تاۋەلسىزدىكتىڭ ەلەڭ-الاڭىندا ەلدىڭ قالت-قۇلت ەتكەن ەكونوميكاسىن قيىندىقتان الىپ شىققان نەگىزگى سالالاردىڭ ءبىرى قازاق دالاسىندا قان تامىرداي يۋ-قيۋ بولىپ جاتقان تەمىر جول ەكەنىن ءبارى بىلەدى. جۋان جىڭىشكەرىپ, جىڭىشكە ۇزىلەر سول ءبىر شاقتا كورشىلەس مەملەكەتتەرمەن اراداعى ەكونوميكالىق بايلانىستى ساقتاپ, سونداي-اق, ودان ءارى دامىتا وتىرىپ, حالىقتىڭ وڭ جامباسىنا كەلەتىن نارىقتىڭ بىردەن-ءبىر سەبەپشىسىنە اينالعان دا قازاقستان تەمىرجولى بولاتىن.
جازيراعا جول سالعان
قازاقستان جەرىندەگى تۇڭعىش تەمىرجول ماگيسترالى 1894 جىلدىڭ 25 قازانىندا پوكروۆ سلوبوداسى (قازىرگى رەسەيدىڭ ساراتوۆ وبلىسىنداعى ەنگەلس قالاسى) – ورال تار تاباندى تەمىر جول تەلىمىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالعاننان كەيىن اشىلدى. وسى جولدىڭ 130 شاقىرىمى قازىرگى قازاقستان جەرى ارقىلى وتكەن. اراعا 4 جىل سالىپ ۋرباح-استراحان تار تاباندى تەمىر جولى ىسكە قوسىلىپ, ونىڭ دا 77 شاقىرىمى قازاق دالاسىن باسىپ ءوتتى.
ال سولتۇستىك قازاقستاننىڭ دامۋى ءۇشىن 1891-1896 جىلدارى سالىنعان ءترانسسىبىر ماگيسترالىنىڭ, دالىرەك ايتقاندا, ونىڭ «قازاقستاندىق» 190 شاقىرىمىنىڭ ماڭىزى ءبىز ءۇشىن زور ەدى. بۇل جول قازاق پەن ورىس حالقىنىڭ ەكونوميكالىق جانە مادەني جاقىنداسۋىنا ۇلكەن ىقپال ەتتى.
سونىمەن قاتار, 1901-1906 جىلدارى قازاقستان جەرىنەن 1660 شاقىرىمى وتەتىن, ورتا ازيا مەن رەسەيدىڭ ورتالىعىن قوساتىن ورىنبور-تاشكەنت تەمىر جولى جانە 1914-1917 جىلدارى بولاشاق تۇركسىبتىڭ ءبىر بولىگى سانالاتىن جەتىسۋ جولىنىڭ ارىس-پىشپەك تەلىمى سالىندى. 1915 جىلى 166 شاقىرىمى قازاقستان ارقىلى وتەتىن چەليابينسك-ترويتسك-قوستاناي ماگيسترالى ىسكە قوسىلسا, 1915-1917 جىلدارى توسەلگەن نوۆوسيبيرسك پەن سەمەيدىڭ اراسىن جاقىنداتقان التاي تەمىر جولىنىڭ 122 شاقىرىمى قازاقستان جەرىندە سوزىلىپ جاتتى. بۇدان بولەك, 1918 جىلى 117 شاقىرىمدىق ەكىباستۇز-ەرماك تار تاباندى تەمىر جولى دا ءوز جۇمىسىن باستادى. وسى جىلى قازاقستان اۋماعىنداعى شويىن جولدىڭ جالپى ۇزىندىعى 2,6 مىڭ شاقىرىمعا جەتكەن ەدى.
كەڭەستىك كەزەڭدەگى «كۇرە تامىر»
كەڭەس زامانىنداعى العاشقى تەمىر جول 1920-1922 جىلدارى سالىنعان پەتروپاۆل-كوكشەتاۋ اراسىندا بولدى. قازاقستاننىڭ تۇكپىردەگى ايماقتارىن دامىتۋ جانە استىقتى شىعارۋ قاجەتتىلىگىنە بايلانىستى 1926-1931 جىلدارى بۋراباي كۋرورتى جانە اقمولا ستانسالارى ارقىلى قاراعاندىعا دەيىن جالپى ۇزىندىعى 700 شاقىرىمنان اساتىن جول سالىندى. ال ەمبىدەگى مۇناي كاسىپشىلىگىنىڭ دامۋىنا 1926 جىلى سالىنعان گۋرەۆ-دوسسور تار تاباندى تەمىر جولى زور ىقپال ەتتى.
1927-1930 جىلدار ارالىعىندا سالىنعان ۇزىندىعى 1444 شاقىرىمعا سوزىلعان تۇركىستان-ءسىبىر («تۇركسىب») ماگيسترالىنىڭ اياقتالۋى ۇلكەن ۋاقيعا ەدى. ول قازاقستاندى سىبىرمەن بايلانىستىرىپ, رەسپۋبليكانىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا جانە ءشولدى جەرلەردىڭ يگەرىلۋىنە وڭ اسەرىن تيگىزدى.
1958 جىلدىڭ 1 شىلدەسىندە كسرو-داعى ەڭ ءىرى قازاق تەمىر جولى قۇرىلدى. ۇزىندىعى 11 مىڭ شاقىرىمنان اساتىن ول 15 بولىمشەدەن قۇرالدى جانە قازاقستاندى ءسىبىر, ورال, ەدىل جاعالاۋى, قىرعىزستان جانە ورتا ازيامەن قوسىپ, بارلىق كەڭىستىكتى جانە مەريديونالدى ماگيسترالداردى بىرىكتىردى. ال 1964 جىلى قازاقستاندا ءبىرىنشى بولىپ تسەلينوگراد-قاراعاندى باعىتىنداعى تەمىر جول ەلەكترلەندىرىلدى.
قازاقستان تەمىرجول كولىگى تاريحىنىڭ ەلەۋلى ۋاقيعالارىنىڭ ءبىرى 1986 جىلدىڭ 20 اقپانىندا بولدى. ياعني, الەمدە ءبىرىنشى بولىپ جالپى سالماعى 43,4 مىڭ توننا جانە ۇزىندىعى 6,5 شاقىرىم بولاتىن جىلجىمالى قۇرامعا 440 ۆاگون تىركەلىپ, تىڭ تەمىر جولى ارقىلى وتكىزىلدى.
قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنا قاتىنايتىن تەمىرجولدىڭ دامۋىنا نازار اۋدارىلىپ, 1956-1960 جىلدارى قازاقستان ءارى قىتاي جاقتان ەكى ەلدىڭ تەمىر جولىن قوساتىن ماگيسترالدىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلدى. بۇل جۇمىستار 1988 جىلى كسرو-قىتاي كەلىسىمىنەن كەيىن قايتا جاڭعىردى. 1990 جىلى قوسىلعان تەمىر جولدار قازاقستاندىق دوستىق جانە قىتايلىق الاشانكوۋ ستانسالارىن قوساتىن شەكارا وتكەلىن جاسادى. وسى جىلدان باستاپ وندا جۇك قۇرامدارىنىڭ قوزعالىسى باستالىپ, ترانسازيالىق تەمىرجول ماگيسترالىنىڭ سولتۇستىك ءدالىزى ىسكە قوسىلدى. سول كەزەڭدە دوستىق ستانساسىنىڭ قايتا تيەۋ جانە تاسىمالداۋ قۋاتى ارتتى.
عاسىرلىق مەجە
ال ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى قازاقستان تەمىرجول كولىگىنىڭ وتكەن جولىن شارتتى تۇردە ءۇش كەزەڭگە بولۋگە بولادى. ءبىرىنشى كەزەڭ – 1992-1996 جىلدار ارالىعى. وسى ۋاقىتتا تەمىرجول سالاسى كسرو-نىڭ اياقاستى ىدىراۋ سەبەبىنەن تۋىنداعان قيىندىقتارعا جانە مۇلدە جاڭا ەكونوميكالىق جاعدايلارعا بەيىمدەلۋ جاعدايىن باستان وتكەردى.
1997-2001 جىلداردى ەكىنشى كەزەڭ رەتىندە قاراستىرامىز. بۇل ارالىقتا قازاقستاندىق ءۇش ماگيسترالدى بىرىكتىرە العان ءارى سالانىڭ ءارى قاراي ءوسىپ-وركەندەۋىنە نەگىز سالعان وتاندىق تۇڭعىش تەمىرجول كاسىپورنى – «قازاقستان تەمىر جولى» قۇرىلدى.
2001 جىلدان بۇگىنگە دەيىنگى ۋاقىت – ءۇشىنشى كەزەڭ. ياعني, سالانى قايتا قۇرىلىمداۋ باستالعان شاق. «قازاقستان تەمىر جولى» ۇلتتىق كومپانياسىندا ۇلكەن رەفورمالار جۇزەگە اسىرىلا باستادى.
قازاقستان تەمىر جولى ءوزىنىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىن 2004 جىلى كەڭ كولەمدە اتاپ ءوتتى. سول جىلى شويىن جول تاريحىنىڭ ماڭىزدى كەزەڭدەرىنەن سىر تارقاتىلىپ, جەر-جەردە تەمىر جولدى جاڭعىرتۋ, الەۋمەتتىك سالانى, تەمىرجولشىلاردىڭ ەڭبەك جاعدايىن جاقسارتۋ شارالارى مەن ءىرى قۇرىلىستار اياقتالدى.
تەمىر جولدىڭ عاسىرلىق مەرەيتويىنا قاتىسقان ەلباسى ءوز سوزىندە قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ قالىپتاسۋىندا, مەملەكەت تاۋەلسىزدىگىن, ەلدىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن جانە الەۋمەتتىك تۇراقتىلىعىن نىعايتۋداعى تەمىر جولدىڭ ءرولىن جوعارى باعالادى.
2004 جىلدىڭ 9 قاراشاسىندا اقتاۋ پورتىنان قۇلسارى ستانساسىنا دەيىن ۇلكەن كولەمدى, بيىكتىگى ءتورت قاباتتى ۇيدەي جۇكتەردى تاسىمالداعان قازاقستاندىق تەمىرجولشىلار الەمدىك رەكوردتى جاڭارتتى. بۇل قازاققا تيەسىلى شويىن جولدىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە ابىرويىن اسقاقتاتىپ, بەدەل بيىگىنە كوتەرىلۋىنە سەبەپ بولىپ ەدى. ال 30 قاراشادا اشىلعان التىنسارين-حرومتاۋ جاڭا تەمىر جولى ارقىلى كورشىلەس ەلدەردىڭ اۋماعىنا كىرمەي, ەل ءىشى ارقىلى جۇرگىزىلەتىن باعدار ىسكە قوسىلدى. سول جەلى ارقىلى جىلىنا 160 ملن دوللار كولەمىندە ۇنەمدىلىككە قول جەتكىزىلدى. سونىمەن قاتار, قازاقستاننىڭ ىشكى جولدارىمەن جۇك تاسىمالداۋ قاشىقتىعى 500-دەن ەكى مىڭ شاقىرىمعا دەيىن قىسقاردى. وسى جولمەن جولاۋشىلار تاسىمالداۋدىڭ جاڭا كەستەسىن 10 جەلتوقساندا استانا-اقتوبە پويىزى اشتى. جولاۋشىلاردى جولدىڭ 15 ساعاتقا دەيىن قىسقارعانى, بيلەت باعاسىنىڭ ەكى ەسەگە ارزانداعانى قۋانتتى.
132 شاقىرىمدىق پاۆلودار-ەكىباستۇز تەمىر جول تەلىمىندە ەلەكترلەندىرۋ جۇمىسى ەڭ ءىرى جوبالاردىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. پاۆلودار-ەكىباستۇز جوباسىنىڭ جۇزەگە اسۋى تاسىمالداۋدىڭ ۇنەمدىلىگى جانە ەلەكتروۆوزداردىڭ ەكولوگيالىق تازالىعىن ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەردى. ماسەلەن, بۇل جوبانى ىسكە قوسۋ ارقىلى جىلىنا 1,5 ملرد تەڭگە ۇنەمدەلدى جانە قورشاعان ورتانىڭ لاستانباۋىنا ىقپال ەتتى.
قازاقستاننان قىتاي باعىتىنا 2004 جىلى دوستىق ستانساسى ارقىلى 9,5 ميلليون توننا جۇك تاسىلىپ, ستانسانىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋعا 3,5 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى. قارجى ەسەبىنەن 300 مەتر جول, 64 كوتەرگىش قۇرال, ۆاگوندار جاڭارتىلدى. دوستىق-اقتوعاي جول تەلىمىندە 102 شاقىرىمدىق جولدىڭ ۇستىڭگى قاباتى جاقسارتىلىپ, پويىزدىڭ جىلدامدىعى ساعاتىنا 80 شاقىرىمعا دەيىن جەتكىزىلدى. سول جىلى دوستىق ستانساسىندا تەمىرجولشىلار مەن ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنە ارناپ 11 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى. بۇنىڭ ءبارى – عاسىردان ۇزاق جاساعان قازاقستان تەمىرجولى سالاسىنىڭ بۇگىنگە دەيىنگى توككەن تەرى مەن ەتكەن ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى.
بولاشاق بۇگىننەن باستالادى
قازاقستان تەمىر جولى وسى ۋاقىتقا دەيىن ەل ەكونوميكاسى مەن جولاۋشىلاردىڭ سۇرانىسىن تولىعىمەن قامتاماسىز ەتىپ ءجۇر. ەگەمەندىك العان جىلدارى ەكونوميكانىڭ قۇلدىراعان شاعىندا دا تەمىر جول سالاسى ءوزىنىڭ مىندەتىن تولىقتاي اتقاردى. ەكونوميكا تۇراقتانا باستاعان 2000-2008 جىلدارى كومپانيا جىلدىق تاسىمالداۋ كورسەتكىشىن جەتى پايىزدىق ءوسىم دەڭگەيىندە ۇستادى.
بىراق قازىرگى تاڭدا كومپانيا 1991 جىلدارى جاساقتالعان وندىرىستىك اكتيۆتەردىڭ توزىعى جەتۋىنە بايلانىستى ەداۋىر قيىندىقتارعا ۇرىنىپ وتىر. 2020 جىلدارعا قاراي كومپانيا پاركىندەگى جۇك ۆاگوندارىنىڭ 54 پايىزىنىڭ, ماگيسترالدىق لوكوموتيۆتەردىڭ 68 پايىزىنىڭ, مانەۆرلىك لوكوموتيۆتەردىڭ 82 پايىزىنىڭ پايدالانۋ ۋاقىتى اياقتالادى. بۇل تەمىر جول سالاسى ءۇشىن ەرەكشە سىناق بولعالى تۇر. تەمىرجول تاسىمالى – قازاقستاننىڭ كولىكتىك ينفراقۇرىلىمىنىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى بولعاندىقتان اتالعان ماسەلەنى ستراتەگيالىق تۇرعىدا شەشۋ كومپانيانىڭ عانا ەمەس, مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى ماڭىزدى پروبلەما.
تەمىر جول سالاسىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتى مەملەكەت جانە قوعام ءۇشىن بارىنشا قولايلى ءارى قولجەتىمدى بولۋى ءتيىس. سوندىقتان وسى سالانى رەفورمالاۋداعى كورپوراتيۆتىك ماقسات پەن مىندەت ءبىر عانا مۇددەگە باعىنىشتى.
«كومپانيا قىزمەتكەرلەرى بارىنشا ۇنەمدىلىككە قول جەتكىزە وتىرىپ, ينۆەستيتسيالىق رەسۋرستاردى ءوسىرۋ ماڭىزدى ەكەندىگىن ۇعىنۋى ءتيىس. وسىعان وراي, پايدالانۋ قىزمەتىندە ساپالىق كورسەتكىشتەردى تۇبەگەيلى جاقسارتۋ, ياعني, ۆاگون, لوكوموتيۆ ونىمدىلىگى, ىسكە از تارتىلاتىن تەلىمدەردى وڭتايلاندىرۋ, شيكىزاتتى جانە ماتەريالداردى جۇمساۋ ءنورماتيۆىن قايتا قاراۋ سەكىلدى جۇمىستار قاجەت» دەيدى كومپانيا باسشىسى اسقار ءمامين.
كومپانيا ءوز الدىنا بىرنەشە ستراتەگيالىق ماقساتتار قويىپ وتىر. ولاردىڭ ىشىندە جاڭا باسقارۋ جۇيەسى تالاپتارىنا ساي كورپوراتيۆتىك وڭتايلى قۇرىلىمداۋ, ءوندىرىستى جانە اكتيۆ پورتفەلىن وڭتايلاندىرۋ, ءوندىرىستى جاڭعىرتۋ جانە ەڭبەك ونىمدىلىگىن كەشەندى جاقسارتۋ, كومپانيا سۇرانىسىنا ساي ماشينا قۇراستىرۋ بازاسىن جاساقتاۋ, ينۆەستيتسيالىق باعدارلامانى ءتيىمدى جۇزەگە اسىرۋ سياقتى جوسپارلار بار.
تىڭ جوبالار
قازاقستاننىڭ كولىك سالاسىنداعى ءىرى جوبالارىنىڭ ءبىرى – جەتىگەن-قورعاس تەمىر جول جەلىسىنىڭ قۇرىلىسى. ستراتەگيالىق ماڭىزى بار وسى ماگيسترال ىسكە قوسىلعان كەزدە قازاقستان-قىتاي اراسىنداعى ەكىنشى تەمىر جول وتكەلى اشىلادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تەمىر جول جەلىسى رەسمي تۇردەگى بىرنەشە ەۋرازيالىق جەر ءۇستى دالىزدەرىنە حالىقارالىق كولىكتىك باعدارلارعا شىعادى. ونىڭ ىشىندە شىعىس-باتىس باعدارىمەن ليانيۋنگان تەڭىز پورتىنان شىعاتىن قىتاي-قازاقستان كولىكتىك دالىزىندەگى ورنى ەرەكشە. دوستىق-الاشانكوۋ شەكارالىق بەكەتىنەن باستالىپ قازاقستاننان رەسەيگە كولبەي وتەدى.
بۇل كولىك دالىزدەرىنىڭ تەمىر جول ينفراقۇرىلىمىن جەتىلدىرۋى قازاقستانداعى كولىكتىك كەشەننىڭ حالىقارالىق كولىك باعدارى جەلىسىندەگى باسەكەلەستىگىن نىعايتادى.
جەتىگەن-قورعاس تەمىر جول جەلىسىنىڭ ۇزىندىعى – 293 شاقىرىم. جوبا بويىنشا 14 جول ايىرىقتارى اشىلدى. جولدىڭ قۇرىلىسى قىتايمەن ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك ءوڭىرىن عانا جاقىنداستىرمايدى, سونىمەن قاتار, ورتا ازيا مەملەكەتتەرى مەن اقتاۋ ايلاعىنا دەيىن جەتەدى. جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ناتيجەسىندە ەلىمىزدىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتى ارتىپ, جۇكتەردى تاسىمالداۋ قاشىقتىعى قىسقارادى. جەتىگەن-قورعاس جاڭا تەمىر جول جەلىسى سەرپىندى جوبا رەتىندە قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك ءوڭىرىن كورەيا, قىتاي, جاپونيا, ورتا ازيا مەملەكەتتەرى جانە يران, كاۆكاز ەلدەرىمەن اراداعى جۇك تاسىمالىنىڭ قاشىقتىعىن 500 شاقىرىمعا قىسقارتسا, پارسى شىعاناعى ەلدەرى مەن قيىر شىعىس اراسىن يران جۇزەگە اسىرىپ جاتقان بافك-مەشحەد جەلىسىمەن بىرگە 1300 شاقىرىمدى ۇنەمدەۋگە سەپ بولادى.
سونىمەن قاتار, بيىل ماڭعىستاۋ, اقتوبە, قىزىلوردا, قوستاناي جانە قاراعاندى وبلىستارى اۋماعىنان وتەتىن 988 شاقىرىمدىق جەزقازعان-بەينەۋ جانە 214 شاقىرىمدىق ارقالىق-شۇباركول تەمىر جول توراپتارى اشىلدى. ونىڭ سالتاناتتى اشىلۋىنا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزى قاتىسىپ, ماگيسترالدىڭ اشىلۋىن جىلدىڭ ەڭ ماڭىزدى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ۋاقيعاسى دەپ اتادى.
جەزقازعان-بەينەۋ جانە ارقالىق-شۇباركول جولى بىرنەشە ءوڭىر مەن بۇكىل رەسپۋبليكانىڭ تىرشىلىگىنە جان ءبىتىرىپ, ونداعان جىلدارعا العا جەتەلەيدى. ءبىز تاۋەلسىزدىكتىڭ بارلىق كەزەڭىندە تەمىرجول قۇرىلىسىن توقتاتپاي, ۇدەتە تۇستىك» دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.
سونداي-اق, مەملەكەت باسشىسى تەمىرجول قۇرىلىسىنا 10 مىڭنان استام ادام تارتىلعانىن, ەندى تاعى 3 مىڭ ادام تۇراقتى جۇمىسپەن قامتىلاتىنىن ايتتى. قازاقستان تەمىر جولىنىڭ 110 جىلدىعىنا سايكەس كەلگەن ۋاقيعا تۇرالاپ قالعان ەلدى مەكەندەرگە قان جۇگىرتىپ, ءال-اۋقاتىن ارتتىراتىنى ءسوزسىز.
بەينەۋ-جەزقازعان جەلىسى ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى بەينەۋ ستانساسىنان اقتوبە وبلىسىنىڭ شالقار ستانساسى, قىزىلوردا وبلىسىنىڭ سەكسەۋىل ستانساسى ارقىلى جەزقازعانعا بارادى.
«قازاقستان تەمىر جولى» كومپانياسىنىڭ باسشىسى اسقار ءماميننىڭ ايتۋىنشا, جالپى ۇزىندىعى 1200 شاقىرىمنان اساتىن جاڭا ماگيسترال وڭتۇستىك پەن سولتۇستىك جانە باتىس پەن شىعىس باعىتتارىنداعى جۇك اينالىمىن وڭتايلاندىرادى.
سونداي-اق, تاياۋدا ىسكە قوسىلعان وزەن-بەرەكەت-گورگان حالىقارالىق ماگيسترالىنىڭ اشىلۋى سالتاناتىندا سويلەگەن ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ: «قازاقستان بىلتىر يرانعا 1 ميلليون توننا بيداي جەتكىزدى, ال پارسى شىعاناعىنىڭ قاجەتتىلىگى 9-10 ميلليون توننانى قۇرايدى. ءبىز بولات, مينەرالدى تىڭايتقىش جانە باسقا دا قازاقستاندىق ونىمدەردى جەتكىزگەلى وتىرمىز. تيىسىنشە, تۇركىمەنستان مەن يراننان قاجەتتى تاۋارلار الامىز» دەدى.
ءۇش ەل اراسىن جالعايتىن تەمىرجول وسى سالاداعى ۇلكەن جوبالاردىڭ ءبىرى سانالادى. يران مەن تۇركىمەنستان ءۇشىن ءبىزدىڭ ەل ارقىلى رەسەي مەن قىتايعا قاتىناۋ وڭايلانا تۇسسە, ءوزىمىز ءۇشىن وڭتۇستىك مەملەكەتتەرمەن اراداعى يمپورت پەن ەكسپورت اينالىمى جەدەلدەمەك.
ءونىم – وزىمىزدەن
قازىرگى ۋاقىتتا قتج ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا اۋقىمدى جۇمىستار اتقارىپ جاتىر.
2009 جىلدان بەرى «General Electric» كومپانياسىنىڭ زاماناۋي تەحنولوگيالارىمەن قۇراستىرىلاتىن لوكوموتيۆتەر بۇل كۇنى الەمدىك نارىقتا باسەكەگە قابىلەتتى ءونىم سانالادى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە وتاندىق ماشينا قۇراستىرۋ ونىمدەرىنە باسقا ەلدەردىڭ قىزىعۋشىلىعى ارتىپ وتىر.
جاڭا ماشينالار سىناقتىڭ 19 تۇرىنەن وتكىزىلەدى. ونىڭ ىشىنە ەلەكترلىك جانە مەحانيكالىق سىناق, تۇتاستاي ديزەل-گەنەراتورلىق قوندىرعىنىڭ جۇمىسىن تەكسەرۋ, كورپۋس جىكتەرىنىڭ بەرىكتىگى, سونداي-اق, «قتج» ۇك» ماگيسترالدى جولدارىندا وتكىزىلەتىن جول ءجۇرۋ سىناقتارى كىرەدى.
قازىرگى زامانعى كاسىپورىننىڭ كونۆەيەرلىك جولىنان, ورتاشا ەسەپپەن العاندا, ايىنا «تە33ا» ماركالى 6-8 جۇك تاسۋ لوكوموتيۆتەرى قۇراستىرىلىپ جاتىر. وسىنداي كورسەتكىشتى ۇستاپ تۇرۋ ماقساتىندا تسەح قىزمەتكەرلەرى 3 اۋىسىمدا جۇمىس ىستەيدى, ياعني زاۋىتتا جۇمىس تاۋلىك بويى توقتامايدى. بۇل كۇنى زاۋىتتىڭ وندىرىستىك قۋاتى – جىلىنا 100 دانا لوكوموتيۆ.
بۇدان بولەك, جىلجىمالى جۇك قۇرامىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن بولدىرماۋ ماقساتىندا 2010 جىلى «تامان» جشس نەگىزىندە جۇك ۆاگوندارىنىڭ ءوندىرىسى قولعا الىندى. سول جىلى 1-ءشى جانە 2-ءشى كەشەندەر, ال 2011 جىلدىڭ شىلدە ايىندا 3-ءشى كەشەن اشىلدى. قازىرگى ۋاقىتتا وندىرىستىك قۋاتتىلىق جىلىنا 3000 داناعا دەيىن جەتىپ وتىر.
2010 جىلى «قازاقستان تەمىر جولى» ۇق جانە «پاتەنتەس تالگو س.ل.» يسپانيالىق كومپانيا اراسىندا استانا قالاسىندا جولاۋشىلار ۆاگونىن ءوندىرۋ مەن ولارعا تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتەتىن بىرلەسكەن كاسىپورىن قۇرۋ تۋرالى شارت جاسالدى. ناتيجەسىندە 2011 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا جولاۋشىلاردىڭ زاماناۋي جۇردەك ۆاگوندارىن شىعاراتىن «تالگو» جاڭا زاۋىتى ىسكە قوسىلدى.
كاسىپورىن جىلىنا 150 ۆاگون شىعارادى. ءوندىرىستىڭ باستاپقى كەزەڭدەرىندە جىلىنا شامامەن 140 ۆاگون شىعارۋ جوسپارلانعان. ۆاگونداردىڭ كونسترۋكتسيالىق جىلدامدىعى ساعاتىنا 200 شاقىرىمدى كورەسەتەدى. جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا زاۋىتتا 366 جاڭا جۇمىس ورنى قۇرىلدى.
كەلەسى جىلى وندىرىستەگى قازاقستاندىق ۇلەستىڭ كولەمى 56 پايىزعا جەتپەكشى. ءوندىرىس قازاقستاندا جۇردەك جولاۋشى تاسىمالىن دامىتۋ باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋعا ۇلەس قوسادى. بۇل – وبلىسارالىق بارلىق باعىتتاردا پويىزداردىڭ ءجۇرۋ ۋاقىتى 2 ەسە قىسقارادى دەگەن ءسوز. ال 2012 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن استانادا قۇراستىرىلعان «تالگو» ۆاگوندارىنان قۇرالعان العاشقى پويىز الماتى-پەتروپاۆل باعىتى بويىنشا قاتىناي باستادى.
P.S.
بۇگىنگى تاڭدا تەمىر جول كولىگى ەلىمىزدەگى وندىرىستىك ينفراقۇرىلىمنىڭ ماڭىزدى بولشەگى سانالادى. قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق ورنالاسۋى, شەكاراسىنىڭ كەڭدىگى, ءوندىرىستىڭ شيكىزاتتىق تاۋەلدىلىگى, اۆتوكولىك ينفراقۇرىلىمىنىڭ ازدىعى تەمىر جول كولىگىنىڭ ماڭىزدىلىعىن كۇن وتكەن سايىن ارتتىرا تۇسەدى.
ەكونوميكانىڭ دامۋشى سەكتورىنا اينالعان قازاقستاننىڭ تەمىرجول سالاسى سوڭعى كەزدەرى وندىرىستىك جانە تەحنيكالىق الەۋەتى جاعىنان ەداۋىر ءوسىپ–وركەندەگەن. ءدال قازىرگى ۋاقىتتا 140 مىڭنان استام ادام جۇمىسپەن قامتىلىپ, شالعاي اۋىلداردىڭ تۇرعىندارى وبلىس ورتالىقتارىنا تەز جەتۋدىڭ جاقسىلىعىن تەمىرجولدان كورىپ وتىر.
نۇريسلام قۇسپانعالي
