Jalpy, qazaqy mınezımızge sai, körşımız özge ūlttan bolsa, «ol-orystamyr», «däldıktı süietın nemıs qoi», «qaiyrymdy kärıs», keide riza bolyp, «özı qazaqşaǧa sudai» dep ış tartyp jatamyz. Bıraq olardyŋ şyqqan tegın tüp-tamyryna deiın qazbalap jatudy ädetke ainaldyrmaǧan ekenbız.
Osydan on şaqty jyl būryn Almatydaǧy Dostyq üiınde ornalasqan respublikalyq «Dostyq-Drujba» jurnaly redaksiiasyna jūmysqa ornalasqanymda özge ūlttardyŋ salt-dästürı men mädeni mūrasynan bıletınım mardymsyz edı. Alaida, jūmystyŋ babymen qazaq jerın meken etıp jatqan türlı ūlt ökılderımen tıldese kele är ūlttyŋ mädeni mūrasy özgeşe älem ekenın, al ärqaisysynyŋ sol bır älemnıŋ laiyqty ökılı ekenın ūqtym. Jäne jaqyn tanyǧan saiyn ärqaisysynyŋ jaqyn tuysyma ainalǧanyn sezbei de qaldym. Geologiia-minerologiia ǧylymdarynyŋ doktory Sūltan Ozdoev, medisina ǧylymynyŋ doktory Mūrat Karimov, akademik Nadir Nadirov, medisina ǧylymynyŋ kandidaty İvan Korkan, Asyly Osman, Gülnär Annakulieva, Liudmila Hochieva, Ziiatdin Kasanov, Leonid Pitalenko, Artuş Karapetian, Vladimir Primin, Ahmed Muratov, Rozaqūl Halmūradov, Egor Kappel, Kniaz Mirzoev, Husei Daurov taǧy basqa belgılı azamattarmen jüzdesıp, sūhbattasqanyma quanamyn. Būlar – respublikalyq etnomädeni ortalyqtarynyŋ jetekşılerı ǧana emes, barşa qazaqstandyqtardyŋ bereke-bırlıgınıŋ bastauynda jürgen azamattar.
* * *
Qazaqty därıptegen qalamger dep Moisei Mihailovich Goldbergtı erekşe qūrmet tūtamyn. Moisei Mihailovichtıŋ talantty skripkaşy Ruslan Tūryntaevty qamqorlap, onyŋ Mäskeudıŋ P.İ.Chaikovskii atyndaǧy memlekettık konservatoriiasy janyndaǧy mektepte bılım aluyna jaǧdai jasap jürgenın köbımız bıle bermeimız. Odan bölek, soǧys taqyrybyna qalam tartyp, qazaq batyrlarynyŋ maidan joldaryn köp zerttegen. Qarulas dostarynyŋ soǧystan keiıngı tūrmysy nazarynan tys qalmaǧan. Sonyŋ bırı soǧys ardagerı Äsken Näbievtıŋ jaŋa päter aluyna sebepker bolǧanyn tırşılık tırlıgımızben qazbalap sūrap bılgen edık.
Jaqsy adamdarmen sūhbattasudyŋ özı – bır ǧanibet. Keide tılımızdıŋ ūşyna üiırılgen sūraqty tejei almai qalamyz. Sondai bır jait astanalyq «Hazar» äzerbaijan qoǧamdyq bırlestıgınıŋ töraǧasy Vidadi Agaevpen bolǧan edı. Onyŋ jas kezınde Qarabah qaqtyǧysyna qatysqanyn bıldım. «Alda-jalda qazaq jerınde qiyn-qystau kezeŋ bolǧanda qazaqstandyq äzeri türkınıŋ ūldary ne ıster edı dep oilaisyz?» dedım. Sonda Vidadi «Jamandyqtyŋ betın ärı qylsyn. Mümkın menıŋ jasym kelıp, qairatym qaityp, myltyq kezenuge közım de naşar köretın bolar. Alaida, syn saǧatta qazaqpen bırge men de atqa qonamyn. Tübı bır türkınıŋ namysy üşın, bızge körsetken jaqsylyǧynyŋ qaitarymy üşın, qazaqtyŋ bır kädesıne jaraimyn dep oilaimyn» dedı ırkılmesten.
Elımızde jasap jatqan türlı ūlttar men ūlystardyŋ qazaqqa degen şyn yqylasyna talai märte täntı boldym. Bırde Täjıkstannan qazaq bauyrymyz habarlasty. Ol osydan bırneşe jyl būryn kvotamen elımızge kelıp, azamattyq aluyna ötınış berse de, soltüstıktıŋ suyǧyna şydamai kerı qaitqan eken. Sodan berı on jyl ötıptı. Balaŋ jıgıt eseiıp elge kelgısı kelse, mūndaǧy bıtpei qalǧan şaruasy aldynan şyǧyp qala ma dep alaŋdapty. Bas tırep baratyn da jaqyndary joq eken. Sodan jergılıktı Assambleianyŋ azamattaryna ötınış aittyq. Arada köp ötpei, bauyrymyz mūraǧatta jatyp qalǧan qūjattaryn rettep, azamattyǧyn da aldy. Jatyn jaiynan qysylmai, kelgen şaruasynyŋ tez arada tügendelgenıne sebepker bolǧanymyzǧa bız quandyq.
* * *
Mäjılıs deputaty, Qazaqstan koreilerı qauymdastyǧynyŋ prezidentı Roman Kim «Bız – qazaq halqyna alǧysty bolyŋdar dep ösiet etkenderdıŋ ūrpaǧymyz. Otbasynda ata-anamyzdyŋ razylyq sözderın köŋılge toqyp östık. Osydan üş jyl Almaty oblysy, Qaratal audany, Üştöbe qalasyndaǧy Bastöbe tauynyŋ bökterınde Alǧys monumentınıŋ ırgetasyn qaladyq. «Qazaq halqyna myŋ alǧys» dep qazaq, orys, korei tılderınde tasqa qaşalyp jazylǧan sözder qazaq jerın meken etkenderdıŋ razylyǧynyŋ bır belgısı boldy» dep, öz oiymen bölısken edı.
* * *
Al «Vainah» şeşen-inguş etnomädeni ortalyǧynyŋ jetekşısı Salman Geroevtyŋ «Özderınıŋ basyn qaterge tıgıp, aştyqtan, aurudan qaitys bolǧan inguştardy tün jamylyp jerlesken qazaqtardy bılemın. Jer audarylǧanda şaşyrap ketken inguştardyŋ aǧaiyn-tuysyn ızdep, öz atynan maidanǧa, Qyrǧyzstanǧa, elımızdıŋ basqa öŋırlerıne hat jazyp, sūrau salǧany da belgılı. Jazaly halyqty ızdemek tügıl, olarmen tüzu söilesıp, amandasqannyŋ özın qyryna alatyn almaǧaiyp zamanda būl erlıkke para-par edı. Ony ūmytuǧa bolmaidy» degen sözderı de esımde. Auyr jyldary qazaqtyŋ bütın qūrtty bölıp jegen, jarty qūrtty jaryp jegen künderdı basynan ötkergender dünieden ötse de, ūrpaǧyna amanat etıp ketıptı. Osyndai sözderdı jiı estıgen saiyn keide qazaq jerın panalap kelgenderdıŋ bügıngı ūrpaǧynyŋ alǧysyn jetkızuşı jandai sezınetınım ras. Osy jyldary «aralap talai jerdıŋ dämın tattym» deuge bolady. Oŋtüstıktıŋ alys auyldaryndaǧy täjık aǧaiyndardyŋ, Şonjadaǧy ūiǧyr-taranşylardyŋ, jüzderın jel qaqqan qarataldyq koreilerdıŋ, sortöbelık eŋbekqor düngenderdıŋ ortasynda bolyp, aqsaqaldarynyŋ äŋgımesıne qanyqtym. Orys, belarus, ukraindardyŋ nemısterdıŋ, şeşenderdıŋ, moldavandar men grekterdıŋ de merekelerıne qatystym. Bügıngı qoǧamdyq bırlıktıŋ, beibıt ömırdıŋ nūrynan quat alǧan qarapaiym halyqtyŋ jarqyn jüzderı älı köz aldymda. Bırlık pen yntymaqtyŋ baǧasyn bılgen adamdardyŋ jan şuaǧyn sol qalpynda qaǧazǧa tüsırıp, oqyrmandarǧa jetkızuge tyrystym. Bır-bırımızdı jaqyn tanytuǧa, atasy bölek demei, bır tuystai jaqyndastyruǧa däneker bolǧan käsıbımnıŋ bır qyry osylaişa örbıgenıne razymyn.
Aigül UAISOVA
