Densaulyqqa paidaly ärı qyzyqty demalystyŋ bır türı – velosiped tebu. Velosiped alys joldarǧa da äldeqaida tez aparady. Avtokölıkte jürgennen densaulyqqa eş paida joq. Al, şaitanarba adamnyŋ aiaq būlşyq etterın nyǧaityp, aǧzanyŋ qalypty jūmys jasauyna mümkındık tuǧyzady. Sondai-aq, qan ainalymynyŋ dūrys jüruıne oŋ äserın tigızetını belgılı. Köptegen igı yqpaly bolsa da, osy kölık türın bızdıŋ elımızde jiı qoldana bermeidı. Onyŋ özındık sebepterı de bar. Bırınşıden, bızde velosipedke arnalǧan joldar joq, ekınşıden, onyŋ halyq arasynda nasihattaluy kemşın.
HIH ǧasyrda paida bolǧan ekı döŋgelektı kölık bırqatar elderde qoǧamdyq kölık deŋgeiıne deiın jettı. Bükıl älemde milliardtan astam velosiped bar eken. Olar türlı maqsattarǧa qoldanylady eken. 70 %-y qozǧalys qūraly qyzmetın atqarsa, 29 %-y demalys üşın, 1 %-y ǧana sporttyq jarystarǧa paidalanylady. Velosipedtı qoldanu ürdısı batys elderınde qatty damyǧan. 1920 jyldardan bastap Germaniia velosiped joldaryn saluǧa bılek sybana kırıstı. Mūndai joldar avtokölıkterge kedergı keltırmeuı üşın salyndy. Al, Europanyŋ velosipedı eŋ köp Daniia elınıŋ bır adamy jyl saiyn orta eseppen 893 şaqyrym jol jüredı eken. Bükıl el jūmysyna da, dükenge de velosipedpen barady. Skandinavialyqtar pedaldy ainaldyru yŋǧaily ǧana emes, ekologiialyq jaǧynan da tiımdı ärı densaulyqqa paidaly dep esepteidı. Niderlandtar elınde de velosipedpen jüruge memleket asa män beredı. Onda şaitanarbaǧa arnalǧan 15000 şaqyrym jol bar.
Arnauly baǧdarşam, velotūraǧy bar būl elderde velosipedtı qanşalyqty keŋınen qoldanatynyn baǧamdai beruge bolady. Bızdıŋ elde velomädeniet däl osyndai deŋgeige jetpese de, velosiped tebetınder köbeie bastaǧan syŋaily. Mäselen, Astanada velosipedtı jalǧa beretın oryndar köbeigen. Saiabaqtardyŋ özınen bırneşe jalǧa beruşılerdı kezdestıresız. Ondaǧylardyŋ aituynşa, velosiped tebuşılerdıŋ qatary kün sanap ösıp keledı. Demalys künderı adam sany, tıptı, köbeie tüsedı eken. Astanada ötken Gollandiia aptalyǧy kezınde «Astanaǧa velomädeniettı engızu» degen taqyrypta döŋgelek üstel ūiymdastyryldy. Oǧan Niderlantardan kelgen ökılder qatysyp, qala köşelerınde velosipedke arnalǧan joldar jasau, belgıler qoiu jäne onyŋ qatynas kölıgı retınde tanyluyna qatysty pıkır almasty. Mamandardyŋ aituynşa, Astana – velosipedpen jüruge öte yŋǧaily qala eken.
Degenmen, Astanada velosipedşılerdıŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etetın bırde-bır jol joq. Osy kölıktı tūraqty serık etkenderge qala köşelerı qauıpsız dep aitu qiyn. Jol arasynan şyǧa keletın velosipedşıler kölık jürgızuşılerge de kedergı keltıredı. Avtokölıkterge arnalǧan joldarmen jüruıne tura keletındıkten jol qozǧalysy da qiyndaidy. Osy mäselege memleket tarapynan köŋıl bölınıp, arnaiy baǧdarlama qabyldau qajet sekıldı. Qalalarda velojoldar salyna bastasa, velosiped tebuşılerdıŋ qarasynyŋ artary sözsız. Qai jaǧynan alyp qarasaq ta velosiped tebudıŋ qoǧamǧa ölşeusız paida äkeletının baiqauǧa bolady. Aitpaqşy, būryn-soŋdy velosiped teuıp körmeseŋız, paidasy mol, köŋıl sergıtetın osy sport türıne köŋıl bölıŋız.
Erkejan SÄTIMBEK,
eshona@mail.ru
