Ramazan – är jyly qaita oralyp, mūsylman adamǧa öz-özıne jaŋadan tärbie beruge mümkındık beretın, mūsylman pendenıŋ sabyrlyǧy boiynşa emtihan tapsyratyn ai. Orazaǧa niet etken jamaǧat ala taŋnan aqşam uaqytyna deiın sabyrly bolyp, tözımın şyŋdaidy. Keşke deiın ışıp-jeuden tyiylady. Sondai-aq aşu-yzaǧa boi aldyrmai, jūmsaqtyq tanytady. Tūla boiyn haramnan, tılın jaman sözden, közın sūqtanudan saqtaidy. Öitkenı Paiǧambarymyz (oǧan Allanyŋ salauaty men sälemı bolsyn) «Sabyrlyqtyŋ jartysy oraza ūstaudan tūrady» dep ösiet qaldyrǧan. Rizyǧy men şapaǧaty mol aida Astana qalasynyŋ bas imamy Erbolat Nūryldaūly Jüsıpovpen sūhbattasyp, Ramazan aiynyŋ qadır-qasietı jaily äŋgıme örbıtken edık.
– «Oraza – qūlşylyqtyŋ töresı» deimız. Oraza – jannyŋ azyǧy, tännıŋ şipasy. Ramazan aiynyŋ qadır-qasietı jaily, özge ailardan artyqşylyǧy jaily aityp berseŋız.
– Barşa mūsylman qauymdy qasiettı Ramazan aiynyŋ keluımen qūttyqtaimyn! Būl aida mūsylman balasy üşın maŋyzdy ǧibadattar oraza ūstau, tarauyq namazyn oqu, pıtır sadaqasyn beru, auyzaşar dastarqanyn jaiu bolmaq. Jalpy adamda tän azyǧy, jan azyǧy degen azyq bolady. Iаǧni mūnyŋ barlyǧynyŋ aqysy berıluı kerek. Alla Taǧala qasiettı Qūranda «Hijr» süresınıŋ 9-aiatynda: «Şübäsız osynau zıkırdı (Qūrandy) Bız tüsırdık jäne onyŋ saqtauşysy da Özımız» deidı. Sondai-aq «Baqara» süresınde: «Senderge deiıngı qauymǧa paryz etılgendei, oraza barşaŋa paryz etıledı» deidı. Būl – Alla Taǧalanyŋ būiryǧy. Alla Taǧalanyŋ ämırı talqyǧa tüspeidı, ol oryndaluy kerek.
İslamda basty qaǧidat: bes paryz bar ekenın bärımız bılemız. Olar: Alladan basqa täŋır joq ekenıne jäne Mūhammed (s.ǧ.s.) Allanyŋ elşısı ekenıne kuälık beru; namaz oqu; zeket beru; oraza tūtu; qajylyq qylu.
Osy bes paryzdyŋ bırı – oraza tūtu. Orazanyŋ maqsaty – adamdy tärbieleu. Adamnyŋ jan düniesın türlı jat qylyq pen jaman ädetten tazartu. Barlyq amal Allanyŋ razylyǧy üşın jasalady ǧoi. Bıraq oraza – özıŋ üşın jasalatyn amal. Alla Taǧala «orazanyŋ sauabyn men özım berem» deidı. Būl degenımız – pendenı aqyrettegı baqytqa alyp baratyn mümkındıgı zor amal. Oraza tek aştyqpen ǧana şektelmeidı. Oraza tūtu arqyly adam Allanyŋ bar ekenın, bır ekenın bekem jürekke bekıtedı.
Oraza tūtu adamnyŋ densaulyǧyna ziian keltıretın dünie emes. Uaqytyly säresıne tūryp, dūrys tamaqtanyp otyrsa, densaulyqpen mäsele tuyndamaidy. Ärı medisinada aşyǧudyŋ paidaly ekenı de aitylyp jür.
Adam balasynyŋ ärbır dene müşesınıŋ orazasy bolady. Qūlaqtyŋ orazasy – ǧaibat sözderdı estuden tyiylu. Auyzdyŋ orazasy – jaqsy söileu, zıkır aitu, Paiǧambarymyzǧa (oǧan Allanyŋ salauaty men sälemı bolsyn) salauat aitu. Közdıŋ orazasy – Qūran oqu. Qoldyŋ orazasy – Qūran ūstau, jaqsylyq jasau. Būl amaldardy tek qasiettı Ramazan aiynda ǧana emes, jalpy ızgılıktı, taqualyqty ärqaşan özımızge serık qyluymyz kerek. Oraza ūstaǧanǧa ekı şattyq bar. Bırı – auyz aşqanda quanady. Ekınşısı – qiiamette Rabbysymen jüzdeskende oraza ūstaǧanyna quanady. Aqiqatynda, qiiamet künı Jaratuşy İenıŋ janynda oraza ūstauşynyŋ auzynyŋ iısı misktıŋ iısınen abzal. Oraza – Alla bergen bükıl nyǧmet ruhani när alatyn qūlşylyq. Paiǧambarymyz (oǧan Allanyŋ salauaty men sälemı bolsyn) orazanyŋ sauabyna jer betındegı barlyq köl men mūhitty, teŋızdı siia etıp alyp, barlyq ösımdık pen aǧaşty qalam qylyp jazsaŋdar da sauap mölşerın jazuǧa jetpeidı dep aitqan. Sondyqtan qasiettı Ramazan aiynda osyndai mümkındıktı jıberıp almauymyz kerek.
– Biyl pıtır sadaqa mölşerı qanşa? Pıtırdıŋ män-maŋyzyn aitsaŋyz. Ony kımder beruı kerek?
– Jaǧdaiy bolǧan, tūrmys-tırşılıgı jaqsy, mūqtajdyǧy joq ärbır mūsylman pıtır sadaqany bergenı jaqsy. Pıtır sadaqasyn keibır ǧūlamalar «denenıŋ zeketı» dep ataǧan. Pıtır sadaqa elımızde 640 teŋge mölşerı bolyp bekıtıldı. Orta eseppen alǧanda, sol şamaǧa tura keledı. Pıtır sadaqa 2 kelı bidai ne arpamen esepteledı. Degenmen azyq-tülıktıŋ ornyna pıtır sadaqaǧa onyŋ aqşalai qūnyn bergen abzal. Tūrmysy naşar, iaǧni artyq mal-mülkı nisab mölşerıne jetpegen kısı pıtır sadaqa beruge mındettı emes, sauap üşın berıp jatsa öz erkı. Qaitys bolǧan adamdarǧa, ana qūrsaǧyndaǧy balaǧa pıtır sadaqa berılmeidı.
Ärbır aqyl-esı dūrys mūsylman adamǧa oraza tūtu – paryz. Şariǧat boiynşa uaqytşa emes, jaǧdaiyna bailanysty oraza ūstai almaityn jandar üşın orazanyŋ ötemın jasaityn jol bar. Ol – fidiia sadaqasy. Eger adamnyŋ densaulyǧyna qauıp tönetındei jaǧdai bolsa, därıgerlerdıŋ rūqsaty bolmasa, Allanyŋ adamǧa bergen amanatyna, iaǧni densaulyǧyna qiianat jasauyna bolmaidy. Sondyqtan ärtürlı auyr syrqat: tuberkulez, qaterlı ısık, qant diabetı, asqazan jarasy, tynys jäne jürek demıkpesı sekıldı sauyǧuynan küder üzgen, auruǧa şaldyqqan nauqastar jäne jasy ülken egde adamdar auyz bekıtuge şamasy kelmese, oraza ūstamaidy. Onyŋ ornyna fidiia sadaqa beredı. Fidiia sadaqasy – ol orta eseppen bır adamnyŋ kündelıktı (taŋǧy jäne keşkı) toiyp ışetın asy. Dın qyzmetkerlerınıŋ ūiǧarymy boiynşa onyŋ mölşerı qazırgı taŋda eŋ azy 3000 teŋge mölşerı bolyp belgılendı. Denı sau adam fidiia sadaqasyn berıp, orazanyŋ paryzynan qūtyla almaidy. Sadaqa bälenı joiady. Qasiettı Ramazan aiynda kez kelgen sauaptyŋ mölşerı 700 esege köbeiedı. Sondyqtan būl aida mol sauapqa kenelıp, ızgı amaldar jasaiyq.
– «Ramazan – ailardyŋ sūltany, jūma – künderdıŋ sūltany» deimız. Sondai-aq Ramazan aiynda tünderdıŋ sūltany – Qadır tünı bar. Qadır tünınde qandai amaldar jasau qajet?
– Mūsylman älemınde qasiettı tünder men aituly künder jeterlık. Sonyŋ ışındegı eŋ maŋyzdysy ärı bıregeiı – qasiettı Ramazan aiyndaǧy Qadır tünı. Būl tün – adamzattyŋ aq pen qarany aiyratyn tünı jäne de barlyq jaqsylyq ataulynyŋ qainar közı – mübärak Qūran Kärım aiattary tüse bastaǧan tün. Ramazan aiy onkündıkterge bölıngenın bıluımız qajet. Alla elşısı (oǧan Allanyŋ salauaty men sälemı bolsyn) taǧy bır hadisınde: «Ramazannyŋ basy – rahmet, ortasy – keşırım, soŋy – tozaq otynan qūtylu» degen bolatyn. Sondai-aq Qadır tünı jönınde Mūhammed paiǧambarymyz (oǧan Allanyŋ salauaty men sälemı bolsyn) bylai degen: «Basqa uaqyttarda ärbır jaqsylyqtyŋ sauaby on ese bolsa, Erejep aiynda jüzden asady. Şaǧbanda üş jüzden asyp, Ramazanda myŋ esege artady, jūma tünderı myŋ eseden asyp, Qadır tünınde otyz myŋǧa deiın jetedı» jäne de «Kım Qadır tünın senımımen, artynyŋ qaiyrly bolatynynan ümıt artyp ötkızse, onyŋ būrynǧy barlyq künäsı keşırıledı» degen. Qadır tünı Ramazan aiynyŋ soŋǧy onkündıgınıŋ bırınde ötedı. İslam ǧūlamalarynyŋ pätuasy boiynşa Qadır keşı Ramazan aiynyŋ 26-synan 27-sıne qaraǧan tünı dep belgılengen. Biyl Qadır tünı säuır aiynyŋ 5-6-syna qaraǧan tünıne döp kelıp tūr. Osy keşte barlyq perışte jer betıne ızgı amaldar üşın jıberıledı. Būl tün – jasaǧan ärbır ızgı amal men qūlşylyqtyŋ, qaiyrymdy ıstıŋ sauaby myŋ eselep jazylatyn tün jäne oǧan myŋ aidyŋ sauabyn näsıp etedı. Qūrannyŋ «Qadır» süresınde būl aidyŋ myŋ aidan qaiyrly ekenı keŋınen aitylǧan. 1000 ai – būl 83 jyl, 4 aiǧa teŋ. Būl degenımız – bır adamnyŋ ömır boiy Alla Taǧalaǧa qūlşylyq etuımen para-par degen söz. Qasiettı Qadır tünınde üide otyryp mynadai amaldardy oryndai alamyz:
* sol künı keşkı auyzaşarda dūǧa-tılek etu;
* qūptan namazynda tarauyq namazyn oqu;
* Qūran, hadis kıtaptaryn oqu nemese Paiǧambarymyzdyŋ (oǧan Allanyŋ salauaty men sälemı bolsyn) ömır tarihyn oqu.
* taŋ atqanǧa deiın tört räkaǧat näpıl namazyn oqu.
– Ramazan – mūsylman qauymy üşın saǧyna kütıp, qimai qoştasatyn qadırlı ärı qasiettı ai. Osy aida elorda tūrǧyndaryna Astana qalasynyŋ bas imamy retınde qandai tılek bıldıresız?
– İmam, ūstaz bolu – būl ülken amanat. Ardaqty Paiǧambarymyzdan (oǧan Allanyŋ salauaty men sälemı bolsyn) miras bop qalǧan, salmaǧy auyr jauapty ıs. Dınnıŋ qūtyn qaşyrmai, dın men dästürdı sabaqtastyryp, islammen güldengen ūlttyq mädenietımızdı nasihattau, onyŋ ǧylymi-teoriialyq negızın damytu, qarapaiym halyqqa dıni normalardy ūǧynyqty jetkızu – basty mındetımız. Elordadaǧy barşa imammen bırlese otyryp, Allanyŋ järdemımen biylǧy İslam jäne dästür qūndylyǧy jylyna orai bıraz jūmys atqaryp ta ülgerdık. Ūlttyq qūndylyqtardy ūlyqtau maqsatynda «Dästürım – qazynam» qolöner körmesı, oiu-örnektı kesıp üirenu, ūlttyq äşekei būiymdaryn jasaudan şeberlık saǧaty, «Köregen ene, ibaly kelın» meşıtaralyq baiqau, «Äjeler mektebı» jiyny ūiymdastyryldy. Dertke şaldyqqan balalar men zaǧip jandardy ziiarat etu, zaǧiptar kıtaphanasyna Qūran tabystau, intellektualdy saiystar men daryndy balalardy qoldau şaralary jürgızıldı. Qasiettı ai qarsaŋynda 1250 otbasyǧa azyq-tülık sebetı taratylyp, «Ramazan syilyǧy» aidarymen qaiyrymdylyq aksiialary, auyzaşarlar qolǧa alyndy. Sauaby mol aida ruhani-mädeni şaralar, dıni-ūlttyq räsımderdı nasihattau men seminar-saǧattar, qaiyrymdylyq jūmystary jalǧasyn taba bermek.
Qūrmettı mūsylman bauyrlar, astanalyqtar men qala qonaqtary! Ailardyŋ sūltany bolǧan qasiettı Ramazan aiynda şaŋyraqtaryŋyzǧa şattyq ornap, qūt-bereke darysyn. Eldıŋ ırgesı aman, yntymaǧymyz berık, dınımızdıŋ dıŋgegı nyq bolsyn. Qasiettı aida ūstaǧan orazamyz, jasaǧan dūǧa-tılegımız, qūlşylyq-ǧibadatymyz, ärbır qaiyrly amalymyz qabyl bolǧai!
Sūhbattasqan
Tūmar QAIRATQYZY
