El-jūrtqa bıldırmei, bırınşı äielınen jasyryp, ekınşı äielge üilenuge bola ma? Eger kuägerlerı jetkılıktı bolsa, neke qidyruǧa şariǧatta rūqsat bar ma?
Būl – qazırgı kezde dıni saittarǧa bır künde bırneşe ret qaitalanyp qoiylatyn sūraqtardyŋ bırı. Negızınde, osy ıspettes sūraqtyŋ astarynda bır terıs piǧyldyŋ tūrǧany sezıledı. Sırä, būl – er kısılerdıŋ şahaui qajettılıkterın oryndau üşın basqadan jasyru, bıldırmeu maqsatynda tuyndaityn sūraq. Onyŋ ornyna «İslamda ekı nemese odan köp äiel aludyŋ qandai şarttary bar?» degen sūraq qoiylsa, onda äŋgıme basqa. Qazırgı taŋda osy mäselede «Dınde bar eken, rūqsat berılgen eken, sünnet eken, sünnet amaldy oryndau üşın üilensem» degen türlı äŋgımeler aitylyp, dın adamdarynan sözıne quattau tılep jatqandar köp. Dınde rūqsat bar ekenı ras. Bıraq, «Şarttary qandai? Qandai jaǧdaida rūqsat beredı? Ne üşın rūqsat bergen?» degen siiaqty saualdardyŋ anyq-qanyǧyna jetuge eşkımnıŋ dätı bara bermeidı. «Sūraityn bolsam moinyma jauapkerşılık jükteledı, jük artylady» dep, mūndai sūraq qoiǧandy qūp körmeidı. Sonymen qatar, «basqa äielmen nekeleskenımdı bırınşı äielım men ata-anam bılmese bola ma?» degen maǧynadaǧy sūraqtar da qaita-qaita qoiylyp jatady.
İslamda ekı nemese odan köp äielge üilenuşılerge qoiylatyn negızgı şarttyŋ bırı – ädıldık jasau. Iаǧni, ekı äielı bar adam ekeuıne barlyq jaǧynan teŋdei qarauy tiıs. Üi-jai mäselesınde, kiım-keşek mäselesınde, azyq-tülık mäselesınde, dem alu, emdelu, kündelıktı üige jūmsalatyn qarajatta jäne otbasyǧa köŋıl bölu mäselesınde de böle-jarmauy kerek. Alla Taǧala Qūranda «Eger ädıletsızdık jasap qoiudan qoryqsaŋdar, bıreumen şektelıŋder» degen. Ökınışke qarai, qazırgı qoǧamda qos-qostap äiel aluşylar köp, bıraq, olardyŋ ışınde osy şarttarǧa amal jasap jatqandary joqtyŋ qasy.
Köp er azamattar ekınşı äielge üilenıp alyp alǧan soŋ, bırınşı äielınen taisaqtap, oǧan müldem bıldırmeidı. Al äielı qoi auzyna şöp almas momyn bolsa, ony basynyp bala-şaǧasymen tastap, jas äielımen bırge tūrady. Bırınşısın adam sanamaityn, talaq qylyp tastap ketetın jaǧdailar jiı kezdesıp jatady. Iаki, būl jerde otbasy berekesı şaiqalatyndyqtan, islam mūndaidy qūptamaidy.
Al älgındei nekelesu jaiynda qoiylǧan sūraqtardyŋ tüpkı piǧylynda bır qaraulyq jatsa da, şarttarymen ǧana şektelıp jauap bere keteiık. Neke dūrys boluy üşın mynadai üş paryz bar. Bırınşısı – mähr. Iаǧni, er kısı özıne äieldıkke razy bolyp jatqan äielge mähr beruı paryz. Ekınşısı, eŋ kemınde ekı er kısı nemese bır er, ekı äiel adam kuägerlık jasauy paryz. Üşınşısı, ekeuara kelısımderı bolyp, şynaiy otbasy qūruǧa degen nietterın anyq türde baiandauy paryz. Nekedegı auyzşa aitylǧan kelısımdı özderı jäne kuägerlerı anyq estuı tiıs. Osy üş paryzdyŋ oryndaluymen neke dūrys bolyp esepteledı.
Eger kuägerlerge «menıŋ üilengenımdı eşkımge aitpa» dep şart qossa, ǧūlamalar būl mäselede ihtilaf jasaǧan. Bır toby «būl syr bolǧan neke esepke alynady» dese, ekınşı bır toby nekenıŋ esepke alynbaityndyǧyn aitady.
Degenmen, äiel de – bıreudıŋ aialap ösırgen qyzy, onyŋ da ata-anasy bar. Eşkım öz qyzynyŋ ata-anasyna bıldırmei otbasy qūrǧanyn qalamaidy. Qyzynyŋ adal jaryn körgısı keledı, baqytty bolǧanyn qalaidy. Sondyqtan, jasyryn neke – tek näpsäni qalau ǧana. Şyn er azamat ata-anasynyŋ aldynan ötıp, rizalyǧyn alyp baryp neke qidyrady. Sebebı, ata-ana razy bolmaiynşa, ūrpaǧy jännätqa kıre almaityndyǧy paiǧambar (s.a.s.) hadisterınde aitylady.
«Ata-ananyŋ razylyǧy – Allanyŋ razylyǧy» ekenın esten şyǧarmaiyq!
Jandos Aitbai,
«Nūr Astana» meşıtınıŋ naib imamy
