Qazaq elınıŋ ekı ǧasyrdyŋ qat-qabat kürdelı toǧysyndaǧy täuelsızdık aiasynda qol jetkızgen asa maŋyzdy qūndylyqtarynyŋ bırı – Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı N.Nazarbaevtyŋ saiasi taŋdauy, erık-jıgerı men köregendıgınıŋ arqasynda Astananyŋ elımızdıŋ bas qalasyna ainalyp, bükıl joǧarǧy qūzyrly bilık organdary ornalasqan, jalpymemlekettık, jalpyūlttyq taǧdyrly saiasi şeşımder qabyldanatyn ortalyqqa ainaluy.
Ärine, elordaǧa ainalǧan Astanaǧa osy biık, jaŋa, tarihi sapalyq märtebe, sonymen bırge, oǧan ülken saiasi, ruhani, äleumettık- ekonomikalyq missiia mındet jüktedı. Qala aldynda qoǧamdyq tırşılıktıŋ barlyq salalarynda elge ülgı bolu jauapkerşılıgı tūr. Astana mädenietınıŋ qūramdas, ajyramas bölıgı – onyŋ saiasi mädenietı.Jäne saiasi mädeniet onyŋ jandy, damuşy jäne belsendı qūramdasy, onyŋ damuynyŋ qozǧauşy küşı. Astananyŋ saiasi mädenietı degen ne? Ärine, ol da eldıŋ jas, öskeleŋ, tıptı qaişylyqty, damu, kemeldenu üstındegı saiasi mädenietınıŋ qūramdas bölımı, onyŋ ūitqysy, basty qozǧauşy küşı deuge bolady.
Astananyŋ qoǧamdyq-saiasi tırşılıgınıŋ, saiasi mädenietınıŋ erekşe maŋyzy eŋ aldymen osy qalanyŋ astanalyq märtebesınen tuady. «Qazaqstan Respublikasynyŋ astanasy turaly» 2007 jylǧy 21 şıldede qabyldanǧan Zaŋda atap körsetılgendei, Astana – elımızdıŋ äkımşılık ortalyǧy ǧana emes, sonymen bırge, saiasi astanasy.
Iаǧni, astananyŋ, onyŋ tūrǧyndarynyŋ saiasi mädenietı – eldıŋ saiasi mädenietınıŋ ainasy. Eldıŋ saiasi mädenietıne, saiasi ahualyna, saiasi qarym-qatynasyna, bükıl azamattarynyŋ saiasi taŋdauy men ūstanymyna äser etetın şeşımder osy qalada qabyldanady. Eldıŋ saiasi ömırıne impuls Astanadan berıledı. Eldı qozǧalysqa keltıredı.
Astanadan qabyldanǧan jaqsy, baisaldy şeşım äleumettıŋ eŋsesın köterıp, äleumettık optimizm tudyrady. Astananyŋ märtebesı turaly Zaŋnyŋ jetınşı babynda atap körsetılgendei, jergılıktı memlekettık basqaru organdary Astana qalasynyŋ elımızdıŋ saiasi jäne äkımşılık ortalyǧy retınde özınıŋ astanalyq funksiialaryn jüzege asyruy üşın, astananyŋ älemnıŋ basqa qalalary ışınde bäsekelestık mümkındıkterın arttyryp, ornyqty damuǧa negızı bar qala retınde jäne halyqaralyq qatynastar ortalyǧy retınde damuyna jaǧdai jasauǧa mındettı bolyp tabylatyndyǧy anyqtalǧan.
Demek, Astananyŋ saiasi funksiialaryn jüzege asyru qalanyŋ, onyŋ tūrǧyndarynyŋ erekşe saiasi mädenietın qajet etedı. Astana fenomenıne bügınde tarih, zaŋ, geosaiasat, saiasi geografiia, ekonomika, aimaqtanu, äleumettanu, säulet önerı jäne taǧy basqa ǧylym salalary den qoiuda.
Būndai ynta men qyzyǧuşylyqtyŋ sebebı Astanada bügıngı Qazaqstan qoǧamyndaǧy qoǧamdyq qatynastardyŋ toǧysyp, jinaqtalyp, sūryptalyp, olardy jüzege asyruǧa baǧyttalǧan strategiialyq şeşımderdıŋ qabyldanyp, jüzege asyratyn memlekettıŋ maŋyzdy, köp qyrly saiasi funksiiasynda jatyr.
Saiasi mädeniet degenımız – eŋ aldymen belgılı bır qoǧamǧa nemese äleumettık qauymdastyqqa tän saiasi sana men ıs-äreketterdıŋ ūqsastyq jiyntyǧy. Iаǧni, bilık pen azamattardyŋ özara qatynastaryna bailanysty erejelerdıŋ, qaǧidattardyŋ belgılı tärtıbı men qūndylyqtarynyŋ jüiesı. Ol eŋ aldymen, azamattardyŋ eldegı bilık jäne qoǧamdyq instituttarmen qarym-qatynasynan, sailau jüiesıne qatysynan, sondaǧy taŋdauy men öz erkın jüzege asyruy sapasynan körınedı. Oǧan bırınşı kezekte saiasi sananyŋ mädenietı, adamdardyŋ, toptardyŋ, etnos ökılderınıŋ, qazırgı kezeŋde, äsırese, jastardyŋ saiasi ūstamdylyǧy men tärtıbı, osy salada jūmys ısteitın saiasi ūiymdar men saiasat subektılerı mädenietı kıredı.
N.Nazarbaevtyŋ «Astana degen adamdar. Astana adamdarymen asqaqtaidy» degen qanatty sözı bar. Elordanyŋ osy biık talap-talǧam ürdısınen şyǧuy üşın eŋ aldymen astana tūrǧyndarynyŋ adamzat, ūltymyz ǧasyrlar boiy jinaqtaǧan ruhani qūndylyqtardy boiyna molynan sıŋıruı qajet. Astanada oǧan keŋ mümkındıkter jasalynǧan. Mädeni-ruhani bazasy nyǧaiuda. Būl ıske bes teatr, ondaǧan joǧarǧy oqu orny, 15 kolledj, jüzdegen bılım mekemelerı qyzmet etedı.
Bızdıŋ paiymdauymyzşa būl elordadaǧy investisiialyq-ekonomikalyqsaiasattyŋ tüp nysanasy – aldymen adamǧa jaǧdai jasau, adam resurstaryn qoldau degen söz. Retı kelgende aitu kerek, mūnymen ündes pıkırdı İtaliianyŋ memlektet qairatkerı D.Adjelio da kezınde aitqan: «Bız İtaliiany qūrdyq, bız endı italiialyqtardy qalyptastyruǧa tiıspız».
Astananyŋ saiasi mädenietınıŋ erekşe qūramdasy eŋ aldymen osynda ornalasqan ortalyq memlekettık mekemelerge alaŋsyz qyzmet jasauǧa, özderınıŋ san salaly, ūiymdyq- qūqyqtyq, saiasi, basqaru funksiialaryn jüzege asyruǧa jan-jaqty mümkındık jasauynda jatyr. Astana qalasy būl funksiiany abyroimen atqaruda. Astana qazırde, qala mädenietınıŋ, tärtıptılıktıŋ, tazalyq pen jinaqylyqtyŋ, elorda tūrǧyndary men onyŋ qonaqtary qauıpsızdıgınıŋ mınsız ülgısındei.
Astana özınıŋ astanalyq saiasi-äleumettık funksiialaryn ünemı jetıldıru, tolyqtyru üstınde. Astananyŋ tolysuy, ösuı Qazaqstannyŋ kemeldenuı men ösuınıŋ maŋyzdy, däleldı körsetkışı. Astana äleumettık jaŋaru jolyna senımdı tüstı. Astana, onyŋ bükıl kelbet-äleuetı bızdıŋ HHI ǧasyrdaǧy örkenietter bäsekesıne qalai engenımızdıŋ ainasy ıspettes. Bızde, ädette «Almaty – täuelsızdık besıgı» degen qanatty söz bar. Al, bızdıŋ pıkırımızşe, Astana – täuelsızdık tıregı, egemendı eldıŋ älemge jarqyrai aşylar märtebelı esıgı, bolaşaq jeŋısterımız ben asqaraly biıkterımızdıŋ ūiytqysy, ūlttyŋ jasampazdyq äleuetı men yntymaq-yrysynyŋ şaiqalmas tıregı.
Astana – el, memleket bolǧanymyzdyŋ, ūltymyzdyŋ jasampazdyq ruhy men äleuetınıŋ, erık-jıgerınıŋ aişyqty, naqty materialdyq-zattyq dälelı. Dausyz, märtebelı de mereilı dälelı. Söz soŋynda aitarymyz – osydan on jyldan astam būrynǧy Saryarqanyŋ däl ortasyna astanany köşıru – ūlt, el tarihyndaǧy san zamanǧy myŋdaǧan köşterdıŋ ışındegı eŋ bır erıktı, baisaldy da märtebelı, ūly, jemıstı köş boldy. Onyŋ jaqsylyǧy men igılıgın bolaşaqta älı san ūrpaq köredı. Osy ūly mūrat jolynda Astanaǧa özınıŋ märtebelı tarihi, taǧdyrly köp qyrly missiia-mädenietın oryndauda läiım tabys-bereke tıleimız.
Näubät QALİEV,
saiasattanu ǧylymdarynyŋ doktory, professor
