استانا ەلىمىزدىڭ باس قالاسى بولعاندىقتان جاستار كوپ توعىساتىن شاھارعا اينالىپ وتىر. باس قالاعا ءبىلىم الۋعا, سونىمەن قاتار, جۇمىس ىستەۋگە كەلەتىن جاستاردىڭ قاتارى جىل ساناپ ارتا تۇسۋدە. سونداي جاستاردىڭ باسىن قوسقان وقۋ وردالارىنىڭ ءبىرى ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى. ءبىز بۇگىن وسى وقۋ ورنىنىڭ رەكتورى, استانا قالاسى ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى ەرلان سىدىقوۆ مىرزانى اڭگىمەگە تارتقان ەدىك.
– ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن اشىلعان ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى ەلوردامىزداعى ەڭ ۇلكەن وقۋ ورداسى سانالادى. مۇندا قانشا ستۋدەنت ءبىلىم الادى؟
– بۇگىندە ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە 17 مىڭ ستۋدەنت وقىپ جاتىر. ەلىمىزدىڭ باس قالاسىندا ءبىلىم الىپ جاتقان جاستاردى شىن باقىتتى دەپ ەسەپتەيمىن. ولار وسىندا وتكەن ءتورت جىلدا قوس ديپلومدى قاتار الىپ شىعادى. ءبىرى – جوعارى وقۋ ورداسىندا العان ماماندىعىن راستايتىن قۇجاتى بولسا, استانا تورىندە وتكەن وقيعالاردىڭ تاجىريبەسى مەن ونەگەسى دە مولىقتىرىپ, كوڭىلگە ءتۇيىپ قايتادى. ويتكەنى, ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەرىمىز ساياسي قوعامدىق ءومىرى قايناپ جاتقان ورتادا قالىپتاسۋدا. مۇنىڭ ءبارى ۇلكەن – مەكتەپ. ەلورداعا تاۋداي تالابى بار, وزىنە سەنگەن تالانتتى جاستار عانا كەلەدى. ءۇش تىلدە ەركىن سويلەيتىن ءبىزدىڭ جاستارىمىزدىڭ بەلسەندىلىگى جوعارى بولىپ, قاتارىنان وزىق تۇرۋىنىڭ ءبىر سەبەبى استانا قالاسىنىڭ ستاتۋسىنا دا بايلانىستى. ولاردىڭ جان-جاقتى دامۋىنا قولايلى جاعداي جاساپ, تالابىن ۇشتاي ءبىلۋىمىز كەرەك.
– ءسىز بىرنەشە جىل قاتارىنان جەرگىلىكتى باسقارۋ ورگانىنىڭ قۇرىلىمى – قالالىق ماسليحاتقا دەپۋتات بولىپ سايلاندىڭىز. سول تاجىريبەلەرىڭىزبەن بولىسە وتىرساڭىز.
– جالپى سانى 15 جىل ءماسليحات دەپۋتاتى رەتىندە, جەرگىلىكتى باسقارۋ جۇمىسىنا ارالاسىپ كەلەمىن. الدىمەن ءۇش شاقىرىلىم بويىنشا شىعىس قازاقستان وبلىسىندا جانە استانا قالاسىنىڭ قالالىق ءماسليحاتىنا ەكى شاقىرىلىم بويىنشا قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتى بولىپ وتىرمىن.
وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن قانداي ماسەلەلەر قويىلۋشى ەدى؟ قازىرگى كۇنگى سايلاۋشىلارىمىزدى نەندەي سۇراقتار مازالاپ ءجۇر؟ ايىرماشىلىعى جەر مەن كوكتەي. بۇرىندارى جىلۋ مەن سۋ, وتىن-كومىردىڭ تاپشىلىعى, جالاقى, زەينەتاقىنىڭ دەر كەزىندە تولەنبەۋى ءار سەسسيانىڭ كۇن تارتىبىنەن تۇسپەيتىن. كۇردەلى كەزەڭ ارتتا قالىپ, بۇنىڭ ءبارى شەشىلگەلى قاشان. بۇگىندە تۇرعىندار اۋلالار مەن كوشەلەردەگى جاسىل جەلەكتىڭ كۇتىمى, جولدارعا باعدارشامدار ورناتۋ, قوعامدىق ءتارتىپتىڭ ساقتاۋ ماسەلەلەرىنە ءمان بەرەدى. بۇرىندارى تۇرعىندارىمىز سۇراقتارىن توپەلەپ, دەپۋتتاردىڭ ىزىنە شام الىپ تۇسەتىن. قازىر حالىقتىڭ بەلسەندىلىگى سايابىرسىعان. سەبەبىن سۇراساق, «كۇيىپ تۇرعان شارۋا جوق» دەگەن جاۋاپ ەستيمىز. ال, وزگە قالالاردان وزىق تۇرعان, ۇلگىلى شاھاردىڭ دامۋ باعدارلاماسىندا بارلىق جاعدايلار بۇگە-شۇگەسىنە دەيىن قامتىلىپ, ماسەلەنىڭ ۇساق-تۇيەگىنە دەيىن ءبارى قالا باسشىلىعىنىڭ نازارىندا تۇر.
– دەگەنمەن, حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋدىڭ شەگى بولمايتىن بولار؟
– ارينە, قالا اۋماعى ارتىپ, تۇرىنداردىڭ دا سانى ميلليونعا جەتكەندە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارعا قويىلاتىن تالاپتىڭ سالماعى دا ارتادى. قازىردە ەسكى ۇيلەردى سىرۋ مەن كولىكتەردىڭ تۇراعى – ءبىرىنشى كەزەككە شىعىپ تۇر. اۋلالاردى اباتتاندىرۋ, ونى سپورت پەن دەمالىس الاڭقايلارىنا اينالدىرىپ, سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ قاجەتتىلىگىن سەزىنەمىز.
نەشە جىلدان بەرى شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقان اۆتوكولىكتەردىڭ تۇراعى ماسەلەسى قالا بويىنشا باستى ماسەلە دەپ ەدىم. ءبىر جاعىنان الساڭىز, جەڭىل كولىكتەردىڭ كوبەيۋى حالىقتىڭ اۋقاتتىلىعىن ءبىلدىرەدى, ەكىنشى جاعىنان قالا كوشەلەرىندەگى كەپتەلىس اۆتوتۇراقتار ماسەلەسىن العا شىعاردى. تۇرعىن ۇيلەردىڭ الدىن
بەرمەيتىن جەكە كولىكتەر جەدەل جاردەم, ءورت ءسوندىرۋشى تاعى باسقا قىزمەتتەردىڭ قوزعالىسىنا قيىندىق تۋدىرىپ وتىر. بۇل ماسەلەنى شەشۋ قالا باسشىلارىنىڭ باستى نازارىندا. ينۆەستيتسيا تارتۋ ارقىلى اۆتوتۇراقتار سالىنىپ, جاڭا ورىندار اشىلعان كەزدە بۇل ماسەلە دە كۇن تارتىبىنەن تۇسەدى دەپ ويلايمىن. ايتا كەتۋ كەرەك, باتىستىڭ مەگاقالالارىنىڭ ءتاجىريبەسى زەرتتەلىپ جاتىر.
– قالانى سالعاندا بولجامداعى ءبىراز جىلدان كەيىن عانا 300-400 مىڭعا جەتەدى دەگەن حالىق سانى قازىر ميلليونعا جەتەعابىل, بۇل شەگى ەمەس. ەندەشە, ميگراتسيانىڭ ماسەلەلەرى قوردالاناتىن بولار؟
– جىل سايىن 40 مىڭعا جۋىق ادام استاناعا كەلەدى ەكەن. ولاردىڭ بارلىعىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى ءارتۇرلى. العان ءبىلىمى, مادەنيەتى مەن دۇنيەگە كوزقاراسى سان ءتۇرلى بولسا دا جينالىپ كەلىپ, استانالىق مەنتاليتەتتى قالىپتاستىرادى. ەندىگى جەردە مونيتورينگ جاساپ, قانشاما ادام قايدان كەلدى, ونىڭ جەرگىلىكتى ورتاعا قانداي اسەرى بار, ولاردىڭ كۇشىن قالا دامۋىنا قالاي جۇمىلدىرامىز دەگەن زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ كەرەك. جالپى استانالىق قالالاردىڭ وزگەشىلىگى بولادى. مۇندا حالىق جان جاقتان جينالادى. كەلگەن جەرلەرىنىڭ مادەني وزگەشىلىكتەرىنىڭ ءبىر بولشەگىن الىپ كەلەدى. وسىنى ەسكەرە وتىرا ورتاق باعىتتاعى قالالىق مەنتاليتەتتى قالىپتاستىراتىن يدەولوگيا ويلاپ تاۋىپ, استانالىقتاردى تۇتاستىرا ءبىلۋى كەرەك. ەلوردامىزدىڭ بۇرىننان قالىپتاسىپ قالعان مونوقالالارداي ەمەس, وزگەشەلىگى بار دەيتىنىم سوندىقتان.
قالا تۇرعىندارىنىڭ قاۋىپسىزدىگى كوبىمىزدى ويلاندىراتىنى انىق. بۇل رەتتە بەينەكامەرالار قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الىپ, قاۋىپسىزدىك شارالارىن ءبىرشاما جەتىلدىرىپ وتىر. قازىر ءاربىر اۋلالارداعى, ۇيلەردىڭ كىرەبەرىسىندەگى بەينەكامەرالار ورتالىقتاندىرىلعان پوليتسيا قىزمەتىنىڭ قۇزىرەتىنە بەرىلىپ, بارلىق جاعدايلار قىراعى تەكسەرىلىپ وتىرادى. قۇقىق بۇزۋشىلىق ازايدى, دەگەنمەن «نولدىك شىدامدىلىق», ياعني تۇرعىندار بەلسەندىلىگىنىڭ قىلمىس سانىن قىسقارتۋعا تىكەلەي اسەرى بار.
– ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ مامانى رەتىندە ورتا ءبىلىم بەرۋ ورىندارىنىڭ جۇمىسى قانداي دەڭگەيدە دەپ ايتاسىز؟
– وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم شامشىراعى – مۇعالىم ەكەنى بەلگىلى. ەلىمىزدىڭ باس قالاسىندا ۇستازداردى دايارلايتىن پەداگوگيكالىق وقۋ ورىنى جوق. بۇرىندارى بولعان بۇل وقۋ ورىنى ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنە قوسىلدى. الايدا, ۋنيۆەرسيتەت زەرتتەۋ ورتالىعى بولعان سوڭ ورتا مەكتەپ مۇعالىمدەرىن دايىنداۋعا مۇمكىندىگى جوق ءارى ءتيىمدى دە ەمەس. مەنىڭشە, بۇل ءماسليحاتتا قارالىپ, ارنايى وقۋ ورىنىن اشۋ ءومىر تالابى دەپ ەسەپتەيمىن.
بۇگىنگى كۇنگە دەيىن, وزگە ءوڭىرلەردە دايارلانعان ماماندار ۇستازدىق ەتىپ كەلەدى. جۇيە ءبىر بولعانمەن, وزىنە ءتان ءتۇيىندى تۇستارى بار. ال استانالىق ءبىلىم بەرۋدىڭ وزىندىك ۇلگىسىن قالىپتاستىراتىن, وسى قالادا ءوسىپ-جەتىلگەن ۇستازداردىڭ دا بىلىكتىگى ەرەكشە بولاتىنى بەلگىلى. مۇنىڭ الەۋمەتتىك جاعى دا بار. ەلوردادا پەداگوگيكالىق ءبىلىم الىپ ۇستازدىق جولىن وسى جەردە باستاعان تۇرعىلىقتى ادام بولسا, ونى ءۇي-جايمەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ قاجەتتىلىگى جويىلادى.
– اينالىپ كەلگەندە, جاستار ءۇشىن ءالى دە تالاي جۇمىستار اتقارىلۋى كەرەك دەيسىز عوي؟
– وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ارىپتەستەرىمىز بىرلەسە الەۋمەتتىك جاعىنان از قامتىلعان ستۋدەنتتەردىڭ قوعامدىق كولىكتە ءجۇرۋ جولاقىسىنا جەڭىلدىكتەر قاراستىرعان بولاتىنبىز. بۇل ماسەلە شەشىلدى, ەندى جالپى ستۋدەنتتەردىڭ قوعامدىق كولىكتە ءجۇرۋ اقىسىن قايتا قاراۋ ماسەلەسىن شەشۋ كەرەك سياقتى. ايتا كەتۋ كەرەك, مادەني سپورت مەكەمەلەرى جۇرتتىڭ بارىنە قولجەتىمدى ەمەس. جاستار كينوتەاترلارعا بارعىسى كەلەدى, بىراق ونىڭ دا باعاسى ارزان ەمەس. استانا – جاستار قالاسى. ولاي بولاتىن بولسا, سول قالانىڭ بولاشاق يەلەرى جاستارعا بۇگىننەن باستاپ جاعداي جاسالۋى كەرەك.
اڭگىمەلەسكەن ايگۇل ۋايسوۆا
