŋ delebesın qozdyryp, sanasyna sıŋdı. Är üiden Nauryzdyŋ iısı aŋqyp tūruşy edı. Ūlys toiyn halyq jūmylyp, bırge toilaityn. Ūlttyq mädeniettıŋ, önerdıŋ, sporttyŋ toiy retınde eldıŋ esınde qalatyn-dy. Bızge keregı de osy.
