İmandylyq bızge köptık etpeidı…

«Astanada nege meşıt köp?» deidı,
Şükır,
Şükır!
Bola bersın köp, meilı.
Meşıt degen – ūiasy ǧoi imannyŋ,
İmandylyq bızge köptık etpeidı…» Būl – feisbukte Mūqaǧalişa jazylǧan dünie. Äleumettık jelıdegıler meşıt töŋıregınde daulasa qaldy. Oilanbai pıkırın laq etkızgender de bar. Bärı Astanadaǧy toǧyzynşy meşıt aşylǧanda bastaldy.

Şidıŋ basy neden syndy?

Almatyda 50-ge juyq Alla­nyŋ üiı qalanǧan. Al bır ǧana oŋtüstıktıŋ özınde 100-ge juyq qūlşylyq orny bar. Astana men Şymkent tūrǧyndary sany jaǧynan tym alşaq emes qoi. «Qyruar aqşany jelge ketırıp» degennen şyq­ty dau. Meşıtterge jūmsalatyn qarjy biudjetten emes, jeke investorlardan tartylady ǧoi. Bız toǧyzynşy meşıttı köpsınıp jürgende, ır­gedegı Qyrǧyzstannyŋ Dın ıs­terı jönındegı memlekettık ko­mitetı direktorynyŋ oryn­­basary Zakir Chotaev Keŋes Oda­ǧy ydyraǧannan keiın Qyr­ǧyzstanda 39 meşıt bol­ǧ­anyn, bügınde olardyŋ sany memlekettegı orta mektepterden artyp, 2600-ge jetkenın aitqany esımızge tüstı.
Bızdegı talas är rudyŋ öz atasyna ǧibadat üiın sal­dyr­ǧanynan bastau alǧan baiaǧyda. Oŋtüstık öŋırınde kümbezı bar üi köterıp, ony meşıt ataityndar köbeiıptı soŋǧy kezde. Maqtaaral audany Asyqata öŋırı Jaŋa dala auylynda säuletıne sänı jarasqan «Ataqūl ata» meşıtı el igılıgıne berılgende de osy äŋgımenıŋ basy qyltiǧan.

Alǧaşqy meşıt qaşan paida boldy?

Dıni aŋyzdarǧa qaraǧanda, alǧaşqy meşıt VII ǧasyrda Medine janyndaǧy mekende salynǧan körınedı. Qaǧba tarihyna qatysty İbn Ziia atty ziialynyŋ eŋbegınde bylai delınıptı: «Adam (a.s.) jännattan jerge tüsırılgende Alla Taǧalaǧa: «Ua, Rabbym, maǧan ne boldy, men nege perıştelerdıŋ dauysyn da, sybyryn da estımeimın?» dep sūraǧanda Jaratuşy İemız: «Qatelıgıŋnen, ei, Adam! Alaida jer betınde Menıŋ razylyǧym üşın bır üi tūrǧyzyp, perış­telerdıŋ Arşty ainalyp jat­qanyn körgenıŋdei, sol üidı täuap et, Menı esıŋe al» dedı». (İbn Ziia. Qasiettı Mekke tarihy men äl-Haram meşıtınıŋ tarihy. Beirut, 1997, 55 bet). Demek, meşıt salu dästürı dın paida bolǧan däuırden bar.

Medrese de salynsa

Älgı talasuşylardyŋ arasynda Kenjebek Eskendırov gazetımızge habarlasyp, «Sol meşıtterdıŋ qasynan şäkırt tärbieleitın medrese aşylsa, qūba-qūp» degen uäj aitty. Al Jaqsylyq Tastanov esımdı oqyrman ärbır şaqyrymǧa bır meşıtten kerek degendı alǧa tartady.

Dın ökılı ne deidı?

Osy mäsele töŋıregınde dın ökılderınıŋ pıkırın bılmekke Astana meşıtterınıŋ bırazyn araladyq. Elımızdegı dın arna­synyŋ jurnalisterıne de habarlastyq. Qazaqstan mūsyl­mandary dıni bas­qar­masy ökılıne de şyqtyq. «Meşıttıŋ köptep salynuy­na talasudyŋ özı – ūiat» dep qysqa qaiyrdy olar. Dın qyz­metkerlerın aşulan­dy­ratyndai-aq şu. Aitqanyndai, elorda törınde balamaly energiia közımen jandanatyn meşıt künde salynyp jatqan joq qoi, ūǧynsaq.

Futuristık ǧimarat kerek pe?

Bıraq mäsele sol balamaly degennen jäne meşıttıŋ qūrylysyna qatysty tuyndap otyr. Mäselen, belgılı jurnalist Dina Elgezek bylai deidı: «Postmodernistık stildegı meşıt salynypty. Pai-pai, şırkın-ai! Endı qūlşylyq eter ǧibadatxanasyn da modernizasiialap jıberıppız. Balamaly energiiamen quattanatyn avangard qūtxananyŋ dizainy dın qaǧidalaryna qaişy emes eken. Bas qalamyzǧa erekşe säulet berıp tūrǧany anyq. Bıraq deimın-au, däl qazırgıdei qysyltaiaŋ şaqta futuristık ǧimarat salu kımge qajet boldy?».
Bızdıŋ aitarymyz: bıregei, köz tartatyn ǧimarattary bır-bırımen boi talastyrǧan bas qalamyzda jüzden astam mek­tep bar, emhana, auruhana keşenderı de az emes, al en­dı sport, mädeniet ǧima­rat­ta­ry jönınen eldı ǧana emes, kör­şılerdı de äldeqaşan art­qa tastaǧanbyz. Endeşe, me­şıtterdı nege köpsınemız? Qaita, bır-bırıne ūqsamaityn, bıregei ǧimarattarǧa quanaiyq.

Qajettıgın şyn ūǧynsaq…

Bır psiholog qalada kele ja­typ, ana men balanyŋ äŋgı­mesıne kuä bolypty. Zäulım meşıtterdıŋ bırınıŋ qasynda bolypty oqiǧa. Anasynan ja­nyndaǧy balaqai qolyn me­şıtke qarai sozyŋqyrap: «Mynau ne?» dep sūrapty. Anasy: «Būl – meşıt qoi» dep jauap qatady. Balasy: «Būl ne?» dep sūraǧyn qaita qoidy. Jauap taǧy da qaitalandy. Dıttegen jauabyn ala almai tūrǧan bala taǧy da: «Būl ne?» dep kışkene sūq sausaǧyn şoşaitty. Qaita-qaita bır sūraqty qoia bergen perzentıne aşulanǧan äiel: «Balam, meşıt dep aittym ǧoi saǧan» dep zekıp tastapty. Sonda psiholog ündemei qaluǧa dätı şydamai, älgı äielge: «Keşırıŋız, hanym, balaŋyz sızden meşıttıŋ atyn ǧana sūrap tūrǧan joq. Özı künde körıp jürgen jai üilerge ūqsamaǧan soŋ, onyŋ adamdarǧa ne üşın qajet ekendıgın sūraǧan joq pa?» deuge mäjbür bolypty.

Tobyqtai tüiın

2018 jyldyŋ aqpan ai­yn­­daǧy esep boiynşa Qazaq­standa 2600 meşıttıŋ 84-ı qaŋyrap bos tūr eken. Ja­ma­ǧat jinalmaidy. Būl pro­sestı jüiege keltıru üşın ǧibadathana saluda rūqsat beretın aiqyn standarttar kerek. Būl turaly bıraz būryn QR Dın ısterı jäne azamattyq qoǧam ministrı kezınde Nūrlan Ermekbaev mälımdegen bolatyn.
«Jaŋadan qūrylys saluǧa niettı azamattarǧa qosymşa talaptar qoiyluy mümkın. Mysaly, ǧibadathana saludyŋ jaŋa ülgılık erejelerın engızu kerek. Mäselen, eger de meşıt nemese şırkeu qarausyz qalsa, jamaǧat az kelse, ǧibadathana halyq köp jüretın köşe bo­iynda salynyp, bıraq kölık qoiatyn oryndary bolmasa, qatty dybystar sol jer­degı tūrǧyndardyŋ mazasyn alsa, onda būl qūbylys tek jaǧymsyz äreketterdı tuǧy­zatyny anyq. Ökınışke qarai, bızge mūndai şaǧymdar tüsıp jatyr. Keide meşıt salu sän­qoilyq bolyp sanalady, al meşıtte imamnyŋ bolmauy nemese ony ūstap tūru jergılıktı qauymǧa auyr tietını nazarǧa alynbaidy. Saldarynan keibır jerlerde meşıt ǧimarattary satylymǧa şyǧarylyp jatyr. Qūdaişylyq ıs būl tek meşıt nemese şırkeu salu ǧana emes» degen edı Nūrlan Ermekbaev.
Meşıtte adam ruhy Alla­men qauyşady. Al adam jany Täŋırımen ıştei tıldesıp, jan düniesı rahatqa bölenedı. Öitkenı pendenıŋ Alla Taǧa­laǧa eŋ jaqyn sätı – säj­dege maŋdai tigızgen kezı. Qys­qasy, islam dınınıŋ eŋ asyl qūndylyqtarynyŋ bırı – me­şıt. Sol üşın mūsylmandar mümkındıgınşe meşıt saluǧa erekşe yqylasty bolǧan. Olar bır mekennen ekınşı bır jerge köşıp barǧan kezde, aldymen qūlşylyq jasaityn qūthana saludy oilaǧan.
Bız 84 meşıt bos tūrǧan­da, toǧyzynşy meşıt töŋıre­gınde daulaspaiyq! Sebebı Asta­nadaǧy meşıtterde jūma namazy, Ramazan aiynda mınäjat etu qiyn, kısı öte köp. Är audan, möltek audanda meşıt bolsa qūba-qūp.

Qarlyǧa
İBRAGİMOVA