اردىڭ اقيداسى

قانداي دا ءبىر اقىننىڭ دۇنيەتانىمدىق كوزقاراسى ەلدىگىن, ۇلتتىعىن, ءتىلىن, ءدىنىن, ءدىلىن وقۋشىلارىنا جەتكىزىپ, ولاردىڭ وي-سەزىمىنە بەلگىلى نەگىزدە اسەر ەتەدى. العىر ويلى اقىننىڭ ءبىر شۋماق ولەڭ جولدارى قارا سوزبەن جازىلاتىن كىتاپتىڭ جۇگىن كوتەرىپ, ايتارىن ايتىپ, سەندىرىپ تۇراتىنى بولادى. ادىستىك وزگەشەلىك بولسىن, تاقىرىپتى كورسەتۋ شەبەرلىگى بولسىن, يدەيالىق كوزقاراسپەن ءومىر قۇبىلىسىن شىنايى تولعاۋدىڭ ورنى بولەك. ءومىر كەزەڭدەرى, ادامزات تاريحى دەگەندە حالىقتىڭ سالت-ساناسى, ەجەلدەن قالىپتاسقان نانىمىن جاڭاشا دامىتىپ, كوركەم ءسوزدىڭ قۇدىرەتتى كۇشى ارقىلى جىرلاۋدا اقىن وتەگەن ورالبايۇلى ءوزىنىڭ «قاعبانىڭ قارلىعاشتارى» ولەڭدەر جيناعىندا جاراتۋشىنىڭ ۇلىلىق كۇشىن شەبەر سۋرەتتەي بىلگەن.

كىتاپتىڭ العى سوزىندە قازاق­ستاننىڭ ەڭبەك ەرى, حالىق جازۋشىسى, قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى ءابىش كەكىلباەۆ «ءدىن تاقى­رىبىنا, مۇسىلمانشىلىق قاعي­دات­تارىنا, قاجىلىق ساپار تاقى­رىبىنا قالام تارتۋ – اسقان جاۋاپ­كەرشىلىك پەن يماني نازىكتىكتى تالاپ ەتەدى» دەسە, 777 جىلى مۇسىلمان ءدىنىن قا­بىلداعان حالقىمىز ءدىني سەنى­مىنە شاڭ جۇقتىرعان جوق. الەمنىڭ جەلكەۋلەرى يسلام ءدىنىن قۇبىجىق ەتىپ, تەررورشى, لاڭكەس دەپ كورسەتۋى, قاي دىندە دە سەكتا-ءدىنبۇزار بارلىعىن ەسكە الماعاندىق. ال, مۇسىلمان ءدىنى­نىڭ نەگىزى قانىشەرلىككە قارسى, اللا ءوزى بەرگەن جانىن ءوزى الادى دەۋدى جەر ءبىتىپ, سۋ اققالى قانعا ءسىڭىردى. وتە­گەننىڭ توپتاما جىرلارى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە جاريالانىپ, قالىڭ وقىرماننىڭ جاقسى باعاسىن العانىن دا بىلەمىز. شىعارمانىڭ ىرگەتاسى دەيسىڭ بە, ءتۇپ قازىعى دەيسىڭ بە, نەگىزگى تاقىرىپتىڭ بەرىك نىساناسى, ءمولدىر ماقساتى, تۇنىق تازا ويى «اللاعا سەنگەننىڭ ابىرويى بيىك» دەگەندى ۇستانۋى وقۋشىعا مەڭزەگەن باعىتتى تۇسىنىكتىلىكپەن جەتكىزە بىلگەن. شىعارما قۇندىلىعى دا وسىندا. اقىننىڭ ءوزىنىڭ ەركىن شىعار­ماشىلىق قيمىلىنىڭ ساتتىلىك ساپاسىن اڭساۋ-ارمانداي ەتۋى, ءوز سوزىمەن ايتقاندا, «قوجا احمەت حازىرەتتىڭ شىعارمالارى تۋرالى ورىس تىلىندە جازىلعان ءتورت جول دۇعا-رۋباياتتى ورىس ءتىلى نۇسقاسىمەن قازاقشا بىلايشا اۋداردىم:

قۇدىرەتتىم,
قارا ءتۇندى اينالدىرعان ساۋلەگە,
قارا جەردى جازيراعا بەكىتتىرگەن.
قيىندىقتى جەڭىلدەتكەن داۋرەنە
قول ۇشىن بەر,
قيىن ىسكە كەتتىم مەن», –
دەپ ءورشىل رۋحاني قۇدىرەتىن ۇلتىمىز ۇستانعان ەجەلگى تارتىبىنە جاڭاشا تەبىرەنىس, جاڭاشا تۇسىنىك, جاڭاشا قۇلشىنىس دارىتادى.
وتەگەننىڭ توپتاما جىرلارىنىڭ وقۋشىنى قىزىقتىرىپ, باۋراپ اكە­تەتىن قاسيەتى كوركەمدىگىنىڭ, ۇلى­لىقتى ءتۇسىندىرۋ ەرەكشەلىگىندە, بايانداۋدىڭ ناقتىلىعىندا, ايقىن­دىعىندا, ءتىلدىڭ كوركەمدىگىندە.

«ساحابالار جاۋىنگەرلەر وت كىلەڭ,
ۇلى مايدان الاڭىندا كەشتى دەم.
مەن دە تۇردىم سارباز بولىپ قاتارعا,
ۋحۋد تاڭىن – ەرلىك تاۋى دەپ بىلەم, – دەپ ۇلىلاردىڭ بەينەسىن ورنەكتى سوزبەن تۇيىندەيدى, وي-سەزىمدى وقۋ­شىسىنا كوركەم تۇردە جەتكىزۋدە ءسوز سۇلۋلىعىن تاڭداپ, تالداپ پايدا­لانۋدىڭ ماڭىزى ەرەكشە. كوركەم ءتىل قانداي دا شىعارمانىڭ باعاسىن كوتەرىپ وقۋشىسىن قۋانتادى. وتە­گەن ولەڭدەرىندە كوركەم ءسوزدى تارتىمدى ەتىپ پايدالانا بىلگەن. شىعارماداعى ولەڭ ۇيقاستارىنىڭ قاي ءتۇرى بولسىن, ايتارى بار, كوركەمدىگى جاعىمدى, ماعىنانى ءدال ءبىلدىرىپ تۇرادى. وقۋشىسىن ءدىندى قادىرلەي بىلۋگە, ءدىن عىلىمىن ۇيرەنۋدىڭ ماڭىز­دىلىعىنا مەڭزەيدى. اقىن:

كۇلگەنىم,
كۇرسىنگەنىم,
قۋانعانىم,
وكىنىپ جىلاعانىم, جۇبانعانىم,
نيەتىم, ءوتىنىشىم, سۇرانعانىم,
بارلىعى قولىندا تەك ءبىر اللانىڭ, -دەپ ادامي ءومىردىڭ شىندىعىن وقۋ­شىسىنا جەتكىزەدى. «جاقسىنىڭ ءبىر كىسىگە دەگەنى – مىڭ كىسىگە» دەگەندەي, اللانىڭ پەندەگە جاقسىلىعى شەك­سىز, مۇسىلمان ءدىنى, قۇران كىتاپتىڭ مازمۇن-ماعىناسى ەرەكشە عىلىم, پەندە ءومىرىنىڭ عىلىمى, ادالدىق, ار-نا­­مىستىڭ عىلىمى» دەگەن اراب تىلىنەن ءدارىس وقىعان ۇستازىم ماعجانوۆانىڭ ءسوزىن جالعاپ: «ءدىن جونىندە, اللانىڭ پەندەگە جاقسىلىعى شەكسىز مۇسىلمان ءدىنى, قۇران كىتاپتىڭ ماعىناسى ەرەكشە, بۇل جونىندە شىعارما جازۋ ۇلكەن دايىندىقتى, ار تازالىعىن, جان تازا­­لىعىن قاجەت ەتەدى» دەيتىنىن وتە­گەننىڭ ولەڭدەر جيناعىن وقىعاندا ەسكە ءتۇسىردىم. وتەگەننىڭ ولەڭدەرىنىڭ ۇلىلىق زاڭدىلىعىنا قۇرىلىپ كور­كەمدىك قاسيەتىنىڭ بيىك بولۋى اقىن­نىڭ ارلىلىق اقيداسىنىڭ جەمىسى دەۋگە نەگىز بار, ءاربىر ءسوزدى ويمەن توپشىلاپ, اقىلمەن شەشۋدەگى وتەگەننىڭ شەبەرلىگى قاي شىعارماسىندا كورىنىپ تۇرادى. اقىننىڭ ءوزى:

ساۋلەلى سوزگە باس ۇردىم,
سالقىنداۋ سوزدەن باسىلدىم.
سامالعا تاڭداي اشىلدىم,
ءسىرا مەن بولەك عاسىرمىن, –
دەپ ولەڭدەرىڭنىڭ قاي-قايسى دا وقۋ­شىسىنىڭ ويىنا شابىت قاناتىن بىتىرگەندەي توگىلىپ تۇرادى. ال, كەلەسى ءبىر ولەڭىندەگى شۋماقتا وتەگەن:

قۇلاعىمدا – «قۇران ءشارىپ» ماقامى,
ازان داۋىسى ارۋاقتى, اتالى,
ارۋاقتى مەن پەرىشتە دەپ تۇسىنەم,
جالعىز اللا بىزگە بەرگەن باتانى, –
دەپ تەبىرەنە جىرلايدى. وسى شۋ­ماقتى وقىپ وتىرعاندا ورىستىڭ ۇلى جازۋشىسى ل.تولستوي قۇران عىلىمىن زەردەلەپ, مۇسىلمان ءدىنىنىڭ ەرەكشەلىگىن باعالاۋى تەگىن ەمەس ەكەنى ويىڭا ورالادى.

وتەگەن ورالبايۇلىنىڭ مەم­لە­كەتتىك سىيلىققا ۇسىنعان «قاعبانىڭ قارلىعاشتارى» كىتابىنىڭ كيەلى ەكەنىن, ءاربىر ءسوزىنىڭ, ءاربىر ولەڭ جولدارىنىڭ بۇگىنگى ۇرپاققا بەرەر تاعىلىمى مولدىعىن ايتا كەلە قا­زاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى بەلگىلى اقىن كۇلاش احمەتوۆا:
«قادىرلى وتەگەن!

قاسيەتتى مەككە ساپارىنان جازعان جىرلارىڭ مەنى قاتتى تەبىرەنتتى. قازاق پوەزياسىنا جاڭا لەپ اكەلگەن شىنايى, سۇلۋ دۇنيە ەكەن. قىزىقتىم دا قۋاندىم. جان تازالىعى – جارات­قاننىڭ ۇلى نىعىمەتىنىڭ ءبىرى عوي. ءاردايىم جاراتۋشى يەمىزدىڭ جا­رىل­قاۋىندا بولايىق!» دەي كەلىپ, التى شۋماق ولەڭ ارناپ, تومەندەگىشە ءتى­لەكپەن تۇيىندەيدى:

قاعبا سىيى – قازىنالى,
ۇسىنارسىڭ بۇل سىيدى ەلگە.
جىر وسىلاي جازىلادى,
بار اللانى شىن سۇيگەنگە! –
دەۋگە بىزدە شىعارمانىڭ شىندىعىن, ءمان-ماعىناسىنىڭ تەرەڭدىگىن ەرەكشە باعالاۋ ارتىق ەمەس دەپ ويلادىق. بۇگىنگى ۇلت ۇلىلىعىنا, مۇسىلمان ءدىنىنىڭ تازالىعىنا دەن قويا باستاعان جاس­­تارىمىزدىڭ, حالقىمىزدىڭ قول­دان قولعا تۇسىرمەي وقيتىن كىتابى. وتەگەن ورالبايۇلىنىڭ ولەڭدەر جيناعى مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسى­نىل­عانىن قۋانا قۇپتادىم, تازا اردىڭ سوزىنە كىم توقتالماس دەيسىڭ.

تابىل قۇلىياس,
جازۋشى, قازاقستاننىڭ مادەنيەت قايراتكەرى