«اقىن قوساعىنىڭ اۋىر تاعدىرىن سەزIنبەدIم…»
گازەتiمiزدiڭ وسى سانىنان باستاپ «جاقسىنىڭ جارى» دەگەن جاڭا ايدارىمىزدى اشىپ وتىرمىز. ايدار اياسىندا ەلiمiزگە بەلگiلi ازاماتتاردىڭ, قالامگەر اعالارىمىزدىڭ عۇمىرلىق جارلارىن سويلەتپەكپiز. Iرگەلi شاڭىراقتىڭ شىراعى بولىپ وتىرعان اپالارىمىز بەن انالارىمىز وتاعاسى جايلى نە ايتادى؟ قانداي قاسيەتتەرiنە سۇيسiنەدi? تۇلعالاردىڭ جۇرتىنا بەيمالiم تۇستارىن, وتباسىنداعى كوپكە ۇلگi بولارلىق ارەكەتتەرiن, سوزدەرiن اعىنان اقتارىلىپ ايتىپ بەرە الا ما؟ مiنە, وسى ساۋالدارعا جاۋاپ iزدەمەكپiز…
مۇنى ايتىپ وتىرعان حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىنىڭ يەگەرi, اقىن سەرiك تۇرعىنبەكتiڭ جارى جاننا جەڭگەمiز. اۋەلi, اڭگiمە توركiنiن اقىننىڭ ومiرiنە از-كەم ۇڭiلۋدەن باستالىق. ەلورداداعى س.سەيفۋللين مۇراجاي ءۇيiن ون جىلعا جۋىق باسقارىپ, بۇگiنگە دەيiن «سۇيگەن جۇرەك», «اسان اتا iزiمەن», «قوبىز», «جۇرەگiمنiڭ ساۋلەسi», «كەش كەلگەن كوكتەم» اتتى بiرنەشە جىر جيناقتارىن وقىرمانىنا ۇسىنعان سەرiك اعامىز جەتپiسكە تاياسا دا شيراق, ءالi دە بiر جiگiتتi الىپ ۇرار قاۋقارى بار. ەندi, بiز ايدارىمىزدىڭ تالابىنا وراي, اقىن جايلى ەمەس, اقىندى اقىن ەتكەن, باستارى بiر جاستىقتا قارتايعان ۇيiندەگi عۇ-مىرلىق جارى جايلى اڭگiمە ەتپەك ەدiك…
قىز جۇماگۇلدەن – كەلiن جاننا…
ايتقانداي, جاننا اپايىمىزدىڭ ازان شاقىرىپ قويعان ەسiمi – جۇماگۇل ەكەن. قازاقتا قايىن اتاسى مەن قايىن اعالارىن بىلاي قويعاندا, قايىن ەنەسiنiڭ دە اتىن اتامايتىن ءداستۇر بار. كەلiن بولىپ تۇسكەن كۇننەن باستاپ-اق قىز جۇماگۇل كەلiن جانناعا اينالدى. مiنە, سودان بەرi وتىز جەتi جىلدىڭ ءجۇزi بولدى, سەرiك اقىننىڭ ۇيiندەگi جەڭگەيدiڭ ەسiمi – جاننا. نەگiزگi ماماندىعى – ماتەماتيكا ءپانiنiڭ مۇعالiمi. بiراق, ۇزاق جىلدار مەديتسينا سالاسىندا قىزمەت ەتكەن. ەندi بۇل – تاعدىر جازۋى.
ءوز اتا-اناسى جايلى كەيiپكەرiمiز بىلاي دەيدi: «انام – تۋما تالانت, اقىن, بۇگiندە جاسى 83-تە. كiتابى شىقپاسا دا, ەل, اۋىل-ايماق اراسىندا اتى ءمالiم. اكەم Iزباسار دا سىر وڭiرiنە بەلگiلi جىراۋ ەدi». ءيا, وسىنداي ۇيادان تاربيە العان قىز جۇماگۇل ينستيتۋتتى ءتامامداپ, قوستاناي وبلىسىنا قاراستى تاران اۋدانىنا جولدامامەن كەلiپ, مۇعالiم بولىپ قىزمەت ەتiپ جۇرەدi. سەكەڭ سوندا بiر iسساپارىمەن اۋدان ورتالىعىنا جولى تۇسەدi, تانىسادى, تابىسادى, بiر-بiرiن ۇناتادى. الايدا, قوزى مەن بايانداي قول ۇستاسىپ, باق قىدىرىپ, كوپ جۇرمەگەن كورiنەدi. سەرiك ءۇيiنiڭ جالعىزى بولعاندىقتان بولار, بار-جوعى ەكi ايدا قوسىلىپ تىنادى عوي. «1975 جىلدان بەرi بiر شاڭىراقتىڭ استىندامىز. ءاربiر قۋانىشىمىز دا, مۇڭىمىز دا ورتاق. ءار مەرەيتويىمدا ولەڭدەرiن ار-نايدى. بiز بiرگە بولعان وتىز جەتi جىل وتىز جەتi كۇندەي وتە شىقتى. بالكiم, ءتۇسiنiسiپ, ءماندi, ماعىنالى ءومiر سۇرگەندiگiمiزدەن بولار. بiر-بiرiمiزدi رەنجiتپەدiك, ءاي دەسپەدiك», – دەپ اعىنان جارىلادى وتاناسى.
تۇزدەگi اڭعالدىق ۇيدە دە بار ەكەن
سەرiك تۇرعىنبەكتiڭ قالامگەر قۇرداستارىنىڭ, زامانداستارىنىڭ اراسىندا اڭعالدىعى, اڭقاۋلىعى, سەنگiشتiگi جيi اڭگiمە تاقىرىبىنا اينالىپ جاتادى. سويتسەك, اقىن ۇيدە دە اڭعال, اڭقاۋ ەكەن. بۇل دا شابىت يەسiنە ءتان مiنەز, قاسيەت. ال ونىسىنا جاننا جەڭگەي شامدانبايدى دا. «سەكەڭ دۇكەندەگi ناننىڭ قانشا تۇراتىنىن بiلمەيدi. ءۇي iشiلiك جۇمىستارعا باسىن قاتىر-مايدى. بiر جاعىنان وتاعاسىن ءۇي iشiندەگi ىرىڭ-جىرىڭعا ارالاستىرىپ, باسىن اۋىرتقىم كەلمەيدi. وتباسى قازىناسىن ءوزiم ۇستايتىندىعىم دا سوندىقتان بولار. ايتەۋiر, تاپقان, تايانعانىن اكەلiپ بەرەدi». راحاتتانا كۇلiپ, وسىنى ايتقان اپاي تاعى بiر سىردىڭ ۇشىن تارقاتتى: «اقىننىڭ جارى بولۋ قيىن» دەپ جاتادى بiرەۋلەر. ال مەن سونداي قيىندىقتى سەزبەدiم. ويتكەنi, سەكەڭ ماعان دا, وتباسىنا دا جايلى, كۇي تالعامايدى, الدىنا نە قويسام, سونى iشiپ, جەپ جۇرە بەرەتiنi بار. بiراق, قازى-قارتانى ءسۇيiپ جەيدi, وتە قاتتى جاقسى كورەدi».
«وزگە ارۋلاردان ءوزiمدi كەم سانامايمىن»
جاننا اپايدىڭ مىنا ءسوزi تiپتi تاڭعالدىردى: «سەرiك اعالارىڭ ماحاببات تۋرالى ولەڭدەردi جيi جازادى. ولاردى وقىپ, بiلەتiن تامىر-تانىس ايەلدەر «جاننا, قالاي شىداپ ءجۇرسiڭ؟ قىزعانبايسىڭ با؟» دەيدi. جو-و-وق! مەن قىزعانبايمىن… سەكەڭ ماعان ءوزi دە ايتادى «انا قىزعا عاشىق بولدىم, مىنا قىزعا عاشىق بولدىم», – دەپ. سول عاشىق بولعان قىزداردىڭ ەسiمدەرiن دە, وزدەرiن دە بiلەم. تiپتi, كوزiممەن كوردiم دە! عاشىق بولۋعا تۇرارلىقتاي! ادەمi, ءايبات ارۋلار! بiراق, مەن ءوزiمدi ولاردان كەم ساناماعاندىقتان, قىزعانعان ەمەسپiن». ال, كەرەك بولسا! ول از دەسەڭiز, «جالپى, اقىنعا عاشىق بولۋ كەرەك, شابىتىن شالقىتادى, شىعارمالارىن كوگەرتەدi. سوندىقتان مەن سەكەڭنiڭ عاشىق بولعانىنا قوسىلام!», – دەپ اعىنان تاعى جارىلدى!
سەرiك – ەلدiڭ بالاسى, جۇرتتىڭ اعاسى. سوندىقتان ۇيiندەگiسiنەن تۇزدەگi iزi كوپ. ەردiڭ باسىندا تۇندەلەتiپ كەلiپ, تاڭدى اتىرماي كەتiپ جاتاتىن كەزدەر دە بو-لادى. اسiرەسە, قالام ۇستاعان قاۋىم اراسىندا بۇل ءجايت كوپ كەزدەسەدi. جەڭگە-مiزدiڭ جاقسى قاسيەتتەرiنiڭ بiرi, وتاعاسىن سونداي ساتتەردە «قايدا كەتتiڭ, قاي-دان كەلدiڭ» دەپ سۇراقتىڭ استىنا الىپ, مازالامايدى ەكەن.
سىرلى اڭگiمە ۇستiندە اپاي تاعى بiر قىزىقتى وقيعانى ەسiنە الدى: «مەن سەكەڭە ايتام, بiر كۇندەرi بiرەۋ «مەن سەرiكتiڭ بالاسىمىن» دەپ كەلiپ تۇرسا, قۇشاعىمدى جايا قارسى الار ەدiم, دەپ. سويتسەم, «ءۇيباي-اۋ, نەگە ەرتەرەك ايتپادىڭ؟!» دەيدi. كۇلەمiز..
شاقشاق جانiبەكتiڭ 300 جىلدىعىنا ارنالعان ۇلكەن توي بولدى. باردىق. وبلىستىڭ بiرiنشi باسشىسى بولعان مارقۇم اعاي بار ەدi, «ءاي, جاننا, سەرiك قايدا» دەدi وقىستان كەلiپ قالىپ. ارتىما قاراپ قالسام, كوپ ادامنىڭ iشiندە سەكەڭدi بiر قىز ءسۇيiپ تۇر ەكەن. «انە-ە, ءسۇيiسiپ تۇر», – دەدiم قولىممەن نۇسقاپ سول جاقتى. اڭ-تاڭ بولىپ قارايدى الگi اعاي بەتiمە. «ماسساعان, نە دەگەن سالماقتى ەدiڭ, نە دەگەن شىدامدى ەدiڭ؟!», – دەپ باسىن شايقايدى عوي..».
كiشكەنە شاڭىراق قوناقتان ارىلماعان
جاس جانۇيا بولعان سوڭ, تارشىلىق تا بولادى, جوقشىلىق تا بولادى. سەرiكتiڭ وتباسى مۇنداي كەزەڭدi الماتىدا باستان كوپ وتكەرiپتi عوي. ون توعىز شارشى مەتر عانا ۇيدە التى ادام تۇرعان ەكەن. وزدەرiنiڭ بالالارى بار, تۋعان-تۋىستار بار. سوسىن سەكەڭنiڭ اناسى بار. ايتقانداي, جاننا جەڭگەي ەنەسiن ءوز قولىمەن ماڭگiلiك ساپارعا ارۋلاپ شىعارىپ سالعان. ول كiسi تۋرالى «كەرەمەت اۋليە كiسi ەدi, «ەنە» دەيتiنمiن. ءومiر بويى سەرiكپەن تۇردى. سەبەبi, جالعىزى ەدi سەكەڭ. باسقا باۋىرىنان وربiگەن ۇل-قىزدارىنىڭ ءبارi شەتiنەپ كەتكەن ەكەن», – دەيدi.
شاعىن عانا شاڭىراقتان قوناق ارىلماعان كورiنەدi. قايدان ارىلسىن, ءوزi اقىننىڭ ءۇيi بولسا! ولاردى كۇتۋدەن, شىعارىپ سالۋدان اپايىمىز جالىقپاپتى. «تۋرا بiر اقىلداسىپ العانداي, كەزەك-كەزەگiمەن كەلiپ-كەتەتiن ەدi. ولار بiزدi ءۇي, شاڭىراق دەپ كەلگەن سوڭ قۋانا قارسى الاتىن ەدiم. وندايدا, كەيدە سەرiكتiڭ ءوزi ىعىرى شىعادى. «جازۋ جازا الماي قالدىم, كiتاپ وقي الماي قالدىم, ۋاقىتىم ءوتiپ بارادى», – دەپ ماعان iشiندەگiسiن ايتاتىن كەزدەرi بولادى. مەن باسۋ ايتاتىن ەدiم. «بiزدi ارقا تۇتىپ, ءۇيiمiز بار دەپ كەلiپ وتىر, شىدا» دەيمiن. كوپتەگەن اقىن-جازۋشىلاردىڭ وتباسىلارىمەن ارالاس-قۇرالاس بولدىق. اسiرەسە, كەڭشiلiكتiڭ ۇيiمەن…», – دەپ جاننا جەڭگەي وتكەنگە كوز تاستادى. ءوزi – وتباسىنداعى ون ءتورت بالانىڭ ۇلكەنi. كوپشiلiككە ۇيرەنگەنi دە سوندىقتان. «اجەم مارقۇمنان قالعان ءداستۇر, ءۇيiمiزدiڭ تابالدى-رىعىنان قوناق اتتاسا بولدى, ءشايiمiزدi قويا بەرەمiز», – دەيدi تاعى.
«تۇڭعىش نەمەرە دەگەن ءتاتتi ەكەن»
«تۇڭعىش نەمەرەمiز – ءاليحان. «نەمەرە ءوز ۇل-قىزىڭنان ءتاتتi بولادى» دەگەنگە سەنە قويمايتىن ەدiم. راسىندا, نەمەرە دەگەننiڭ ورنى بولەك ەكەن عوي. ءاليحان ايگiلi الاش ارىسى ءاليحان بوكەيحان تۋىلعان كۇنi دۇنيەگە كەلدi. سول كەزدە, سەكەڭ ەكەۋمiزدiڭ قۋانعانىمىزدى تiلiممەن ايتىپ جەتكiزە المايمىن! داستارحاندى اينالىپ, بالاشا سەكiرiپ قۋانىپ, بiر-بiرiمiزدi قۇشاقتاپ, سونداي شاتتانىپ ەدiك. مiنە, سەرiك اتادان جالعىز بولسا, وزiنەن ەرگەن جالعىز تۇياعىنان تۋعان ءاليحان جەلكiلدەپ ءوسiپ كەلەدi». مۇنى اپاي ەرەكشە قۋانىشپەن شاتتانىپ ايتتى. الدىندا ويناپ وتىرعان ءاليحانىن قۇشىرلانا يiسكەيدi. ءاليحانداي ەلدiڭ ازاماتى بولسىن, لايىم!
اقىن, جازۋشى حالقى اللانىڭ سۇيگەن قۇلدارى ەمەس پە؟ اپاي ءوزiن عۇمىرلىق جارىنىڭ سول ءتاڭiر بەرگەن تالانتىن شىعارۋعا, دامىتۋعا, وركەندەتۋگە سۇيەۋ, دەمەۋشi, قولداۋشى بولۋى كەرەكتiگiن بiلەدi. سەرiكتiڭ ەڭ بiرiنشi وقىرمانى دا, سىنشىسى دا ءوزi ەكەن. ويتكەنi, ونىڭ جازعاندارىنىڭ بارلىعىن كومپيۋتەردە, بۇرىنىراقتا «زينگەر» دەگەن ماشينكادا تەرەتiنiن ايتادى. شىعارمالارىنىڭ ارتىق, كەم تۇستارىن بايقاي قالسا, ەسكەرتۋ ايتاتىن دا – ءوزi. «مەن وقىرماننىڭ كوزiمەن قارايمىن عوي. بiراق, مەنiڭ ەسكەرتۋلەرiمە بiردە قۇلاق اسىپ تۇزەپ جاتسا, بiردە ەلەمەيدi دە», – دەيدi ول.
ەندi بiلiپ ءجۇرiڭiز, سەرiك تۇرعىنبەكتiڭ ەلدi سۇيسiنتكەن شىعارمالارىنىڭ تۇڭعىش وقىرمانى دا, سىنشىسى دا جارى جاننا تۇرعىنبەك!
اسحات رايقۇل
