2018 جىلعى 1 قاڭتارداعى جاعداي بويىنشا زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ جالپى سوماسى 7,78 ترلن تەڭگەنى قۇراپ, 2017 جىلمەن سالىستىرعاندا 1,1 ترلن تەڭگەگە ارتقان ەكەن. ياعني ءبىر جىل ىشىندەگى ءوسىم 16,4 پايىزدى قۇراعان. ال زەينەتاقى جارنالارىنىڭ جالپى ءتۇسىمى ءبىر جىل ىشىندە 8,3 پايىزعا وسكەن. «بجزق» اق استانا قالاسى فيليالىنىڭ باسقارۋشى ديرەكتورى مۇرات ءشارىپوۆپەن سۇحبات قۇرعان بولاتىنبىز. سۇحبات بارىسىندا ول زەينەتاقى تۋرالى وسى جانە باسقا دا اقپاراتتارىن ورتاعا سالدى.
– مۇرات تۇرسىنۇلى, 2018 جىلدان باستاپ نەگە زەينەتاقى تولەمدەرى اي سايىن بجزق-دان تولەنە باستادى؟
– زەينەتاقى زاڭناماسىنا بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنان زەينەتاقى تولەمدەرىن كەستە بويىنشا جۇزەگە اسىرۋ تارتىبىنە قاتىستى ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ كۇشىنە ەندى. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ تۋرالى» زاڭىنا 2015 جىلى ەنگىزىلگەن وزگەرىستەرگە سايكەس, 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ بجزق-دان كەستە بويىنشا زەينەتاقى تولەمدەرى اي سايىنعى نەگىزدە جۇزەگە اسىرىلادى. ەگەر الۋشى ءوتىنىش بەرگەن كۇنى ونىڭ جيناقتارىنىڭ سوماسى ەڭ تومەنگى زەينەتاقىنىڭ 12 ەسەلەنگەن مولشەرىنەن اسپاسا, بۇل سوما الۋشىعا ءبىر رەت تولىعىمەن تولەنەدى. بۇگىنگى ۋاقىتتا ونىڭ مولشەرى – 404940 تەڭگە. اي سايىنعى تولەمنىڭ مولشەرى «زەينەتاقى تولەمدەرىنىڭ مولشەرىن ەسەپتەۋدى جۇزەگە اسىرۋ ادىستەمەسىنە» سايكەس, زەينەتاقى تولەمدەرىنىڭ جىلدىق سوماسىنىڭ ون ەكىدەن ءبىر بولىگى رەتىندە بەلگىلەنەدى. بۇل رەتتە اي سايىنعى زەينەتاقى تولەمدەرىنىڭ مولشەرى ەڭ تومەن كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 54 پايىزىنان تومەن بولمايدى. بيىل ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ مولشەرى 28284 تەڭگە بولسا, ونىڭ 54 پايىزى – 15274 تەڭگە. بۇل نورمالار زەينەتاقى ءجۇيەسىنىڭ تيىمدىلىگى مەن بجزق-دان زەينەتاقى تولەمدەرىن جۇزەگە اسىرۋ ۇزاقتىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ەنگىزىلدى. زەينەتاقىنى اي سايىن تولەۋ الەمدىك ستاندارتقا سايكەس كەلەدى. سونىمەن قاتار, بۇل بيۋدجەت ەسەبىنەن جانە بجزق-داعى جيناق ەسەبىنەن تولەنەتىن اي سايىنعى جيىنتىق زەينەتاقى تولەمدەرىن ارتتىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
– بازالىق زەينەتاقىنى ەسەپتەۋ قانداي تاسىلمەن جۇرگىزىلەدى؟
– بيىلعى 1 شىلدەدەن باستاپ مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن تولەنەتىن بازالىق زەينەتاقى تولەمدەرىن ەسەپتەۋدىڭ جاڭا ادىستەمەسى قولدانىلادى. ياعني بازالىق زەينەتاقىنى ەسەپتەۋ ءتارتىبى وزگەرەدى. مۇندا بازالىق زەينەتاقىنى تاعايىنداۋدا 1998 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا دەيىنگى جانە 1998 جىلدان كەيىنگى ەڭبەك ءوتىلى ەسكەرىلەدى. ەڭبەك ءوتىلى ەڭبەك كىتاپشاسىنداعى جازبالارمەن راستالادى. ەگەر زەينەتكەردىڭ 1998 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا دەيىنگى ەڭبەك ءوتىلى مەن جيناقتاۋشى زەينەتاقى جۇيەسىنە قاتىسۋ ءوتىلى 10 جىل جانە ودان تومەن بولعان جاعدايدا, بازالىق زەينەتاقى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 54 پايىزىن قۇرايدى. 10 جىلدان اسقان ءاربىر جىل ءۇشىن بۇل سوماعا ەڭ تومەن كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 2 پايىزى قوسىلىپ وتىرادى. ال 33 جىل جانە ودان جوعارى بولعاندا بازالىق زەينەتاقىنىڭ مولشەرى ەڭ تومەن كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ 100 پايىزىنا تەڭ بولىپ, ودان اسىرىلمايدى. بۇعان دەيىن بازالىق زەينەتاقى زەينەتكەرلىككە شىققان ءاربىر ازاماتقا ەڭبەك ءوتىلى مەن ايلىق تابىسى جانە زەينەتاقى جيناعىنىڭ كولەمىنە قاراماستان, ءومىر بويىنا بىردەي مولشەردە تاعايىندالىپ كەلدى. بيىل بازالىق زەينەتاقىنىڭ كولەمى 15274 تەڭگەنى قۇرايدى جانە ول جىل سايىن ۇلعايىپ وتىرادى. ال ەڭ تومەن كۇنكورىس دەڭگەيى 28284 تەڭگەنى قۇرايدى. بازالىق زەينەتاقى زەينەتكەرلىك جاسقا تولعان بارلىق ازاماتتار ءۇشىن قايتا ەسەپتەلەدى. زەينەتكەرلەر ءۇشىن بازالىق زەينەتاقىنى قايتا ەسەپتەۋ اۆتوماتتى تۇردە جۇزەگە اسىرىلادى. بۇل ءۇشىن قوسىمشا قۇجاتتار ۇسىنۋدىڭ قاجەتى جوق. جارنالاردىڭ تولەنۋى جايىندا بارلىق دەرەكتەر بىرىڭعاي اقپاراتتىق جۇيەدە بار. 2018 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن كەيىن زەينەتكە شىعاتىن ازاماتتار عانا 1998 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا دەيىنگى ەڭبەك ءوتىلى تۋرالى مالىمەتتەر ۇسىنۋى كەرەك.
– جۇمىس بەرۋشىنىڭ مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارى دەگەن نە؟
– 2020 جىلدان باستاپ قوسىلاتىن جارنالاردىڭ تاعى ءبىر ءتۇرى – جۇمىس بەرۋشىنىڭ مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارىنىڭ ەنگىزىلۋى. نەگىزى, بۇل جارنالار 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ەنگىزىلۋى ءتيىس بولاتىن. بىراق بەلگىلى سەبەپتەرمەن 2020 جىلعا دەيىن كەيىنگە قالدىرىلدى. دەگەنمەن ونىڭ شارتى وزگەرمەيدى. بۇل جارنالاردىڭ كولەمى جۇمىسكەردىڭ ايلىق تابىسىنىڭ 5 پايىزىن قۇرايدى. ونى بارلىق جۇمىس بەرۋشىلەر, ولاردىڭ ىشىندە مىندەتتى كاسىپتىك زەينەتاقى جارنالارىن تولەيتىن جۇمىس بەرۋشىلەر دە ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن تولەيدى. بۇل ءۇشىن جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ ۇسىنعان ءتىزىمى نەگىزىندە بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىندا ءاربىر جۇمىسكەردىڭ اتىنا شارتتى زەينەتاقى شوتتارى اشىلادى. ونداعى جيناقتار زەينەتكەرلىك جاسقا تولعان ازاماتتارعا, مۇگەدەكتىگى مەرزىمسىز بولىپ بەلگىلەنگەن ءبىرىنشى جانە ەكىنشى توپتاعى مۇگەدەكتىگى بار ادامدارعا تولەنەدى. بىراق بۇل ءۇشىن مۇنداي جارنالار ولاردىڭ شوتتارىنا كەمىندە 60 اي تۇراقتى اۋدارىلعان بولۋى كەرەك. بۇل شوتتارداعى جيناقتار سالىمشىنىڭ مەنشىگى بولىپ تابىلمايدى جانە مۇراعا قالدىرىلمايدى. جۇمىس بەرۋشىنىڭ مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارى كولەمى بىرتىندەپ ازايىپ بارا جاتقان ورتاق زەينەتاقى تولەمدەرىنىڭ ورنىن باسۋ ءۇشىن ەنگىزىلەيىن دەپ وتىر. ورتاق زەينەتاقى – 1998 جىلعا دەيىن بولعان ەڭبەك وتىلىنە بايلانىستى تولەنەتىن اقشا. ول ءۇشىن 1998 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا دەيىن كەمىندە 6 اي ەڭبەك ءوتىلى بولۋى كەرەك. 2042-2043 جىلدارعا قاراي ەلىمىزدە ورتاق زەينەتاقىنى تولەۋ مۇلدەم توقتاتىلادى. ويتكەنى بۇل جىلدارى 1979-1980 جىلدارى تۋعان ازاماتتار زەينەتكە شىعادى. ال ولاردىڭ 1998 جىلعا دەيىن ەڭبەك ءوتىلى بولمايدى. ويتكەنى 1998 جىلى ولاردىڭ 18-19 جاستا عانا بولعانى بەلگىلى.
– ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتيتىن ازاماتتار, جەكە كاسىپكەرلەر مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارىن قورعا قالاي اۋدارادى؟
– جەكە كاسىپكەرلەر تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا مەملەكەتتىك كىرىستەر ورگاندارىندا اگەنت رەتىندە تىركەلۋى ءتيىس. مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارى سالىقتار جانە الەۋمەتتىك اۋدارىمدارمەن قاتار تولەنەدى. ادۆوكاتتار, جەكە سوت ورىنداۋشىلارى, جەكەشە نوتاريۋستار, كاسىبي مەدياتورلار مەن كاسiپكەرلەر ءۇشiن بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنا تولەنۋگە جاتاتىن ءوز پايداسىنا مiندەتتi زەينەتاقى جارنالارى سالىق كەزەڭiنiڭ ءاربiر ايى ءۇشiن ەسەپتەلەتiن, العان تابىستىڭ 10 پايىزى مولشەرiندە, بiراق ءتيىستى قارجى جىلىنا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت تۋرالى زاڭدا بەلگiلەنگەن ەڭ تومەن جالاقى مولشەرiنiڭ 10 پايىزىنان كەم ەمەس جانە ەڭ تومەن جالاقىنىڭ 75 ەسەلەنگەن مولشەرiنiڭ 10 پايىزىنان اسپايتىن مولشەردە بەلگiلەنەدi. ەگەر كاسىپكەر جالپىعا بىردەي بەلگىلەنگەن سالىق رەجيمى بويىنشا جۇمىس ىستەيتىن بولسا, مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارى اي سايىن تابىس تولەنگەن ايدان كەيىنگى ايدىڭ 25-ىنەن كەشىكتىرىلمەي تولەنەدى. ارناۋلى سالىق رەجيمى پاتەنت نەگىزىندە قولدانىلاتىن بولسا, مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سالىق زاڭناماسىنا پاتەنت قۇنىن تولەۋ ءۇشىن كوزدەلگەن مەرزىمدە جىلىنا ءبىر رەت اۋدارادى. وڭايلاتىلعان سالىق دەكلاراتسيا نەگىزىندەگى ارناۋلى سالىق رەجيمى ءۇشىن مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سالىق زاڭناماسىندا كوزدەلگەن مەرزىمدە اۋدارىلادى. اگەنت مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارىن اۋدارۋدى قولما-قول اقشاسىز تولەمدەر ارقىلى جۇرگىزەدى. ەگەر جەكە كاسىپكەردىڭ بانكتە شوتى جوق بولسا, ول مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارىن كەيىننەن مەملەكەتتىك كورپوراتسيا ارقىلى بجزق-عا اۋدارۋ ءۇشىن بانككە قولما-قول اقشامەن ەنگىزۋى ءتيىس. قازىر بجزق سالىق ورگاندارى جانە ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىمەن بىرگە ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتيتىن ازاماتتاردى جانە مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارىن تۇراقتى اۋدارمايتىن نەمەسە مۇلدەم اۋدارمايتىن ادامداردى زەينەتاقى جۇيەسىنە تارتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ كەلەدى. بۇل رەتتە اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىنىڭ ماڭىزى وتە زور. ويتكەنى بولاشاق زەينەتاقىنىڭ كولەمى زەينەتاقى جارنالارىنىڭ قورعا تۇراقتى اۋدارىلۋىنا تىكەلەي بايلانىستى.
– بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنا ەرىكتى زەينەتاقى جارنالارىن قالاي اۋدارۋعا بولادى؟
– قازاقستاننىڭ كەز كەلگەن ازاماتى بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنا ەرىكتى زەينەتاقى جارنالارىن اۋدارا الادى. ەرىكتى زەينەتاقى جارنالارىنىڭ مولشەرلەمەسى, ولاردى تولەۋ, سونداي-اق, زەينەتاقى تولەمدەرىن جاساۋ ءتارتىبى شارت تاراپتارىنىڭ ءوزارا كەلىسىمى بويىنشا بەلگىلەنەدى. جارنا ەسەبiنەن زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ تۋرالى شارت بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى كەڭسەسىندە جاسالادى. جەكە تۇلعا ءوز پايداسىنا نەمەسە ءۇشىنشى تۇلعانىڭ پايداسىنا شارت جاساۋ ءۇشىن جەكە باسىن كۋالاندىراتىن قۇجات تاپسىرادى.
– بجزق-نىڭ بيىلعى جوسپارى قانداي؟
– قور الدىندا بىرنەشە مىندەت تۇر. مىسالى, زەينەتاقى قىزمەتتەرىن الەمدىك ستاندارتتارعا ساي ەتىپ كورسەتۋ – ەڭ ماڭىزدى مىندەتتەردىڭ ءبىرى. بۇدان باسقا, بجزق ءاربىر سالىمشى ءۇشىن زەينەتاقىنى دەربەس جوسپارلاۋ بويىنشا كاسىپقوي كەڭەسشى قىزمەتىن اتقاراتىن بولادى. ماماندارىمىز ازاماتتارعا زەينەتكەرلىككە شىققاندا زەينەتاقى تولەمدەرىن قانداي مولشەردە الاتىندىقتارىن ەسەپتەپ, ءتۇسىندىرىپ بەرەدى. سونىمەن قاتار, ولار زەينەتاقى جيناقتارىن ارتتىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەكتىگى تۋرالى اقىل-كەڭەس بەرەدى. بۇل – ءبىزدىڭ ستراتەگيا اياسىنداعى جاڭا قىزمەت. ول ءۇشىن قور زەينەتاقى كالكۋلياتورىن جەتىلدىرەدى. قازىردىڭ وزىندە سايتىمىزداعى بولجامدى كالكۋلياتوردىڭ كومەگىمەن بولاشاقتا الاتىن زەينەتاقى تولەمدەرىنىڭ مولشەرىن انىقتاۋعا بولادى. الايدا جەتىلدىرىلگەن دەربەس كالكۋلياتور جەكە شوتتاعى دەرەكتەردىڭ نەگىزىندە زەينەتاقىنى ءدال ەسەپتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ءبىز وپەراتسيالىق جۇمىسكەرلەردىڭ اراسىنان كاسىپقوي كەڭەسشىلەردى دايىندايتىن بولامىز. ولار دەربەس كالكۋلياتور ارقىلى ەسەپتەلگەن كورسەتكىشتەردى دۇرىس تۇسىنۋگە جانە لايىقتى زەينەتاقى الۋ ءۇشىن زەينەتاقى جارنالارىنىڭ كولەمى مەن اۋدارىلۋ جيىلىگىن بەلگىلەۋگە كومەكتەسەدى.
قور ەرىكتى زەينەتاقى جارنالارىنا دا ەرەكشە كوڭىل بولەتىن بولادى. قازىر حالىقارالىق تاجىريبەلەردى زەرتتەۋدەمىز. كەيىن سول زەرتتەۋ ناتيجەلەرىن, سالىقتى جەڭىلدەتۋ جانە باسقا دا ۇسىنىستاردى ەسكەرە وتىرىپ, تۇرعىنداردى ەرىكتى زەينەتاقى جيناقتارىن قالىپتاستىرۋعا تارتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەمىز.
نۇرداۋلەت كاكىشەۆ
