Är qoǧamda köpşılık ortaǧa serpın berıp jüretın oiy ozyq, önerlı, sergek jandar bolady. Bügıngı qazaqtyŋ önerlı jastarynyŋ ışınen suretşı Aŋsaǧan Mūstafany osy qatarǧa qosuǧa bolady.
Ärbır şyǧarmasymen jūrtty eleŋ etkızetın suretşı qyzdyŋ esımı äleumettık jelıler arqyly jastarǧa jaqsy tanys. «Astana aqşamy» gazetınıŋ oqyrmandary üşın bız de sūhbat alyp, äŋgımege tarttyq.
– Aŋsaǧan, sız bır sūhbatyŋyzda «surettı tek köŋıl qalauymmen salamyn» depsız. Alaida, ärbır şyǧarmaŋyzdan azamattyq ūstanym menmūndalap tūrady. Ärkez qoǧamdaǧy eleulı uaqiǧalarǧa sız lezde illiustrasiialyq suret salyp, ony äleumettık jelıler arqyly jariialap, ün qatyp otyrasyz. Azamattyq pozisiia ärkımde boluy kerek dep esepteisız be?
– İä, osy eldıŋ azamaty bolǧannan keiın, elde bolyp jatqan uaqiǧalar, qoǧamdaǧy özgerıster maǧan da tıkelei qatysy bar dep esepteimın. Bız qoǧamdyq jūmystarǧa aralaspasaq, şet elden bıreuler kelıp jaǧdaiymyzdy dūrystap bermeidı ǧoi. Syrttan kelgenderdıŋ bır ǧana müddesı boluy mümkın. Ol – aqşa jasap ketu, qaltalaryn toltyru. Al bız osy jerde qalamyz. Osy jerde tudyq, osynda ömır süremız. Ūrpaqtarymyz da osynda tūratyn bolady, būiyrtsa. Mūndaǧy jaǧdaidyŋ dūrys bolǧany, bızge, iaǧni, qazaqqa kerek. Sondyqtan, jurnalister qoǧamdaǧy problemany jazyp, efirge şyǧaryp körsetse, men suretşı bolǧan soŋ aitarymdy beineleu önerı arqyly jetkızemın. Sızderdıkı sekıldı menıŋ de mındetım – mäselege köpşılıktıŋ nazaryn audaru, qoǧamdaǧy keleŋsızdıktıŋ joiyluyna, damuǧa üles qosu.
– Sızdıŋ bır suretıŋızde anasy, äkesı, balalary – bärı bır-bır telefon ūstap, kompiuterge şūqşiia qaraidy. Bır bölmede otyrsa da, bırımen bırınıŋ jūmysy joq. Sol suretke sız «Auru» dep at qoiypsyz. Nege?
– Būl, rasynda, zamanymyzdyŋ auruy siiaqty ǧoi. Baiqasaŋyz, eldıŋ bärı ūialy telefonyna, «aipadyna», noutbugıne üŋıledı de otyrady. Şynymen auru siiaqty. Surette de sol beinelengen: keşkısın üige jinalǧanda, iaǧni, ūiyqtar aldynda äke-şeşesı, ekı balasy basy qosylǧan soŋ ötıp bara jatqan sol küngı jaŋalyqpen bölısıp, äŋgımelesudıŋ ornyna ärqaisysy öz gadjetımen äues bolyp otyr. Menıŋ oiymşa, mūndai ürdıs tuystyqty alystatatyn siiaqty. Adamdar arasyndaǧy ruhani bailanysty üzetın tärızdı. Mūndai jaǧdai uşyǧa berse, keibır şet elderdegı tūrmys salty bızge de bırtındep sıŋısıp kete me dep qorqamyn. Şet elderde azamattardyŋ otbasyn qūru jasy ūlǧaiyp bara jatyr ǧoi. Onyŋ özınıŋ äkeletın zardaby köp. Osynyŋ bärı, menıŋ oiymşa, adamdardyŋ bır-bırımen aralaspaǧandyǧynan tuyndaidy…
– Abaidyŋ sözın ūlyqtap salǧan futbolkanyŋ suretı, «Tüsıkke qarsylyq», «Ana, temekı tartpa», «Qūdai, nege menı teledidar qylyp jaratpadyŋ», «Qarttar üiınde qazaq köp», taǧy basqa aitary anyq suretterıŋız bar. Mätındı özıŋız jazasyz ba? Taqyrypty özıŋız tabasyz ba?
– Abaidyŋ suretın salǧan sebebım abai.kz saity konkurs jariialaǧan bolatyn. Men Abai atamyzdyŋ suretın qatyryp sala almaityn bolǧan soŋ, oiymdy jetkızudıŋ basqa jolyn taptym. Qalai bolsa, solai Abai beinesın jasaǧym kelgen joq. Sodan soŋ ǧūlama aqynymyzdyŋ ataly söz bolyp elge tarap ketken qanatty sözderın nasihattaityn futbolkanyŋ ülgısın jasadym. Solai 2-3 danadan futbolka şyǧaryp, jaqyndarym kiıp jürdı. Ol oiym nätijesız bolǧan joq. Körgender qyzyqty. «Oiu-örnektıŋ janynda Abai atamyzdyŋ sözı jazylǧan ädemı futbolkadan bızge de jasap berıŋderşı» dep, sūraǧandar köp boldy.
Jalpy, suret salǧan soŋ köbıne men mätın jazamyn. Ondaǧy sözdı, taqyrypty, ärine, özım tabamyn.
– Sızdıŋ negızgı taqyrybyŋyz äleumettık problemalar ǧoi?
– İä, basty taqyrybym – äleumettık mäseleler. Negızı, şetelderde mūndai jobalar jaqsy qarjylandyrylady. Äleumettık taqyryptarda salynǧan suretterden köşege bilbordtar jasap, bukletter taratyp jatady. «Saqtansaŋ, saqtaimyn» deidı Qūdai. Mūnyŋ bärı jastardy, qoǧamda jaman ıs-äreketterden saqtau maqsatynda jasalady.
– Al bızde qalai? Būl önerge qyzyǧuşylyq, qoldau bar ma?
– Bızde būl sala damymaǧan. «Feisbuk» äleumettık jelısınde menıŋ 7000 oqyrman dosym bar, salǧan suretterım solardyŋ kömegımen ǧana taralyp ketıp jatyr.
– Önerıŋızdı jarnama jasap, qarjy tabuǧa paidalanasyz ba?
– Joq. Suretterımde eşqandai jarnama joq. Menıŋ şyǧarmaşylyǧymdaǧy negızgı maqsat – jastarǧa qazaqy tärbienı nasihattau. Zamandastarymdy, keiıngı jastardy öte jaqsy köremın. Sol ülbıregen saryauyz balapan aldanyp, şalys baspasa eken, jamandyqtan aulaq jürıp, baqytty bolsa eken deimın.
– «Ana» degen surettegı äiel adamnyŋ bet-beinesı özıŋızge ūqsaidy. Mūnyŋ syry nede?
– Balapanymdy qūşaqtap jatyp ainaǧa közım tüsıp kettı, sol beine ūnaǧan soŋ suret saldym. Jalpy, suretterımdegı keiıpkerler öz balalarym, jaqyndarym ǧoi. Qyzymdy şaqyryp alyp: «Küntai, osylai otyra tūrşy, salyp alaiyn. Küntai, külıp otyra tūrşy. Küntai, endı jyla» dep, mazasyn alam. Şynaiy bet-beine özımnıŋ janymda…
– Neşe balaŋyz bar?
– Qyzym Künıkei on bırde. Biyl mektepte suret üiırmesı aşylyp, soǧan bara bastady. Kışkentai kezınen körgenı – suret, äkesı – jurnalist, üidegı tyŋdaityn äŋgımesı gazet-jurnal, teleradio baǧdarlamalary töŋıregınde. Sonyŋ bärı äser etken bolar, «öskende animator bolam, qazaqşa myqty multfilmder şyǧaramyn» dep jür. Özı suret salady. Äzırge suretterınıŋ keiıpkerlerı – ylǧi tülkı. Onyŋ syryn bılmedım. Odan keiıngı ūlym Sūltanseiıt jetıde, ekınşı synypta oqidy. Ol – tentek bala. Matematikasy jaqsy bıraq. Äkesı «Koleso Astany» gazetınde ısteitındıkten be, kölıkterdıŋ markalaryn öte jaqsy bıledı. Olar turaly saǧattap äŋgımelesuge bar. Al kışkentaiymyz Baijıgıt – atasynyŋ balasy, bır jarym jasta. Tentek, ızdegenı töbeles, oiyn. Atasymen öleŋ aitady qosylyp. Sabaq bastalǧaly berı aǧasy men apataiyn saǧynyp, kütıp jüredı.
– Analyq sezım, ana bolu şyǧarmaşylyǧyŋyzǧa qandai serpın berdı?
– Men būl salaǧa mektep jasymnan äuestengenmın. Negızı bylai bolǧan edı. Üşınşı synypty bıtırıp, demalysqa şyqqan kezde äkem velosiped äperemın dep köndırıp, şaşymdy alyp tastady. Keiın bıraz kün ötken soŋ, mūǧalımımız telefon soǧyp, bızdı mektepke şaqyrdy. Taqyr basyma üirenıp alǧan men mektepke sol küiı bara saldym. Bıraq, synypqa kırıp kelgenım sol, balalar du küldı. Qoldaryn şoşaityp mazaqtap, menı ūialtty. Sodan keiın būl mektepke endı barmaimyn dep, jylaumen boldym. Äke-şeşeme basqa mektep ızdeuge tura keldı. Üiımızge eŋ jaqyny körkemsuret kolledjı janyndaǧy mektep bolatyn. Söitıp, şaşymdy taqyrlauy sebep bolyp, beineleu önerıne bet būryp kettık. Kezdeisoq eşteŋe bolmaidy deidı, önerge solai aiaq basuym kerek bolǧan şyǧar, kım bıledı.
Surettı osylai bala kezımnen salyp jürdım. Bertınde taqyryptarymnyŋ türlengenı ras. Öitkenı, men körgen, sezıngen närselerımdı salamyn. Ol – zaŋdy. Sol sekıldı, qazır men suretterımdı tez salamyn. Öitkenı, uaqyt az. Özıŋız de bılesız, äiel adamnyŋ şaruasy bıtpeidı ǧoi. Sondyqtan, künde ydys juyp nemese şäi qūiyp otyrǧanda oiyma kelgen närsenı joǧaltpauǧa tyrysyp, jantalasamyn, qalai da jarty saǧat tauyp, älgı oiymdy qylqalammen qaǧazǧa tüsırıp tastaimyn. Ünemı ızdenıs üstınde jürem.
– Aitpaqşy, «Ana jylytady» degen suretıŋızde anasynyŋ ainalasynda şaşylǧan oiynşyqtar siiaqty ūiyqtap jatqan tört bala beinelenıptı. Qazaqtyŋ är otbasynda neşe bala boluy kerek dep esepteisız?
– Qazaqtyŋ sanyn köbeitu kerek. Ärine, ärkımnıŋ jaǧdaiy ärtürlı, bıraq sol jaǧdaiǧa bailanysty bala sany da köp boluy kerek dep oilaimyn. Jerımız öte ülken, adam sany öte az. Älemdık naryq üşın bızdıŋ el qyzyqty nysana emes. Adam sany az bolǧandyqtan, keibır tauarlar bızge kelmei jatady, ökınıştı-aq. Kelse, baǧasy udai qymbat bolady. Al, halyq sany artsa, mūndai bolmas edı. Öz basym, ärbır qazaq otbasynda kem degende tört bala bolsa dep oilaimyn.
– Muzyka sekıldı, beineleu önerı de audarmany qajet etpeidı. Būl salanyŋ muzykadan da artyqşylyǧy tılsız, ünsız-aq aitaryŋdy aita alasyŋ. Tüsınıktı bola beredı. Osy oraida, özıŋızdıŋ habaryŋyz bar ma, suretterıŋızdı qanşa elde köşırıp basyp jatyr?
– Bärın, ärine, bılmeimın. Bıraq, «Mamam menı öltıretın şyǧar» degen suretımnıŋ 8 tılde şyqqanyn özım kördım. Eŋ alǧaş türıkşesın körgende, äleumettık jelıdegı keibır adamdar kümändana bastady, «türıkterdıŋ saitynan alyp, audaryp alǧan bolarsyŋ» degen syŋai tanytqandar boldy. Bıraq, menıŋ jariialaǧan merzımım türık saittarynan būryn bolǧan soŋ ol sūraqtar jaiyna qaldy… Keide öz suretterımdı özıme qimai jatatyndar bar.
– Tuşpen, qylqalammen salasyz. Az şyǧyn jūmsap, köp närse aitasyz. Jäne köp jaǧdaida aitaryŋyzdy der kezınde, jūrttan būryn jetkızıp ülgeresız. Şamamen bır surettı salu üşın qanşa uaqyt jūmsaisyz?
– Bala kezımızden äkemız «jarty saǧat saiyn ainalysqan ısıŋdı auystyryp otyr» dep üiretken. Sol söz daǧdyma ainalyp ketıptı. Suret saluǧa da köp uaqyt şyǧyndamaimyn. Köbıne surettı jarty saǧat ışınde salyp bıtıremın.
– Qyzyqty äŋgımeŋız, önerıŋız üşın rahmet!
Äŋgımelesken
Näzira BAIYRBEK
