MINDETTI ÄLEUMETTIK SAQTANDYRU JYIESINIŊ BASTY MAQSATY – JŪMYS ISTEITIN HALYQTYŊ MYDDESIN QORǦAU

Elımız ömır standarttary joǧary äleumettık memleket qūrudy közdeidı. Būny Elbasynyŋ halyqqa arnaǧan Joldaularynan baiqauǧa bolady. Elı­mızdıŋ memlekettık saiasatynyŋ negızgı basymdyǧy, ol – halyqtyŋ ömır süru sapasyn arttyru men deŋgeiın ösıru mäselesı. 2005 jyl­dyŋ 1 qaŋtarynan bastap «Mın­dettı äleumettık saqtandyru turaly» zaŋǧa säikes mındettı äleumettık saqtandyru jüiesı engızıldı. Būl jüie jūmys ısteitın halyqtyŋ müddelerın qorǧap, äleumettık tä­uekelge ūşy­raǧan jaǧdaida jo­ǧaltqan tabysynyŋ belgılı bır mölşerın taǧaiyndaudy közdeidı. Barlyq jūmys ısteitın jandar men özın-özı jūmyspen qamtyǧandar mındettı äleumettık saqtandyryluǧa jatady. Tek zei­netaqy tölemın alatyndar mındettı äleumettık saqtandyru jüiesınıŋ qatysuşysy bolyp sanalmaidy ärı olar üşın äleumettık audarymdar tölenbeidı. Zaŋǧa säikes jūmys beruşıler jäne özın-özı jūmyspen qamtyǧan tūlǧalar Mem­lekettık äleumettık saqtandyru qoryna äleumettık audarymdardy töleuşıler bolyp tabylady. Qazırgı uaqytta jūmys beruşılerdıŋ öz qarajaty esebınen töleitın äleu­mettık audarymdarynyŋ möl­­şerlemesı qyzmetkerdıŋ ai saiynǧy taby­synyŋ 5 paiyzyn qūraidy. Būl rette, äleumettık audarymdar töle­netın tabystyŋ eŋ joǧarǧy jäne eŋ tömengı şegı belgılengen. Äleu­mettık audarymdardyŋ eŋ tö­mengı mölşerı eŋ tömengı jalaqy mölşerınıŋ 5 paiyzynan kem bolmauy kerek, al eŋ joǧarǧy mölşerı eŋ tömengı jalaqynyŋ 10 eselengen möl­şe­rı­nıŋ 5 paiy­zynan aspauy kerek. Būl audarymdar zeinetaqy jarnalary siiaqty jūmysşynyŋ tabysynan ūstalynbaidy, kerısınşe, jūmys beruşınıŋ esebınen tölenedı jäne onyŋ jūmyskerdıŋ aldyndaǧy jauapkerşılıgı bolyp tabylady.

2014 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bas­tap eŋ tömengı jalaqy 19 966 teŋ­genı qūraǧandyqtan, ai saiynǧy äleumettık audarymdardyŋ eŋ tömengı mölşerı 998,3 teŋgege, al joǧarǧy mölşerı 9 983 teŋgege teŋ. Jalaqynyŋ eŋ tömengı möl­şerınıŋ jyl saiyn özgerıp otyruyna bailanysty, äleumettık auda­rymdardyŋ tömengı jäne jo­ǧarǧy mölşerı de özgerıp tūrady. Jūmys beruşılerdıŋ  äleumettık audarymdardy der kezınde tölep otyruy jūmyskerdıŋ zaŋnamamen közdelgen äleumettık täuekelder tuǧan jaǧdaida Qordan äleumettık tölemderdı aluyn qamtamasyz etedı. Atap aitar bolsaq, Qordan 2005 jyldan bastap – eŋbek etu qabıletınen aiyryluy boiynşa, asyrauşysynan aiyryluy jäne jūmysynan aiyryluy boiynşa, al 2008 jyldan bastap qosymşa – jüktılıgı jäne bosanuy, jaŋa tuǧan balany asyrap aluyna jäne bala bır jasqa tolǧanǧa deiıngı onyŋ kütımıne bailanysty tabysy­nan aiyryluy jaǧdailaryna äleu­mettık tölemder tölenedı.

Eŋbek etu qabıletınen aiyrylu jaǧdaiyna tölenetın äleumettık tölem eŋbek etu qabıletınen aiy­rylǧan nemese mügedek bolǧan kezeŋge tölenedı, bıraq aluşyǧa zeinetaqy taǧaiyndalǧan künnen bastap toqtaidy. Al asyrauşy­synan aiyryluy jaǧdaiyna tölenetın äleumettık tölem – mındettı äleumettık saqtandyru jüiesı qatysuşysynyŋ asyrauynda bolǧan bala kämelettık jasqa tolǧanǧa nemese joǧary oqu ornynyŋ kündızgı bölımınde oqyǧan jaǧdaida 23 jasqa deiın tölenedı. Būl tölemderdıŋ mölşerıne jūmyskerdıŋ soŋǧy 24 aidaǧy äleumettık audarymdar tölengen ortaşa ailyq tabysy, eŋbek etu qabıletınen aiyrylu därejesı men asyrauyndaǧylar sany äser etedı. Taǧaiyndalǧan ūzaq merzımdı äleumettık tölemderdıŋ satyp alu qabıletın qamtamasyz etu maqsatynda QR Ükımetınıŋ şeşımı negızınde jyl saiyn aitylyp otyrǧan äleumettık tölemder ösıp otyrady. Mäselen, 2013 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap arttyru möl­şerı 16 paiyzdy qūrady. Al 2014 jyly būl tölemderdıŋ mölşerı 2 ret, iaǧni 1-qaŋtardan bastap 7 paiyzǧa, 1-säuırden bastap 4,59 paiyzǧa arttyryldy.

Jūmysynan aiyryluy jaǧ­da­iyna taǧaiyndalatyn äleumettık tölemnıŋ mölşerı jūmyssyz re­tınde tırkelgen künge deiıngı 24 ai ışınde Qorǧa tüsken ai saiynǧy äleumettık audarymdardyŋ somasy men mındettı äleumettık saqtandyru jüiesıne qatysu ötılı 6 aidan kem bolmauyna bailanysty bolady. Jūmysynan aiyrylu sebepterıne qaramastan tez arada jūmyssyz retınde tırkeluı taǧaiyndalatyn äleumettık tölemnıŋ mölşerıne äser etedı.

Jüktılıgıne jäne bosanuyna, jaŋa tuǧan balany (balalardy) asyrap aluyna bailanysty bır rettık äleumettık tölem jüktılıgı jäne bosanuy boiynşa uaqytşa eŋbekke jaramsyzdyq paraǧynyŋ negızınde bosanǧanǧa deiın 70 künge jäne bosanǧannan keiın 56 künge (auyr bosanǧan jaǧdaida 70 künge) berıletın äleumettık demalystyŋ barlyq kezeŋıne taǧaiyndalady. Onyŋ mölşerı äieldıŋ soŋǧy 12 ai ışınde äleumettık audarymdar tölengen ortaşa ailyq tabysy men berılgen uaqytşa eŋbekke jaramsyzdyq paraǧynyŋ jalpy künder sanyna bailanysty anyqtalady.

Bır jasqa deiıngı bala kütımı üşın tölenetın ai saiynǧy äleumettık tölem bala tuylǧan künge deiıngı soŋǧy 24 ai ışınde jūmys beruşımen Qorǧa tölengen äleumettık audarymdar negızınde anyqtalatyn or­taşa ailyq tabystyŋ 40 paiyzy möl­şerınde taǧaiyndalady. Alaida, atalǧan tölemnıŋ belgılengen eŋ joǧarǧy jäne eŋ kışı mölşerı qarastyrylǧan.

Zaŋǧa säikes Qordan tölenetın eŋbek etu qabıletınen aiyrylu, jūmysynan aiyrylu jaǧdailaryna jäne ana men balany qoldauǧa töle­netın äleumettık tölemderden mındettı zeinetaqy jarnalary ūstalynyp, bıryŋǧai jinaqtauşy zeinetaqy qoryna audarylady.

Qordan äleumettık tölemder ta­ǧaiyndau üşın mındettı äleu­mettık saqtandyru jüiesınıŋ qatysuşysy nemese asyrauşy­synan aiyrylǧan tūlǧalar tūr­ǧy­lyqty jerı boiynşa Zeinetaqy töleu jönındegı memlekettık or­talyqtyŋ bölımşesıne ötınış bıldıruı kerek.

2005 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap 2014 jyldyŋ I jarty­jyldyǧy aralyǧynda Qordan tölengen äleumettık tölemderdıŋ jalpy somasy 424,2 mlrd teŋgenı qūrady, onyŋ ışınde 388,2 mlrd teŋge nemese 92 paiyzy ana men balany qorǧauǧa jūmsaldy. Qordyŋ qū­rylǧan kezınen osy ua­qytqa deiın atqarǧan jū­mys­tary mındettı äleu­mettık saqtandyru jüie­sınıŋ qoǧam ömırındegı ma­ŋyzdylyǧy men tiım­dı­lıgın däleldep keledı.

Qazaqstandaǧy mındettı äleumettık saqtandyru salasy turaly tolyq aq­paratty www.gfss.kz saitynan  aluǧa bolady.

Rüstem Hamzin,
«Memlekettık äleumettık saqtandyru qory» AQ prezidentı