Belgılı teatr rejisserı, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı Nūrlan Jūmaniiazov – önerge şyn berılgen jan. Osydan otyz ekı jyl būryn, studenttık şaqta qoiǧan tyrnaqaldy tuyndysy – Dulat İsabekovtıŋ «Tynyştyq küzetınde» spektaklınen bastap osy künderge deiın komediia, drama, tragediia syndy san aluan janrdaǧy şetel jäne qazaq klassikterınıŋ, qazaq dramaturgterınıŋ şyǧarmalaryn sahnalady. 8 qyrküiek künı özı qyzmet ısteitın Q.Quanyşbaev atyndaǧy Memlekettık akademiialyq qazaq muzykalyq drama teatrynda rejisserdıŋ 60 jyldyq mereitoiyna orai «Sanaly ǧūmyr – sahnam» atty şyǧarmaşylyq keşı ötedı. Şirek ǧasyrdan astam eŋbegınıŋ jemısın sol jerden köruge bolady. Keşınıŋ qarsaŋynda bız rejissermen kezdesıp, ömırıne ainalǧan önerı jaily sūhbattastyq.
– Nūrlan aǧa, öner jolyŋyzdy akterlıkten bastap, rejisserlıkke auysqan ekensız. Onyŋ sebebı qandai? Akterlık sızdıŋ jan dünieŋızge tarlyq etıp, keŋıstık kerek boldy ma?
– Almaty memlekettık teatr jäne körkemsuret institutyndaǧy Hadişa Bökeevanyŋ synybyn bıtırgen soŋ, Äuezov teatrynda üş-tört jyl akter bolyp jūmys ıstedım. Akterlıkke boi kerek. Keide ülken danalyq oiyŋnan boiyŋ, türıŋ asyp ketedı. Teatrda sondai üstemdık bar.
– Sonda özıŋızdı akter retınde qoraşsyndyŋyz ba?
– Mūny jasyrmaimyn, ol da bar. Akter retınde sahnanyŋ auqymy maǧan tarlyq etken joq. Men Asanälı Äşımov, Änuar Moldabekov, Tūŋǧyşbai Jamanqūlov, Qūman Tastanbekov, Änuar Boranbaev syndy sahna saŋlaqtaryna qyzyqtym. Olarmen sahnada bırge rölderdı somdadym. Bıraq kezegımdı, öz uaqytymdy kütu kerek boldy. Şynyn aitqanda, sony küte almadym. Söitıp rejisserlıkke kettım. Bırı ekınşısıne sebep bolatyn jaǧdailar bolady. Rejisser degen kım? Ol – ūiymdastyruşy. Ūiymdastyru qabıletıme, rejissura arqyly oiymdy jetkıze alatynyma sendım.
– Myna sözıŋızden keiın esıme teatr synynyŋ sardary Äşırbek Syǧai tüsıp otyr. Būl kısı de basynda akter bolǧan ǧoi. Synǧa keluıne Saǧat Äşımbaev pen Oralhan Bökei türtkı bolypty. Sızdıŋ rejissuraǧa keluıŋızge äserın tigızgen sondai adamdar boldy ma?
– Ömırımdegı baqytqa bölengen sätterımnıŋ bırın aityp bereiın. Teatrda akter bolyp jūmys ısteimın. Äzırbaijan Mämbetov bır spektakl qoiyp jatty. Qasyna keldım de: «Myna jerde bylai ıstesek qalai bolady?» degen ūsynys aittym. Ol menıŋ aitqanyma qūlaq asyp, ūsynysymdy qabyldady. Sonda töbem kökke jetkendei boldy. Spektakldı özım qoiyp jatqandai sezındım. Būl jaǧdai rejissuraǧa keluıme sözsız äser ettı. Kez kelgennıŋ qolynan kelmeitın ısterdı jasady. Sondyqtan qazır de ūstazyma elıktep, «Äzıkeŋ mynaǧan ne deitın edı?» dep oilap tūram.
– Sız kezınde Ǧabit Müsırepovtıŋ «Aqan serı–Aqtoqty» spektaklın sahnaladyŋyz. Osydan bırneşe jyl būryn Äuezov teatrynda qoiylǧan būl spektakl narazylyq tudyryp, dınge qarsy elementter bar dep mansūqtalǧanyn bıletın bolarsyz. Osyǧan rejisser retınde közqarasyŋyz qandai?
– Mūhtar Äuezov Abaidy alyp qalyp, Qūnanbaidy qūrbandyqqa şalǧandai Ǧabit Müsırepovtıŋ şyǧarmasynda Nauan hazıret te Aqan serı üşın jaǧymsyz keiıpker bolyp körsetıldı me dep keide oilaimyn. Avtor Aqannyŋ änın, serınıŋ jan düniesın paş etkısı keldı me deimın. Söz joq, Nauandy olai qorlauǧa bolmaidy. Eldıŋ esın jidyru üşın qatty ketken şyǧar. Aqan – aqyn, jany näzık adam. Bıraq Müsırepovtı synau üşın onyŋ deŋgeiıne köterılu kerek. Būl şyǧarmaşylyq dünie ǧoi, oǧan sonşama nege şüilıgemız? Būl – nadandyqtyŋ bır körınısı. Eger keiıpker aty Nauan emes, Qaiyrbek bolǧanda onda eşqandai dau tumas edı.
– Keŋes zamanynda öner men ädebiet saiasatpen bırge jüretın. Osy öner men saiasatty aralastyruǧa qalai qaraisyz? Mysalǧa, «Esıgımdı qaqqan kım?» spektaklın alaiyqşy.
– «Saiasatqa sen aralaspasaŋ, saiasat senımen ainalysady» degen söz bar ǧoi. Şyǧarmaşylyq adamynyŋ öz ūstanymdary degen de bolady. Kerek bolsa, bız memlekettık tapsyrysty oryndaimyz. «Esıgımdı qaqqan kım?» spektaklı menıŋ ūstanymyma säikes keldı. Jat eldıŋ dästürın ūstanyp, özıŋnıŋ salt-dästürlerıŋdı joqqa şyǧaryp, ūlttyq aspabyŋdy örteu degen ne masqara?! Sondyqtan būl qoiylymdy qoidym. Onyŋ üstıne, qalamaqy da aldym. Mūnda bastysy, «dındı saudaǧa salma, oǧan jol bermeimın» degen oi aitylyp otyr.
– Sızdıŋ soŋǧy qoiǧan spektaklderıŋızdıŋ bırı – «Ämıre» dramasy. Oǧan qalai kelgenıŋızdı aityp berseŋız.
– Astanadan būryn Semeidegı bır dramaturgke Ämıre jaily pesa jazǧyzǧanmyn. Ony sol qalada qoidym. Keiınnen Raqymjan Otarbaevqa qolqa saldym. Mūnyŋ sebebı, Raqymjannyŋ Mūstafa Şoqai turaly pesasy bar. Ol Ämıreden bastalady. Dramaturg jiyrma kündei oilandy. Otarbaevtyŋ basqa dramaturgterden bır artyqşylyǧy – ol
äreket tudyratyn sözderdı tabady, tılıp jazady. Bızge keregı de qūlaştaǧan sözder emes, äreket tudyratyn äŋgıme. Dramaturgiianyŋ sözı bölek. Sosyn ǧoi Dulat İsabekovtıŋ: «700 jazuşymyz bar, 34 dramaturg şyqpai jatyr» dep aitatyny.
– Bes jyl būryn sız Jüsıpbek Aimauytov atyndaǧy Pavlodar oblystyq qazaq drama teatrynyŋ direktory bolyp taǧaiyndaldyŋyz. Sol qyzmetten nege kettıŋız? Şeneunık bolu qolymnan kelmeidı dep oiladyŋyz ba?
– Bırınşıden, men keşıgıp baryp direktor boldym. Ol uaqytta elu jastan asqanmyn. Qarjylyq, menedjerlık jaǧynan artta qalyp qoiǧanmyn. Şyǧarmaşylyqpen bärın ilandyryp alyp şyǧam dep oiladym. Alaida onyŋ niuanstary köp eken. Joǧarǧy qyzmettı jastau kezınen bastaǧan dūrys. Jastarǧa özım de osyny ünemı aitam. Ne kerek, bır jyldan keiın direktorlyq qyzmettı tastap, şyǧarmaşylyqqa oraldym.
– Özımız de sızdı şeneunıktık oryntaqqa qimai, şyǧarmaşylyqta jürgenıŋızdı qalaimyz. Şyǧarmaşylyq keşıŋızge sättılık tıleimız! Aqtaryla aitqan äŋgımeŋızge raqmet!
Sūhbattasqan
Amanǧali QALJANOV
