[wppa type=»slideonly» album=»44″ size=»auto»][/wppa]
İt – adamnyŋ dosy. Qazaq ony jetı qazynanyŋ bırıne balaidy. Auyldyq jerde ittıŋ kömegımen üi küzetıp, qoi qaiyryp, aŋşylyqqa şyqsa, şuy seiılmeitın qalada ony üi ışınde asyraityndar bar. Bügınde qoqys tımıskılep, köşe kezıp jürgen tört aiaqtylardy jiı kezdestıremız. Al, astanalyq Aleksandra Mirvalieva ekı jyldan berı osyndai iesız qalǧan itterdı baǧyp-qaǧyp keledı.
Ūzynnan ūzaqqa sozylǧan kırpış angar bır qaraǧanda typ-tynyş körıngenmen, ışı tynymsyz tırşılıkke toly. Esıktı aşqanymyz sol, itterdıŋ yryldap, abalap ürgenı tynyştyqty bırden būzdy. Bızdı qarsy alǧan Aleksandra Mirvalieva özın itter mekenınıŋ direktorymyn dep tanystyrdy. Özınıŋ aituynşa, ötken jyly säuır aiynda ǧana osy araǧa köşıp kelgen. «Būǧan deiın jarty jyldai uaqyt qaladan elu şaqyrym qaşyqtyqtaǧy qonysty panaladyq. Qaŋyraǧan angardy dostarymyz uaqytşa paidalanuǧa berdı. Arnauly torly şarbaqtar salyp, qarauymyzdaǧy itterımızdı köşırıp aldyq» deidı ol.
Bügınde mūnda 80 it, 22 küşık baǧyluda. Şalǧaida ornalasqan kezderı keluşıler sirek bolsa, qazır aptasyna üş-tört ittı asyrauǧa alyp ketetınder bar. Äsırese, küşıkterge degen sūranys öte joǧary körınedı.
Alabaiǧa kütım – alaböten
Sonymen, angardy aralauǧa mümkındık aldyq. İtterdıŋ boiǧa ürei tudyrǧan ürısıne boiymyz üirene bastady. Jandarynan ötken saiyn, är it bırınen-bırı asyp, sekırıp talasuda. Kenet alabai tūqymdas ittıŋ yryldaǧan dauysy selt etkızdı. Aleksandra būl itterdı tek uaqytşa ǧana ūstaitynyn aitty. Öitkenı, kütımdı köp qajet etetın alabai tūqymyn asyrau oŋai şarua emes.
İtter mūnda türlı jolmen keledı. Juyndy tımıskılep, toŋyp jürgenderın balalar tauyp äkelse, keibırın qojaiyndary äkelıp tapsyrady eken. «Tıptı, «Alyp ketıŋız» dep qoŋyrau şalatyndar da bar. Ärine, bos oryn bolsa, eşqaisysynan bas tartpaimyz» deidı it asyrauşylar.
Osy kezde türlerı de, tüsterı de bırdei torǧa qamalǧan itterdı közım şaldy. «Būlar – bır qandennen tuǧan ūrǧaşy küşıkter. Olardy syrtqy ūqsastyǧyna qarap «tülkıler» dep ataimyz. Özderı de tülkı mınezdı siiaqty, jeke-jeke jürse – öte saq, ekeulep jürse de kez kelgen närsege tötep beruge äzır» deidı itterdıŋ qamqorşysy Aleksandra. Ol ärbır ittıŋ qaidan kelgenın, qandai aurumen auyratynyn, qandai taǧamdy ūnatatynyn, – bärın bes sausaǧyndai bıledı.
«Keibır itterdı bır torǧa qos-qostan qamaimyz. Olardyŋ mınezı ärtürlı. Taǧdyrlary da bölek. Keibıreulerı körşılerımen syiysyp, beibıt tırşılık etedı. Ekınşılerı – bır-bırımen örttei öş. Ondailardy bır-bırınen alşaq ornalastyruǧa tyrysamyz. Jaŋa kelıp tüsken itterge keşendı emdeu şaralary jürgızıledı. İt panasynyŋ öz veterinarlyq därıgerı bar» deidı bızben äŋgıme barysynda A. Mirvalieva.
Torly ūialardy jaǧalai jürıp, ırı töbetke közım tüstı. Onyŋ aiaǧy jaraqattanǧan siiaqty, taŋyp tastapty. Teŋselgen qalyppen torǧa qarai jaqyndap, bızdı iıskei jöneldı. Belgılı bolǧandai süikımdı töbettı jazda daladan tauyp alypty. Ol meşel auruyna şaldyqqan ärı buyndarynda ısık bar eken. Şamasy, iesı dalaǧa quyp jıbergen.
«Al myna ittıŋ aty – Hani. Onyŋ omyrtqasyn zaqymdanǧan. Baiqap qarasaŋyz, artqy aiaǧyn süirep jüredı. Baiǧūs it erıktılerdıŋ qamqorlyq körsetuı arqasynda ǧana tırı qaldy. Dene jaraqatyna qaramastan, būlardyŋ köŋıl-küilerı köterıŋkı. Qūiryǧyn būlǧaŋdatyp adamdarmen tıl tabysqysy kep tūrady. «Menı būl jerden alyp ketıŋderşı» degendı aitqysy keledı senderge» deidı osynda jürgen kütuşı qyzdardyŋ bırı.
Odan ärı jüre berdık. Kelesı tordaǧy ittı Lemur dep tanystyrdy bızge. Qabaǧandyǧy sonşa, qasyna kelgennıŋ bärın tıstep, maŋyna jolatpaityny körınıp tūr.
Asyl tūqymdy itter bar
Mūnda asyl tūqymdy itter de bar. Olardy Rafiz esımdı jıgıt kütıp-baǧady. Ekı mezgıl tamaqtandyryp,astyn tazalaidy. Senbı-jeksenbı künderı bes-alty adam älgılerdı seruenge şyǧarady. Mūndai «şaruaşylyqty» alyp jürudıŋ özı öte qiyn. Azyq-tülıkke ǧana ai saiyn 120 myŋ teŋge jūmsalatyn körınedı.
– Bızdıŋ «şaruaşylyq» ärdaiym aǧaş ügındılerıne, vaksinaǧa, azyq-tülıkke taǧy basqa qajettı zattarǧa mūqtaj. Ydys-aiaqtar, tostaǧandar, şelekter, qysqasy, eskırgen, artyq şaruaşylyq zattary bolsa, ıske jaratar edık. Bıreulerge kereksız, bıraq laqtyryp tastauǧa qimaityn aǧaş taqtailarynyŋ qaldyqtary bolsa, bızge berulerın sūraimyz. Olardan tym bolmasa angardy jylytu üşın otyn äzırler edık, – deidı Aleksandra.
Bügınde «Vkontakte» äleumettık jelısınde itter mekenınıŋ arnauly paraqşasy aşylǧan. Onda tūrǧyndardan kömek sūrap, qajettı aqşany audaru üşın bank esepşottary körsetılgen. Közben körgendei, tūrǧyndardyŋ köbı beijai qaramai, mümkındıgınşe aqşa audaruda. Kürış, qaraqūmyq pen süiek-saiaq aparyp beretınder de köp. Juyrda ǧana ekpe jasau üşın kömek sūraǧanda halyqtan 140 myŋ teŋge jinalypty.
Salpaŋqūlaqtylardyŋ barlyǧy uaqtyly därıgerdıŋ tekseruınen ötkızıledı. Öitkenı, olardy asyrap aluşylar az emes. Mäselen, soŋǧy ekı aptada onnan astam küşık pen 8 it jaŋa iesın tapqan. Mamandyǧy ekonomist bolǧanymen būl januarlardyŋ taǧdyryna beijai qarai almaityn Aleksandra aldaǧy uaqytta itterdı seruendetuge arnalǧan biık qorşau köterudı josparlap otyrǧanyn aitady.
Gülmira AIMAǦANBET
