دەنى ساۋ ۇلتتى تاربيەلەۋ, بۇقارالىق سپورتتى دامىتۋ, بولاشاق سپورتشىلاردى سپورتقا ىنتالاندىرۋ, سايىپ كەلگەندە, بارلىعى مەكتەپتەگى دەنە شىنىقتىرۋ ساباعىنان باستالادى. ويدى دا, بويدى وسىرەتىن ءپان «مىندەتتىلەردىڭ» قاتارىنا كىرمەيدى. قوسىمشا, ەكىنشى دەڭگەيلى ساباق رەتىندە جۇرەدى. سودان بولار, بۇگىنگىنىڭ گادجەتكە تەلمىرگەن نازىك بالاسىنىڭ عانا ەمەس, قوعامنىڭ دا دەنە شىنىقتىرۋ پانىنە سالعىرت قاراۋى بەلەڭ الىپ كەلەدى.
مەكتەپتەردە دەنە شىنىقتىرۋ ساباعىنىڭ بارىسىن كورگەننەن كەيىن سونداي وي ەرىكسىز قالىپتاسادى. ساباق باستالار كەزدە ويىنعا قىزىعاتىندار دوپ قۋالاپ, باسكەتبول, فۋتبول ويناپ كەتسە, وزگەلەرى ۇيالى تەلەفوندارىنان كوز الماي وتىرا بەردى. ەندى ءبىرى توپ بولىپ اڭگىمە ايتىستى. وقۋشىلارعا عانا ەمەس, مەكتەپ مۇعالىمدەرى ءۇشىن دە ول قالىپتى جاعداي سەكىلدى. ال سىرت قاراعان كوز تەك بالالاردىڭ قاتىسىپ جۇرگەنىن كورەدى دە قويادى. باستىسى, سپورت كيىمى مەن اياق-كيىمى بولسا بولعانى.
راس, مىندەتتى پاندەردىڭ قاتارىنا كىرمەيتىن دەنە شىنىقتىرۋدى بالا تۇگىلى, ۇيدەگى اتا-انا دا «مەنسىنبەيدى». جاقىندا اقتاۋلىق 1-سىنىپ وقۋشىسىنىڭ اناسى دەنە شىنىقتىرۋ ءپانىن اپتاسىنا ءۇش ەمەس, ءبىر ساعات تا وتكىزسە جەتكىلىكتى دەپ, ءپاندى الىپپەگە اۋىستىرۋدى سۇراعانى سوعان ايعاق. اتا-انانىڭ ويىنشا, ءپان ساعاتتارى تىم كوپ. سايكەسىنشە, بۇل باسقا ماڭىزدى پاندەردى يگەرۋگە كەدەرگى جاسايدى ەكەن-مىس.
سانى كوپ, ساپاسى جوق
بيىلعى وقۋ جىلىندا مينيسترلىكتەر تاراپىنان پانگە قاتىستى وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ, تىپتەن حالىقتى سارساڭعا سالعان جاڭالىقتار دا ايتىلدى. ناقتى ايتساق, جاڭا وقۋ جىلى باستالاردىڭ الدىن قر وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترىنىڭ 3 تامىزدا بۇيرىعى جاريالاندى. بۇعان قازاقستاندىق سالالىق ءبىلىم جانە عىلىم قىزمەتكەرلەرى كاسىپوداعى نارازىلىق ءبىلدىرىپ, مۇعالىمدەردىڭ مۇددەسىن العا تارتقان ەدى. ونىڭ نەگىزگى سەبەبى – دەنە شىنىقتىرۋ ساباقتارىن وتكىزۋ كەزىندە سىنىپتاردا گەندەرلىك پرينتسيپكە ساي ۇلدار مەن قىزدار بولىپ, توپتارعا بولمەۋ. مۇعالىمدەر بۇل وزگەرىس ءپان بويىنشا ساعاتتار سانىنىڭ ەداۋىر قىسقاراتىنىن جانە مىڭداعان مۇعالىمدەردىڭ جۇمىسسىز قالاتىنىن, ءارى ساباقتىڭ ساپاسى تومەندەيتىنىن ايتىپ, دابىل قاقتى.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆقا جولدانعان حاتتامادا مۇعالىمدەر 45 مينۋت ىشىندە بالانى وقۋ ساپاسىن ساقتاي وتىرىپ, توپقا بولمەي وقىتۋ مۇمكىن ەمەستىگىن, ءارى وسى ماسەلەدە وقۋشىلاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ دە بارىن اشىنا جازدى.
– بۇل بيۋدجەت قاراجاتىن ۇنەمدەۋ ءۇشىن جاسالعان شىعار. بىراق دەنساۋلىقتان قالاي ۇنەمدەۋگە بولادى, اسىرەسە بالالاردىڭ دەنساۋلىعىن, ەلدىڭ بولاشاعىن قالاي ۇنەمدەۋگە بولادى؟! بىرىنشىدەن, توپتارعا ءبولۋدى الىپ تاستاۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ساباقتا فيزيولوگيالىق دامۋعا سايكەس قاجەتتى ءبىلىمدى, داعدىلاردى بارىنشا الۋعا مۇمكىندىگىن دە تارتىپ الادى. 25 سىنىبى بار مۇعالىمگە (مۇعالىمدەردىڭ 40-قا دەيىن سىنىپتار بار!) ءار ماتەريالدى جەتكىزۋگە فيزيكالىق تۇرعىدا ۋاقىتى جەتپەيدى. قازىرگى زامانعى دەنە شىنىقتىرۋ ساباعى جاي عانا «دوپتى لاقتىرۋ جانە جۇگىرۋ» ەمەس. ساباقتا بالانى ساۋىقتىرۋ, ونىڭ تالانتىن, بەيىمدىلىگىن اشۋ مىندەتتەرى تۇرادى دەپ جازىلعان. ال گەندەرلىك پرينتسيپكە ساي بولەك وقىتۋ ەنگىزىلەتىنىن مينيسترلىك مامىر ايىندا عانا مالىمدەپ ەدى.
ۇستازداردىڭ بۇلاي شامدانۋىنا دا نەگىز بار. جۇكتەمەسى كوپ بولعان سايىن جالاقى دا سايكەسىنشە جوعارى. الايدا وقىتۋشىلاردىڭ دا سانعا ەمەس, ساپاعا قاراي كوسىلگەنى قۇبا-قۇپ بولار ەدى. وسى تۇرعىدا, وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆ مۇعالىمدەرگە بەرگەن جاۋابىندا ساباقتىڭ ساپالى ءارى ءونىمدى وتەتىنىنە ءمان بەرۋ كەرەكتىگىن اتادى.
«بۇرىن دەنە شىنىقتىرۋ مۇعالىمدەرى 1,7-2 ستاۆكامەن جۇمىس ىستەپ كەلگەن. ال ەندى سىنىپتا ەكى مۇعالىم ەمەس, بىرەۋى عانا ساباق بەرەتىن بولسا, ارقايسىسىنا ورتاشا جۇكتەمە 1,2 ستاۆكانى قۇرايدى. كەيبىر ارىپتەستەرىم ءبىر جارىم ەمەس, ەكى ستاۆكا بويىنشا جۇمىس ىستەگىسى كەلەتىنىن تۇسىنەمىن. بىراق قانشالىقتى ءتيىمدى ەكەنىنە دە قاراۋ كەرەك.
ءار سىنىپقا ءبىر مۇعالىمنەن بولادى. ەگەر ءبىر سىنىپتى ەكىگە ءبولىپ, بۇگىندە ارىپتەستەرىمىز تالاپ ەتىپ وتىرعانداي ەكى پەداگوگتان بەرەتىن بولساق, وندا ءبىر سپورتزالدا ءبىر ساباق كەزىندە 6 ۇستازعا جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلەدى» دەدى ول.
راسىمەن, وسى ۋاقىتقا دەيىن مەكتەپتىڭ ءبىر سپورتزالىندا التى, از دەگەندە ءتورت مۇعالىم ساباق بەرىپ كەلگەن. توپقا بولىنبەي ساباق جۇرگىزگەندە, مۇعالىمدەر سانى ەكى ەسە قىسقاراتىنى بەلگىلى. الايدا وقۋشى سانى سول قالپىندا قالاتىن بولسا, ماسەلەن, ءۇش سىنىپ بىردەي ساباق وتسە, ارقايسىسىنداعى 30 (جالپى سانى 90 بالا) وقۋشى ءۇشىن تولىققاندى ساباق وتۋگە تاعى ءبىر ماسەلە بار. كەڭىستىك از. ءۇش ەمەس, ەكى سىنىپتىڭ وزىنە دە سپورتزالدا ورىن جەتپەيدى.
شىنىعاتىن سپورتزال از
شىنتۋايتىنا كەلگەندە, مەملەكەت ەلدەگى دەموگرافيالىق ءوسۋ قارقىندى جۇرگەن كەزدە «قول قۋسىرىپ قالدى». سوزىمە دايەك – ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتى. رەسمي اقپاراتقا سۇيەنسەك, سوڭعى ون جىلدا قازاقستاندا وقۋشىلار سانى 2,5 ميلليوننان 3,5 ميلليونعا دەيىن وسكەن. تۋ كورسەتكىشى باسىم ەلدى مەكەندەردە, ماسەلەن, تۇركىستان وبلىسىندا 2020-2021 جىلداعى وقۋ جىلىندا 499535 وقۋشى بولسا, بيىل وڭىردەگى وقۋشىلاردىڭ جالپى سانى 511158-گە جەتىپ وتىر. ولارعا وبلىس بويىنشا مىڭعا جۋىق مەكتەپ قاراستىرىلعان.
ەلوردادا وقۋشىلاردىڭ جالپى سانى 230 مىڭعا جەتىپ وتىر. قالاداعى 149 مەكتەپتىڭ 99-ى – مەملەكەتتىك. باس قالاداعى مەكتەپتەردە سپورتزالدارعا دەگەن قاجەتتىلىك اسا ۋشىعىپ تۇرعان ماسەلە ەمەس. سوندا دا بالا سانى جىل سايىن ارتاتىنىن ەسكەرسەك, سپورتزال تۇگىلى, جاڭا مەكتەپتەردىڭ قاجەتى بار.
ەلدە وقۋشى سانى ارتسا, مەكتەپتەردەگى سپورتزالدارعا دا سالماق ارتادى. كەلەر جىلدارى دا بۇل ماسەلە شەشىلمەسە, قيىنعا سوققالى تۇر. سەبەبى پاندەميا ۋاقىتىنان باستالعان «بەبي-بۋمدى» ەسكەرسەك, سوڭعى ەكى جىلدا ميلليونعا جۋىق بالا دۇنيە ەسىگىن اشقان ەدى. بەس-التى جىلدان كەيىن ەندى مەكتەپ تابالدىرىعىن سولار اتتاعالى وتىر. ولاردى مەكتەپپەن, سپورتزالدارمەن قامتاماسىز ەتۋ – نەگىزگى مىندەت. سپورتزال جەتپەگەندە, قۇرال-جابدىقتار جايتى ونسىز دا بەلگىلى. راسىندا ينفراقۇرىلىمنىڭ اقساپ تۇرعانى – كوپ دۇنيەگە توسقاۋىل.
جاسىراتىنى جوق, ەلىمىزدىڭ كەي ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە ساباق سپورتزالداردا ەمەس, كابينەتتەردە وتەدى. سپورتپەن اينالىسۋ كەرەك بولعان بالالار دەنە شىنىقتىرۋ ساباعى قالاي ءوتۋ كەرەكتىگى جايىندا كونسپەكت جازادى. اكىمشىلىك مەكتەپ قۇرىلىسىنا ميلليونداپ قىرۋار قارجى شىعارادى دا, اۋماعى كەمىندە 150 شارشى مەترلى سپورتزالدارعا قاراجات جەتپەيتىنى قىزىق.
جاڭا وقۋ جىلىندا نە وزگەرىس؟
بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە دەنە شىنىقتىرۋ بويىنشا 500 مىڭنان استام ساعات بەرىلگەن, 30 مىڭعا جۋىق پەداگوگ جۇمىس ىستەيدى.
«دەنە شىنىقتىرۋ جانە سپورت تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ 15-بابىنىڭ 2-تارماعىنا سايكەس, دەنە تاربيەسى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە اپتاسىنا كەمىندە ءۇش ساعات وتكىزىلۋى ءتيىس. ءپان بويىنشا باعدارلامانىڭ ءاربىر ءۇشىنشى ساعاتى ءبىلىم الۋشىلاردىڭ قوزعالىس بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالادى.
وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمدەۋىنە سايكەس, جاڭا وقۋ جىلىندا دا 1-11-سىنىپ وقۋشىلارى اپتاسىنا 3 ساعات دەنە شىنىقتىرۋ ساباعى وتەدى. دەنە شىنىقتىرۋ ساباقتارىنىڭ سانى بويىنشا ەشتەڭە وزگەرمەيدى. مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ ستاندارتىنا سايكەس جاڭا وقۋ جىلىنان باستاپ ءبىر سىنىپتىڭ بارلىق وقۋشىسى دەنە شىنىقتىرۋ ساباعىن, سونداي-اق باسقا دا پاندەردى بىرگە وقيدى. مەكتەپ باعدارلامالارىندا قىزدار مەن ۇلداردىڭ دەنە شىنىقتىرۋ جاتتىعۋلارىنىڭ جەكەلەگەن نورماتيۆتەرى بار, ولار ساباقتا مىندەتتى تۇردە ساقتالۋى ءتيىس.
2021 جىلدان باستاپ ەنگىزىلگەن ءبىر جاڭالىق – دەنە شىنىقتىرۋ ءپانى مۇعالىمدەرىنە 3 ساعاتتىق سپورت سەكتسياسىن وتكىزگەنى ءۇشىن جالاقىسىنا قوسىمشا 100% تولەم تولەنە باستادى. بۇل سەكتسيالارعا دا وقۋشىلار قاتىسادى. مۇنىڭ ءبارى وقۋ جوسپارلارىنىڭ شامادان تىس جۇكتەمەسىن ازايتىپ, بالالار اراسىندا بۇقارالىق سپورتتى دامىتۋعا جاعداي جاسايدى. حالىقارالىق تاجىريبەدە (جاپونيا, اقش, گەرمانيا, كورەيا, فينليانديا جانە ت. ب. ەلدەردە) ءبىر سىنىپقا ساباق وتكىزۋ ءۇشىن ەكى دەنە شىنىقتىرۋ مۇعالىمىن ءبولۋ قاراستىرىلماعان. وزگە ەلدەردە دەنە شىنىقتىرۋ ساباقتارى اپتاسىنا كەمىندە ءۇش رەت وتكىزىلەدى, ەڭ كوپ ساعاتتار – باستاۋىش سىنىپتاردا. ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنداعى وقۋ جۇكتەمەسىنىڭ سانى ءبىر دەنە شىنىقتىرۋ مۇعالىمىنە ورتا ەسەپپەن 18 ساعات, ياعني ءبىر مولشەرلەمەدەن ءسال ارتىق.
وڭ كوزقاراس قالىپتاستىرۋ – باستى قاجەتتىلىك
مامانداردىڭ ايتۋىنشا, دەنە شىنىقتىرۋ ءپانى دەسە, بەيقامدىق تانىتاتىن بالانىڭ دا, تاربيەلەپ وتىرعان اتا-انانىڭ دا كوزقاراسىن وزگەرتۋ كەرەك.
15 جىلدان ارتىق ۋاقىت مەكتەپتە شاكىرت تاربيەلەپ وتىرعان سامات قۋاندىقۇلىنىڭ ايتۋىنشا, بۇرىن وقۋشىلار سپورت دەسە الدارىنا جان سالماي, ۆولەيبول ويناۋ ءۇشىن تالاساتىن ەدى.
– قازىر ساباقتا تەلەفوندارىن تاستامايتىن بالالار بار. ءوز باسىم, گادجەتتەردى جيناپ الامىن دا, ۇستاماۋلارىن تالاپ ەتەمىن. مەنىڭ وقۋشىلارىم ونى بىلەدى. جالپى دەنە شىنىقتىرۋ پانىنە بالالاردى قىزىقتىرۋ, اتا-انالارمەن بايلانىس جاساۋ – تىكەلەي مۇعالىمنىڭ قولىنداعى مىندەت, – دەيدى Binom مەكتەبىنىڭ مۇعالىمى.
دەنە شىنىقتىرۋ – نەگىزگى تاربيە قۇرالدارىنىڭ ءبىرى. ال تاربيە وتباسىنان باستالادى. بالانىڭ پانگە ىجداھاتتىلىعىن ارتتىرۋ الدىمەن, اتا-اناعا جۇكتەلەتىنىن, سونداي-اق كەز كەلگەن ءپاندى تەك دەنى ساۋ بالا عانا يگەرىپ كەتە الاتىنىن قوعامنىڭ تۇسىنگەنى ماڭىزدى.
