Ertede halyq arasynan şyqqan bır ǧūlama adam: «Aqyl bar jerde – amal bar. Aqyl bärın bıledı. Bärın köredı. Aqyl adaspaidy. Aqyldyŋ aldynda jaryq jüredı» degen eken.
Būl ömırde sanaly adam san qyrly soqpaqpen jürse de, nebır qiyn-qystau joldardan ötse de, kökıregındegı säulesın öşırmei, qaita bır Jaratuşy keudesıne nūr bop qūiǧan kışkentai ǧana talantyn ūştap, arman jolynda maŋdai terımen, erekşe qabıletımen tanylatyn adamdar bolady. Solardyŋ bırı – bügınde älem tanyǧan ataqty suretşı Kamil Valiahmedūly Mullaşev.
Onyŋ ömır jolyna bügın keŋınen toqtalyp ötuge būl şaǧyn maqalada maqsat etpedık, degenmen, keibır sätterın öz auzynan estıgen äŋgımesı boiynşa aituǧa barmyz.
«…Bırde, – dep äŋgımesın bastady Kamil-äbzi, – Almaty oblysy, Ūzynaǧaş audanynyŋ Kirov kolhozynda qoi baǧyp jürgenmın. Ärine, jaspyn. Täjıribe bolsa joq. Bır künı Taran degen jailauda äp-sätte aua raiy būzylmasy bar ma? Bır tabyn qoi yqsyn da ketsın. Qūmdy sailarǧa da toqtar emes. Astymda mıngenım juas at, üdei soqqan boranmen alysyp, qoidyŋ soŋynda jürmın. Aldynda ǧana kep bas şopan «osydan bır toqty öletın ne joǧalatyn bolsa, senı sotqa beremın. Otbasyŋdy būl Ūzynaǧaştan köşıremın» dep qataŋ talap qoiǧan. Al, maǧan Ūzynaǧaştan köşuge bolmaidy. Öitkenı, keler jyly äkem Almatyǧa, körkemsuret oquyna jıberemın degen. Bır jaǧynan arman, ekınşı jaǧynan bala kezden ökımettıŋ düniesıne bızdıŋ ūrpaq erekşe közqaraspen qaraityn. Sodan qas qaraiyp, at boldyryp, boran tynşyǧan kezde qoidy iırıp aldym da, küzdıŋ qara suyǧyna qaramastan maldyŋ ortasyna baryp jattym. Jetısudıŋ kırpiiaz aua raiy äp-sätte qabaǧy aşylyp, aspannan jamyrap jūldyzdar körındı. Mūndai jūldyzdardy men būryn-soŋdy körmegen edım. Tıptı, qol sozym jerde tūrǧan siiaqty, jap-jaryq, ädemı, sūlu. Aldynda ädemı tabiǧatty, özen-sular, taulardy eşkımge körsetpei suretın salyp jüretınmın. Jastyq qiial osylai tudy ma dep oilaimyn…»
Şynymdy aitsam, osy äŋgımelerdı tyŋdap otyryp, bügınde älemdık deŋgeide tanylǧan sabyrly mınez iesı, qylqalam şeberı Kamil-äbzidıŋ bır kezde qoi baqqanyn elestete almai qinalǧanmyn.
Kamil Mullaşev Almatynyŋ N.V.Gogol atyndaǧy körkemsuret uchilişesın bıtırıp, keiınnen Mäskeudıŋ V.İ.Surikov atyndaǧy körkemsuret institutyn oqyp, käsıbi suretşı retınde qalyptasty. Ol respublikalyq, bükılodaqtyq jäne halyqaralyq körmelerge qatysty.
KSRO Suretşıler odaǧynyŋ jäne Suretşıler akademiiasynyŋ diplomdarymen san märte marapattalǧan.
Ozyq bılımdı suretşı 1976 jyly «Taŋ» atty kartinany studenttık şaqta romantikalyq baǧytta jazǧan. «Jer jäne uaqyt. Qazaqstan» seriiasymen tyŋ jönınde jazylǧan köptegen kartinalary sovettık däuırdı beinelep, Odaq jäne odan tysqary alys-jaqyn şetelderge belgılı boldy…
Osy ekı eŋbektı Mäskeudıŋ Memlekettık Tretiakov galereiasynan tabuǧa bolady. Äsırese, «Jer jäne uaqyt. Qazaqstan» triptihı san märte baspada basylyp, suretşını tabysqa jetkızdı. 1984 jyly ataqty parijdık Grand-Pale zalynda sovet iskusstvosynyŋ 100 şyǧarmasyna arnalǧan körme aşylǧan edı. Sol qūramda K.Mullaşevtıŋ triptihı Fransiia suretşıler akademiiasynyŋ kümıs medalın jeŋıp aldy.
Pussena körermenderı qazaq elınıŋ ruhyn paş etetın erekşe salynǧan tuyndyny joǧary baǧalady. Onyŋ özındık erekşe qoltaŋbasy bar ekenıne süiıspenşılık tanytty.
Osy triptihtıŋ üşınşı bölıgı «Qyzyl qyrman» dep atalady. Mıne, köz aldymyzda sol kartina, būlttar köşken aspan, sodan säl tömenırek qanatyn qaqqan qūstar – erkındıktıŋ simvolikasy, odan ärı qyrmanǧa astyq tögıp jatqan däu-däu maşinalar, odan tömende el bailyǧy bop sanalǧan, bıraq bızdıŋ jerde öndırılıp, Mäskeudıŋ yrysy bop sanalatyn tau bop üiılgen altyn bidai. Endı säl nazar audarsaŋyz, jalǧyz qūlyndy köresız. Ädemı, sūlu januar. Onyŋ jaiylatyn jailauyn tas-talqan etıp jyrtyp, eroziiaǧa ūşyratyp, tyŋ igeruşıler tüte-tütesın şyǧarǧan. Üiırımen ainala şapqylaityn jer de qalmaǧan qazaqtyŋ jailauy tarylyp bara jatyr. Mıne, surettı ärkım özınşe tüsınedı. Bıraq iısı qazaqqa, kökıregınde säulesı bar adamǧa būl, ärine, şyndyq.
Keiınnen Mäskeude oqyp jürgende de Kamil Mullaşev Qazaqstanǧa jiı-jiı sūranyp kelıp, köptegen suretter saldy.
Malşy auyldyŋ tūrmystary arqyly sol kezdegı joǧary jaqtan «jospar-jospar» dep eldı, jerdı, jailaudy, qazaq jastaryn tek qana mal baǧuǧa salyp, oqytpai, olardyŋ zamanǧa beiımdeluın qaqpailaǧan şyndyqty körsete bastady.
Būl, ärine, joǧary jaqqa da ūnamaǧanymen, halyqtyŋ igılıgıne ainala bastady. Taǧy bır Mullaşevtıŋ erlıgı, sonau 1984-87 jyldary KSRO Suretşıler odaǧynyŋ bastamasymen jäne özınıŋ jekelei sūranuymen qyrǧyn soǧys jürıp jatqan Siriia, Auǧanstan elderıne barady. Sondaǧy maqsaty – soǧys zardabyn öz közımen köru, qiraǧan qalalar, jylaǧan analar, jaraly jandar, beikünä balalar – osynyŋ bärıne Mullaşev özınıŋ suretkerlık közqarasymen qarai bıldı, soǧys bar jerde jeŋımpazdyŋ bolmaitynyn, tek qana qiraǧan qalalar men jaralanǧan adamdardyŋ bolatynyn ǧana älemge paş ettı. Älemde soǧys bolmasyn degen azamattyq oiyn özınıŋ tuyndylary arqyly bıldırdı…
– Elımızde Äbılhan Qasteev atyndaǧy memlekettık körkemsuret mūrajaiy boluy, būl – Qazaq elınıŋ ülken jetıstıgı, – dedı bır sözınde suretşı. Būndaida bızdıŋ qazaq «Özıŋdı-özıŋ syilasaŋ, jat janynan tüŋıledı» degenı esıŋe tüsedı.
….Är suretşınıŋ ışkı laboratoriiasynda portrettık öz qoltaŋbasy bolady. Ol jaǧynan kelgende Kamil Mullaşev – öte ruhani bai adam. Täuelsız elımızdıŋ tūŋǧyş Prezidentı N.Ä.Nazarbaevtyŋ portretınen bastap, qoǧam qairatkerlerınıŋ, öner adamdarynyŋ tūtas gallereiasyn jasap şyqty… Älı de jasai bermek…
Sonymen qatar, «Qypşaq qyzy», «Süiımbike», «Ǧabdolla Toqai», «Aqyn Sara», halyq ärtısterı: Ermek Serkebaev, Bibıgül Tölegenova, Fuat Mansūrov, küişı Seken Tūrysbekov osylai jalǧasa beredı.
Mysaly, Seken Tūrysbekovtyŋ suretıne qaraŋyz. Qolynda dombyra, üstınde ūlttyq kiım. Jaŋa ǧana «Köŋıl tolqyny» küiın aiaqtap bolyp, terezeden daladaǧy sırkırei jauǧan aqjauynǧa qarap otyryp: «Şırkın, myna qoǧamdy tazartatatyn aq jauyn jausa ǧoi, elıme täuelsızdık ornasa ǧoi…» dep tūrǧan küişınıŋ jürek būlqynysyn däl bergen.
İä, bız täuelsız elmız, qazır… Küişınıŋ sonau aumaly-tökpelı 90-jyldardaǧy ışkı tolǧanysyna dombyrasyn oŋ tızesıne qoiyp, oilanyp otyrǧany «Köŋıl tolqynynan» keiıngı ışkı tebrenısın anyq köruge bolady…
Halyqtyŋ alǧysyna, körermennıŋ yqylasyna bölengen Mullaşevtıŋ eŋbegı aqyndardyŋ da nazarynan tys qalmady. Jaqynda Memlekettık syilyqtyŋ laureaty Nesıpbek Aitūly oǧan mynadai öleŋ arnady:
Ǧaşyq bop suret degen bır ǧalamǧa,
Tögesıŋ jan syryŋdy qyl qalamǧa.
Kämeke, bız körgendı sen de kördıŋ,
Boiauy myŋ qūbylǧan būl zamanda.
Baǧynyp ämırıne qūdırettıŋ,
Bız jürgen jolmen sen de jürıp öttıŋ.
Talpynyp, qanatyŋdy erte sermep,
Önerdıŋ biık şyŋyn tūǧyr ettıŋ.
Tüsırgen köŋıldegı saraiǧa nūr,
Önerıŋ örge jüzgen talaiǧa jyr.
Ekı eldıŋ ortaq tuǧan ūlyndaisyŋ,
Sen üşın Toqai da bır, Abai da bır.
Myŋ täuba! Tuyn tıktı azat däuır,
Bostandyq almaǧan jūrt azapta jür.
Tel emgen ekı enenı qūlyndaisyŋ,
Sen üşın tatar da bır, qazaq ta bır.
Syryna boiaulardyŋ boilaǧasyn,
Tolqisyŋ, tolǧanasyŋ, oilanasyŋ.
Taǧdyryn Süiınbike esıŋe alsaŋ,
Suidy aldyŋa äkep qoiǧan asyŋ…
Şalqysa şartarapqa köŋıl keide,
Şabyty daryndynyŋ tögılmei me?
Törınen önerıŋnıŋ oryn aldy,
Tarihi ne bır tūlǧa, ne bır beine.
Jatyrqap körgen joqsyŋ jan balasyn,
Jalt etken sūlulyqqa taŋ qalasyŋ.
Söilettıŋ sansyz boiau tılımenen,
Qazaqtyŋ özen-kölın, tau, dalasyn.
Eldıktıŋ jüregıŋ bar elşısındei,
Janyŋdy kım tüsıner, men tüsınbei!?
Boiyŋa bıtken öner sarqylmasyn,
Täŋırdıŋ bölıp bergen enşısındei!..
Suretşınıŋ «Oiyn balalary» kartinasy bar. Syrt közge äketıp bara jatqan eşteŋesı joq siiaqty. Köz toqtatyp qarasaŋyz, bırden oilandyrady. Özen jaǧasy. Balyqşynyŋ kışkene qyzdary. Olarda arman köp… Arman tek özennıŋ köz ūşynda būldyraityn jaǧalaudyŋ ar jaǧynda siiaqty. Oiynşyqtary qūmnan jasalǧan… Jel soqsa jal-jal tolqyndar bas köterıp, olardyŋ «qūmnan jasalǧan» armandaryn jūtyp qoiatyn siiaqty… Mullaşev qyl qylamyn «jalǧan ūranǧa» jūmsamaityn suretker…
– Men öz erkındıgımdı Otanym Qazaqstan täuelsızdık alǧannan keiın ǧana anyq sezındım, – deidı bır äŋgımesınde…
…Otbasynda baqytty adamnyŋ Otanyna bererı de köp ekenı jas memleketımızde ainadan körıngendei anyq bop tūratyny şyndyq emes pe? Kamil-äbzi otbasynda baqytty adam. Ömırlık serıgı Rauza Mūratbekqyzy – qazaq qyzy… Sonau Semei oblysynyŋ Kökpektı audanynda ösken… Ūly Daniiar – äke jolyn quǧan suretşı. Kelını Äsel – qazaq qyzy, öner adamy. Nemerelerı Säfiia, Dali – atasy men apasynyŋ erkelerı… Täuelsız eldıŋ bolaşaǧyna üles qosatyn azamattar bolyp ösıp keledı…
…Mıne, qany tatar, jany qazaq bügınde 70 jasqa tolyp otyrǧan Kamil Mullaşev turaly şaǧyn maqalany aiaqtap redaksiiaǧa qarai kele jatyrmyn…
«Bäiterek» keşenınıŋ janynan ötıp bara jatqanymda Kamil-äbzidıŋ sonau bır jyldary «Ūzynaǧaş» maŋyndaǧy «Taran» jailauynda yǧyp ketken bır otar qoidyŋ arasynda jatyp, aspannan körgen samsaǧan jap-jaryq jūldyzdar turaly aitqany esıme tüstı…
Jūldyzyŋyz biık bolsyn…Kamil-äbzi!
Talǧat KEŊESBAEV, jazuşy
