Bızde qyzyq közqaras bar, äldebır şet el osynşama jetıstıkke jetıptı dese, közımızdı jūmyp, auzymyzdy aşyp senemız, al özımızdıŋ jetken joǧary körsetkışterge kümänmen qaraimyz. Künı keşe ǧana bükıl älemnıŋ nazarynda bolyp, talaidy tamsandyryp, taŋdaiyn qaqtyrǧan elordadaǧy halyqaralyq deŋgeidegı oqiǧalar töŋıregınde özımızdıŋ «qit etse qisaia ketetınderdıŋ» sol baiaǧy ädetterınen tanbai ūsaq-tüiek äŋgımelerdı qozdyryp jatqany köŋılge kırbıŋ ūialatady.
Al şyndap kelgende, Astanada ötken Şanhai yntymaqtastyq ūiymyna (ŞYŪ) müşe memleketter keŋesı basşylarynyŋ 17-otyrysy älemdık BAQ, otandyq jäne halyqaralyq sarapşylar tarapynan «tarihi sammit» degen baǧaǧa ie boluda. Mäselen, ŞYŪ-ǧa baqylauşy el retındegı Belarus prezidentı Aleksandr Lukaşenkonyŋ: «Şanhai ūiymynyŋ müşelerı qalamasa eşkım, eş jerde jäne eşuaqytta dünie jüzındegı ahualdy tūraqsyzdandyra almaidy» deuınıŋ sebebı joq emes. Ündıstan men Päkıstan memleketterın öz müşelıgıne qabyldaǧan Şanhai yntymaqtastyq ūiymynyŋ qyzmetı jaŋa sapalyq deŋgeige köterılıp qana qoiǧan joq, ŞYŪ jahandyq qauıpsızdıkke tıkelei yqpal ete alatyn qūramynda tört iadrolyq derjavalary bar ūiymǧa ainaldy. Mūnyŋ syrtynda būl ūiym jer şary tūrǧyndarynyŋ jartysyna juyǧyn bırıktıretın, älem ekonomikasynyŋ 20 paiyzyn qamtityn meilınşe äleuettı jahandyq qūrylym bolyp otyr. İran memleketınıŋ ŞYŪ-ǧa baqylauşy sanatynan onyŋ tolyq müşelıgıne ötuge ūmtylysy beker emes ärı sanksiia alynyp tastalǧannan keiın būl elde ondai mümkındık te bar.
Keibır sarapşylar ŞYŪ keŋeiuı Qytaidyŋ ūiym aiasyndaǧy äserın küşeitedı dep esepteidı. Atap aitqanda, Ortalyq Aziia boiynşa sarapşy, Vaşingtondaǧy Ūlttyq qorǧanys universitetınıŋ professory Erika Marat: «ŞYŪ – Qytaidyŋ būǧan deiın batys şekaradan qorǧap kelgen qūrylymnan görı Ortalyq jäne Oŋtüstık Aziiadaǧy basymdyǧynyŋ simvoly» dei kele, būl ūiym Pekinnıŋ Qytai men Europa aimaǧynda ekonomikalyq müddesın qorǧau josparyn ıske asyru üşın paidalanylatyn bolady degen tūjyrym jasaidy. Al Djordj Meison universitetınıŋ dosentı Erik Makglinchidıŋ pıkırınşe, negızgı qatysuşylar türlı maqsattar közdese de, būl olardyŋ baqtalastyǧyna äkelıp soqpaidy, Qytai aimaqta Reseidıŋ geosaiasat maqsatyn jüzege asyruǧa kedergı jasamaidy, tek öz ekonomikalyq müddesın keŋeituge küşın salady.
Qalai bolǧanda da, Qytai üşın ŞYŪ «Bır beldeu, bır jol» ideiasyn ıske asyruǧa taptyrmas qūrylym ekenı sözsız. Mūny sammitke qatysuşylar da bır auyzdan maqūldaǧany belgılı. Sondai-aq, Şanhai yntymaqtastyq ūiymy jūmysynyŋ oŋ qarqyny «Jaŋa Jıbek joly» baǧdarlamasynyŋ damuyna da bailanysty ekendıgı aityldy. Osy rette būl baǧdarlamaǧa Qytai elıne jaqyn körşı bolyp keletın Qazaqstan tarapynan qoldau körsetılıp otyrǧany jaily, sondai-aq «Bır beldeu, bır jol» ideiasyn «Nūrly jol» baǧdarlamasymen ūştastyru jönınde bırlesken kelısımge qol qoiylǧany turaly QHR töraǧasy Si Szinpinnıŋ elımızge resmi sapary kezınde mälımdeldı. Al Si Szinpin bolsa Qazaqstanmen strategiialyq ärıptestıktı jan-jaqty damytuǧa müddelı ekendıgın «Qytai-Qazaqstan qarym-qatynasy arman qanatynda qalyqtaidy» degen maqalasynda basa atap öttı. Nätijesınde soŋǧy tört jylda Qazaqstan aumaǧynda 1500 şaqyrym temırjol, 3000 şaqyrym avtokölık joldary salyndy, söitıp Qytaidyŋ şekarasynan Kaspii teŋızıne deiıngı temırjoldy jalǧastyryp, Qorǧasty Almatymen bailanystyrdy.
Jalpy, sammit barysynda bırqatar maŋyzdy qūjattar qabyldanyp, memleket basşylary ūiymǧa müşe elder Iаdrolyq qarudy taratpau kelısımın sözsız saqtaudy közdeitın Astana deklarasiiasyna qol qoidy, ekstremizmge qarsy küres boiynşa Şanhai yntymaqtastyq ūiymynyŋ konvensiiasy qabyldanyp, ūiymnyŋ naqty mäselelerı anyqtaldy jäne de damu bolaşaǧy talqylandy, barlyq mäselelerdı konsensus arqyly şeşuge negızdelgen «şanhai ruhyn» saqtau qajettılıgı moiyndaldy. Şanhai yntymaqtastyq ūiymyna töraǧa mındetı Qazaqstannan Qytai memleketıne berılıp, ūiymnyŋ kelesı otyrysy osy elde 2018 jyldyŋ jazynda ötedı dep şeşıldı. Qazaqstan, osylaişa, özınıŋ bır jyldyq töraǧalyq mındetın meilınşe tabysty aiaqtady.
