نۇرسۇلتان نازارباەۆ: ءبىزدى قازاقستانعا دەگەن ورتاق سۇيىسپەنشىلىك بىرىكتىرەدى

ءناۋبات جىلدارى ىرىقسىز جەر اۋدارىلىپ, قۋعىن-سۇرگىن كورگەن تالاي ەتنوس وكىلىنە قازاق حالقى پانا بولدى. باۋىرىنا تارتىپ, بارىن ءبولىپ بەردى. ازاپتالىپ, ايدالىپ كەلگەندەر باقىتىن قازاق توپىراعىنان تاپتى. ءالى كۇنگە دەيىن سالت-ءداستۇرىن, ءتىلىن قامسىز ساقتاپ, دامىتىپ كەلە جاتۋى دا قازاقتىڭ دارحان پەيىلىنەن. ەندەشە, ەلىمىزدى مەكەندەگەن ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرى قازاقتارعا ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ, مەملەكەتتى قۇراۋشى ۇلتتىڭ قادىرىن بىلە جۇرگەنى ارتىق بولمايدى. بەيسەنبى كۇنى بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا «ماڭگىلىك ەل: ءبىر ەل – ءبىر تاعدىر» تاقىرىبىندا وتكەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ءححىى سەسسياسىن اشىپ, سوندا ءسوز سويلەگەن ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ وزگە ەتنوستاردىڭ قازاق حالقىنا العىس ايتۋ كۇنىن بەلگىلەۋدى ۇسىندى.

قارىز بەن پارىز

پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا, ستاليندىك رەجيم كەزىندە ءار جىلدارى ءبۇتىن ءبىر حالىق وكىلدەرى, سونىڭ ىشىندە – 800 مىڭ نەمىس, 102 مىڭ پولياك, 550 مىڭ سولتۇستىك كاۆكاز تۇرعىندارى, قيىر شىعىستاعى 18,5 مىڭ كورەي وتباسى كۇشپەن جەر اۋدارىلعان. ولاردى ۆاگونعا تيەپ الىپ, جازىق دالاعا, تانىمايتىن اۋىلدارعا تاستاپ كەتىپ وتىرعان. سول كەزدە بۇل كەڭ-بايتاق جەردىڭ يەسى تەك قازاقتار بولعان. ابدەن تيتىقتاپ, بوسىپ كەلگەن ۇلت وكىلدەرىن قازاقتار قانىنا سىڭگەن قوناقجاي پەيىلىمەن قۇشاق جايا قارسى الىپ, باۋىرىنا تارتتى. وزدەرى قينالىپ وتىرعانىنا قاراماي, ءبىر ءۇزىم ناندى ءبولىپ بەردى.
– سونداي وتباسىلاردىڭ ءبىرى ءۇش بالاسىمەن ءبىزدىڭ ۇيدە دە تۇردى. اش-جالاڭاش, ازىپ-توزعان سول وتباسى بالالارىمەن بىرگە ۇركەكتەپ, ءبىر بولمەدە تىعىلىپ وتىرعانى ءالى كۇنگە كوز الدىمدا. كەيىن ولار جۇمىس تاۋىپ, ورنىعىپ كەتتى. وسىنداي تالاي وتباسىعا قازاق مەيىرىمىن توكتى. وزدەرى ءىشىپ-جەمنەن تارىعىپ وتىرسا دا, ەشكىمدى جاتىرقاعان دا, الالاعان دا جوق. سوندىقتان, قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى قۇرىلعان 1 ناۋرىزدى – وزگەلەردى ءوز تۋىسىنداي قۇشاق جايا قارسى العان قازاقتارعا دەگەن العىس ايتۋ كۇنى دەپ بەلگىلەسەك, ادىلەتتى بولار ەدى. بۇل قازاقستاندىقتاردى ءبىر-بىرىمەن جاقىنداستىرا تۇسەر ەدى. اتاۋلى كۇن باۋىرمالدىق پەن مەيىرىم­دىلىكتىڭ, دوستىق پەن ماحابباتتىڭ جارقىن مەرەكەسىنە اينالۋى كەرەك, – دەدى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى.
حالقىمىزدىڭ قاتپارلى تاريحىنا كوز ءجۇ­گىرتكەن مەملەكەت باسشىسى ستاليندىك قۋعىن-سۇرگىن جىلدارىندا قازاقستاندا الجير, كارلاگ, ستەپلاگ, داللاگ, پەسچانلاگ, كامىشلاگ, جەزكازگانلاگ, اقتوبە, پەتروپاۆل, كەڭگىر جانە وسكەمەن لاگەرلەرى سياقتى ءجۇز مىڭداعان تۇتقىندار قامالعان 11 ارناۋلى قاماق ورىندارىنىڭ قۇرىلعانىن, بىراق ونداعى تۇتقىندار بوساعاننان كەيىن بارلىعى بىردەي كەتىپ قالماعانىن ايتتى. تاعدىرىن قازاقستانمەن بايلانىستىرامىن دەگەندەرى وسىندا قالىپ قويدى. بۇعان قوسا, سوعىس كەزىندە قازاقستان ەۆاكۋاتسيالانعان 350 مىڭ ادامدى قابىلدادى. 50-ءىنشى جىلدارى تىڭ يگەرۋگە
تاعى دا 1,5 ميلليون ادام كەلدى. ءتۇرلى جابىق اسكەري نىساندار شامامەن 150 مىڭ ماماندى جانە ولاردىڭ وتباسىلارىن قابىلدادى. بۇتىندەي العاندا, حح عاسىردىڭ باسىنان قازاقستانعا 5,6 ميلليون ادام قونىس اۋدارعان. «ول كەزدە جەرگىلىكتى حالىق شامامەن 6 ميلليونداي ادام بولاتىن. بۇلاردى تاريحتى ءبىل­مەيتىندەر مەن قازاقستان قاشاننان وسىنداي كوپ ۇلتتى بولعان دەپ سانايتىندار ءۇشىن ايتىپ وتىرمىن» دەدى ەلباسى.
بىراق, قانداي قيىن كەزەڭدەردەن وتسە دە, الەمدەگى بىردە-ءبىر ەلدىڭ ەشقايسىسىنا ءدال قازاقتاي دەموگرافيالىق كۇيرەۋدى باستان كەشىرىپ, جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتۋ قاۋپى تونگەن جوق. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا, قاندى قىرعىندى دا, اشكوز اشتىقتى كورسە دە, قازاق جاسىماي, ورلىگىن جوعالتپاي, رۋحىن بيىك ۇستاپ, ازاتتىققا دەگەن ارمانىمەن العا جىلجىپ كەلدى. وسىنداي وجەتتىلىگى, ەرلىگى ءۇشىن قازاق حالقىنا قالاي تاعزىم ەتسە دە جاراسادى.
كەزىندە قازاق ەلىنە جەر اۋىپ كەلگەندەردىڭ ءۇرىم-بۇتاعى قازىر ەلىمىزدە مامىراجاي ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ولاردىڭ تاريحىن, مادەنيەتى مەن ادەت-عۇرپىن دامىتۋعا دا قولايلى جاعداي جاسالعان. وسى ءۇشىن دە وزگە ەتنوستار قازاققا قارىزدار جانە ولار مەملەكەتتى قۇراۋشى ۇلتتىڭ مۇددەسىنە جۇمىلىپ, مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋى پارىز سانالۋعا ءتيىس.
ەلىمىزدە باسقا كونفەسسيالار دا وزدەرىنىڭ ءدىني قاجەتتىلىكتەرىن الاڭسىز جۇزەگە اسىرىپ كەلەدى. وسىلايشا, قازاق ەلى ءدىنى, ءتىلى, ءتۇرى بولەك ەتنوس­تاردى بىرتۇتاستىققا بىرىكتىرە ءبىلدى.
– ءبىز بىرەگەي ءارى حالىق بىرلىگىنىڭ وسى كەزگە دەيىن ەش جەردە قايتالانباعان مودەلىن قالىپتاستىرۋدامىز. ءبىزدى, بىرىنشىدەن, ورتاق ءۇيىمىز – قازاقستانعا دەگەن ورتاق سۇيىسپەنشىلىك بىرىكتىرەدى. ەكىنشىدەن, ءبىزدىڭ ەجەلگى جەرىمىز بەن تىلدەردى دامىتۋ تاريحىنا قاتىستى قوعامدىق كەلىسىمىمىز. ۇشىنشىدەن, مەملەكەتىمىز بەن ونىڭ ازاماتتارىنىڭ بۇگىنگى كۇنىمىز بەن ەڭسەلى ەرتەڭىمىزگە تۇبەگەيلى سەنىمى. ءبىزدىڭ ماڭگىلىك وتانىمىز – ماڭگىلىك ەلدىڭ نەگىزى, مىنە, وسى, – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

مىندەت – ايقىن,
جاۋاپكەرشىلىك – ۇلكەن

اسسامبلەيانىڭ جيىرما جىلدىق مەرەيتويى جىلىندا وتكەن سەسسيا بارىسىندا ەلىمىزدە قولعا الىنعان «قازاقستان-2050 ستراتەگياسى», جاڭا يندۋستريالاندىرۋ, «نۇرلى جول», بەس حالىقتىق رەفورما, «ماڭگىلىك ەل» سىندى مەگاجوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ماسەلەسى قوز­عالىپ, كۇن تارتىبىندە جەتە ءمان بەرىلەتىن تاقى­رىپتار كوتەرىلدى. ەلباسى كاسىبي مەملەكەتتىك اپپارات جاساقتاۋ, زاڭنىڭ ۇستەمدىگى, يندۋستريالاندىرۋ مەن ەكونوميكالىق ءوسىم, بولاشاعى ءبىرتۇتاس ۇلت, ترانسپارەنتتى مەملەكەت دەگەن بەس حالىقتىق رەفورمانى ىسكە قوسقانىن اتاپ ءوتىپ, اسسامبلەيانىڭ الدىندا تۇرعان مىندەتتەردى جىكتەپ كورسەتتى. ونىڭ ءبىرىنشىسى – پلانەتاداعى تاڭداۋلى ۇلتتاردىڭ ءبىرى اتانۋ ءۇشىن اسسامبلەيا قازاقستاننىڭ الەمدەگى 30 «جوعارى مادەنيەتتى قوعام» شوقجۇلدىزىنا ەنۋىن قامتاماسىز ەتۋى قاجەت. ەكىنشىدەن, قازاقستاندىق ۇلتتىق رۋحتىڭ باستى كوزى – ورتاق رۋحاني-ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتار نەگىزىندەگى حالىق بىرلىگىن دارىپتەۋ كەرەك. جالپىقازاقستاندىق بىرلىك, ەڭ الدىمەن, قازاقتىڭ ءوزىنىڭ بىرلىگى دەگەن ءسوز. سوندىقتان, بۇل جەردە باستى جاۋاپكەرشىلىك قازاققا جۇكتەلەدى. ەلدىڭ تاعدىرى مەن بولاشاعى – مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت رەتىندە قازاقتىڭ قولىندا ەكەنىن اركىم جادىندا ۇستاۋى ءتيىس.
ءۇشىنشى, وسكەلەڭ ۇرپاقتى پاتريوتتىق ءتار­بيەلەۋگە ەرەكشە نازار اۋدارىلۋى كەرەك.
ءتورتىنشى, كەز كەلگەن ۇلتتى بىرىكتىرەتىن – سول ەلدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى. قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە ەرەكشە دەن قويىلۋى كەرەك. تىلدىك ماسەلەگە كەلگەندە ەلباسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ, ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ جول كارتاسىن جاساۋدى تاپسىردى. وسىعان بايلانىستى مەكتەپتەردە ءۇش ءتىلدى ۇيرەتەتىن ورتاق ۇلگى بولعان ءجون. مىسالى, قازاقستاننىڭ مادەنيەتى مەن تاريحى, ءتىلى مەن ادەبيەتى – قازاقشا, جاراتىلىس­تانۋ پاندەرى اعىلشىنشا ۇيرەتىلىپ, ورىس ءتىلى ءپان رەتىندە وقىتىلۋى كەرەك. مەكتەپتىڭ سوڭعى سىنىپتارى مەن جوعارى ءبىلىم بەرۋ وردالارى بىرتە-بىرتە اعىلشىن تىلىنە كوشۋى ءتيىس.
بۇعان قوسا, مەملەكەت باسشىسى اسسامبلەيا الدىنا ەتنوسارالىق قارىم-قاتىناستار سالاسىن ساياساتتاندىرۋعا جول بەرمەۋ, ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتاعى ارىپتەستەرمەن مادەني-گۋمانيتارلىق ءوزارا ءىس-قيمىلدى تەرەڭدەتۋ جونىندە جۇيەلى جۇمىس تىزبەسىن قالىپتاستىرۋ مىندەتتەرىن قويدى.

ۇيلەسىمدىلىككە
جەتەلەيتىن ۇندەۋ

قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XXII سەسسياسىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ۇسىنىسىمەن ەتنومادەني بىرلەستىكتەرىنىڭ وكىلدەرى ليۋبوۆ ني مەن ولەگ دىموۆ اتالعان اسسامبلەيا توراعاسىنىڭ ورىنباسارلارى بولىپ تاعايىندالدى.
سونىمەن قاتار مەملەكەت باسشىسى اسسامبلەيا­نى قۇرۋ ءىسىنىڭ باستاۋىندا تۇرعان قحا مۇشەلەرى مەن ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ بەلسەندىلەرىنە «قازاقستان حالقى اسسامبلەيا­سىنا – 20 جىل» مەرەيتويلىق مەدالدەرىن تاپسىردى.
جالپى, سەسسيا جۇمىسىنا 1500-دەن اسا ادام قاتىستى. ولاردىڭ قاتارىندا اسسامبلەيانىڭ بارلىق وڭىرلەردەگى مۇشەلەرى مەن ارداگەرلەرى, رەسپۋبليكالىق جانە وڭىرلىك ەتنومادەني بىرلەس­تىكتەردىڭ توراعالارى, پارلامەنت دەپۋتاتتارى, ورتالىق اتقارۋشى ورگانداردىڭ, ساياسي پارتيالاردىڭ, ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ, ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ, شەتەل مەملەكەتتەرىنىڭ ديپلوماتيالىق ميسسيالارىنىڭ باسشىلارى, جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ رەكتورلارى, عىلىمي جانە شىعارماشىل زيالى قاۋىم وكىلدەرى بار.
اسسامبلەيا XXII سەسسياسىنىڭ قورى­تىندىسى بويىنشا ۇندەۋ قابىلدادى. وندا مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسىمەن جاريالانعان قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى جىلى – تاتۋلىق پەن كەلىسىمنىڭ, تۇراقتىلىقتىڭ, مىزعىماس بىرلىكتىڭ جىلى رەتىندە ءوتىپ جاتقانى ايتىلعان.
اسسامبلەيا سەسسياسىنا قاتىسۋشىلار ازامات­تىق قۇندىلىقتار جۇيەسى مەن قوعامنىڭ رۋحاني بايلىعىنىڭ نەگىزىن قۇرايتىن «ماڭگىلىك ەل» جالپى ۇلتتىق يدەياسىن تولىق قولدايتىنىن مالىمدەدى. جيىننىڭ سوڭى كونتسەرتتىك باعدار­لاماعا ۇلاستى.

قىمبات توقتامۇرات