– Bıluımızşe, sız Kavkaz jerınde düniege kelıpsız. Balalyq şaǧyŋyz qalai öttı?
Läilä, mūǧalım
– İä, men Gruziianyŋ Batumi qalasynda tuǧanmyn. Ūltym – grek. On jasyma deiın sonda tūrdyq. 1949 jyly türlı ūlt ökılderın jer audara bastady. Bız de Qazaqstanǧa köşırıldık. Batumide negızınen grekter qonystanǧan köşe bar-tyn. Köşe tūrǧyndary köşuge mäjbür bolatynyn aldyn ala bılgen siiaqty, aiaq astynan eŋ kerektı zattaryn jinai bastady. Tüngı saǧat 3-4 şamasynda bızdı kölıkke mıngızıp, vokzalǧa apardy. Ūzaq jol jürıp, qazaq jerıne keldık. Qazırgı Oŋtüstık Qazaqstan oblysynyŋ Otyrar audanyndaǧy Temır stansasyna tüsırdı. Kele salysymen jan-jaqqa böle bastady. 10-15 grek otbasymen bırge bızdı Sülı-Kesık auylyna jıberdı. Ne edenı, ne peşı joq kışkene üilerge ornalastyq. Auyz su da tapşy eken. Alǧaşynda aryqtyŋ suyn ıştık. Keiın aramyzdaǧy eresekter qūdyq qazyp, su şyǧardy. Sol qūdyqtyŋ suyn ūzaq jyl paidalandyq.
– Sızdı tanymal etken «Buzuki» änı desedı...
Gülzira, mūǧalım
– Ol ras. Buzuki – grek halqynyŋ muzykalyq aspaby. Grektıŋ bırde-bır toiy onsyz ötpeidı. Osy aspaptyŋ qūrmetıne arnalǧan «Buzuki» änı 1970 jyldary erekşe sūranysqa ie boldy. Men de osy ännıŋ arqasynda tanyldym. Repertuarymda grek, orys tılındegı änder köp. Mätını orys tılıne audarylǧan qazaq änderın de köp oryndadym. Al, qazaq tılınde ändı keiıngı jyldary ǧana aita bastadym. Jaman şyqpaǧan siiaqty.
– Ata-anaŋyz qandai adamdar edı?
Diana, buhgalter
– Äkem Konstantin on sausaǧynan öner tamǧan şeber adam bolatyn. Qazaqstanǧa kelgen soŋ, zauytta jūmys ıstedı. Azdap grektıŋ ūlttyq aspaptarynda oinaityn önerı bar edı. Muzykany keremet jaqsy köretın. Ekeumız tünnıŋ bır uaǧyna deiın radioqabyldaǧyştan än tyŋdaitynbyz. Anam Panaila İsaakqyzy da ändı jaqsy aituşy edı. Äkem aspappen süiemeldep, anam än aityp, talai toi-tomalaqtyŋ körkı de bolǧan.
– «Laki» degen esımıŋız qandai maǧyna beredı?
Parasat, student
– Menıŋ şyn atym – Pantelei. Qūjatymda da solai jazylǧan. Bala kezımde jaqyndarym erkeletıp «Pandelaki» deitın. Keiın «Pandesı» jaiyna qalyp, Laki dep atap kettı. «Laki» – aǧylşynşa «baqytty jan» degen söz. Esımnıŋ adam ömırıne aitarlyqtai qatysy bolatyny ras şyǧar, bılmeimın. Äiteuır, özımdı baqyttymyn dei alamyn. Jastaiymnan änşı boludy armandadym jäne sol maqsatyma jettım de. Ömırdegı özge josparlarymnyŋ da köbı oryndaldy. Bala künımde ūiaŋ, ūialşaq edım. Ülken sahnaǧa şyǧam dep oilamadym. Än aitatynymdy bıletın dostarym bırde mekteptegı keşte sahnaǧa qoimai iterıp şyǧarǧandai boldy. Sodan berı sahnadan tüskem joq. Sol dostaryma rahmet (küldı).
1958 jyly Şymkentte muzykalyq uchilişe aşyldy. Men – sonyŋ alǧaşqy tülekterınıŋ bırımın. Ata-anam özderı de önerge jaqyn bolǧandyqtan ba, batasyn berıp şyǧaryp saldy. Emtihannan sürınbei ötıp, oquǧa qabyldandym. Tört jyl bılım alyp, 1962 jyly üzdık diplommen bıtırıp şyqtym.
– Qazaq estradasynyŋ bırneşe buynyn tärbielegen ūlaǧatty ūstazsyz. Şäkırtterıŋız bıraz jetıstıkterge jettı. Solar turaly aityp berıŋızşı…
Maqsat, qala tūrǧyny
– Bılesız be, menıŋ şyǧarmaşylyq, änşılık ömır jolym auyz toltyryp aitarlyqtai jemıstı boldy dei alamyn. Osynda tūryp, qyzmetke aralasyp, talai student jastardy, öz ızbasarlarymdy tärbielep şyǧardym. T.Jürgenov atyndaǧy qazaq ūlttyq öner akademiiasynda estrada önerı kafedrasy aşylǧanda menı alǧaş ret osy kafedranyŋ meŋgeruşısı etıp taǧaiyndady. Būl – Qazaqstan boiynşa tūŋǧyş aşylǧan kafedra.
Qazır şäkırtterımnıŋ attaryn atasam, olardyŋ barlyǧyn tanisyz. Menıŋ alǧaşqy qarlyǧaşym – Naǧima Esqalieva. Onyŋ özı qazır Halyq ärtısı. Jeŋıs Ysqaqova, Aijan Nūrmaǧambetova, Säken Maiǧaziev – būlardyŋ barlyǧy eŋbek etıp, memleket tarapynan ataq-därejege ie bolǧandar. Oǧan qosa, köptegen studentterım – bıraz baiqaulardyŋ laureattary. Olar – Almas Kışkenbaev, Äsem Jäketaeva, Älışer Karimov. Dinara Sūltan degen süiıktı şäkırtım halyqaralyq «Slavian bazary» baiqauynan üşınşı oryn aldy, Estoniiada ötken baiqaudyŋ gran-pri iegerı, Resei mädeniet ministrlıgınıŋ gramotasymen marapattalǧan. Bolaşaqta da quanta beretını sözsız. Öner joly – ūzaq jol. Men özım käsıbi maman bolu üşın toǧyz jyl oqydym. Sol siiaqty barlyq änşıler de bılım alsa eken deimın.
– Eŋbek jolyŋyz qalai bastaldy?
Maira, mūrajai qyzmetkerı
– Menıŋ şyǧarmaşylyq ömırım Qazaq teleradiosymen tıkelei bailanysty. 1964 jyly sondaǧy talantty dirijer Vasilii Lisisa basqarǧan simfoniialyq orkestrge änşı boldym. Ol kezde studentpın. Al 1972 jyly resmi türde jūmysqa qabyldady. Sodan tabany kürektei 26 jyl osy qaraşaŋyraqta eŋbek ettım. Mūnda qazaq estradasynyŋ jaryq jūldyzdary – Raşid Mūsabaev, Suat Äbuseiıtov, Zeinep Qoişybaeva, Eskendır Hasanǧaliev, Nūrǧali Nüsıpjanov, Venera Qarmysova sekıldı önerpazdar eŋbek ettı. Osy uaqyt aralyǧynda özım qyzmet etetın ūjymnyŋ barlyq konsertterıne qatysyp, 400-den astam än jazdyrdym. Respublikadaǧy än festivalderınen, teletüsırılımderden qalmaitynmyn. 1972 jyly alǧaş ret Mäskeudegı Odaqtar üiınıŋ kolonnaly zalynda ötetın konsertte än aituǧa şaqyrdy. Sodan bastap KSRO qūlaǧanşa jylyna 7-8 ret baryp, konsertterge qatysyp tūratynmyn.
– Kezınde sızdıŋ än jinaǧyŋyz milliondaǧan danamen şyǧypty...
Samal, kıtaphanaşy
– Mäskeuge baryp jürgen kezımde «Melodiia» atty dybys jazu firmasymen bailanys ornattym. Sol jerden 1973-75 jyldary grek änderınıŋ toptamasyn şyǧardym. Keŋes Odaǧy kezınde änjinaǧym 2 million danamen şyqty! Būl körsetkışten älı eşkım asqan joq, asady dep te oilamaimyn. Būl – menıŋ keremettıgımnen emes, ol kezde qoǧam basqa edı. Osydan soŋ menı basqa memleketter de tanyp, türlı konsertterge şaqyra bastady. Orkestrde jūmys ıstep jürıp, qazaq kompozitorlarymen tanystym.
– Laki aǧa, grekter özı qandai halyq?
Jasyn, oqyrman
– Grekter – jaqsy halyq. Ol jer mädeniettıŋ, önerdıŋ otany desem de bolady. Bız qoldanyp jürgen demokratiia, kultura degen sözder sol grekterdıkı. Grekiianyŋ ejelgı tarihy öte bai. Ädemı el. Ol jaqtan belgılı filosoftar, äskeri qolbasşylar şyqqan. Olar – adamgerşılıgı mol, köŋıldı halyq. Qaljyŋdaǧandy jaqsy köredı. Köp köŋıl köterıp, az jūmys ıstegendıkten şyǧar, daǧdarysqa köp ūşyraǧan (küldı). Momyn jäne bişı halyq. Ūlttyq aspaptary – kemendjidıŋ dauysyn estıgende kärı, jasyna qaramai, taŋ atqanşa bileuge bar.
– Balalaryŋyzdyŋ Grekiiada tūratynyn bılemın. Sızdıŋ sol jaqqa köşkıŋız kelmei me?
Rahat, oqyrman
– Men osy jerde adam retınde, tūlǧa retınde, muzykant retınde qalyptastym. Osy jerde bılım aldym. Qazaqtar menı öte qatty jaqsy köredı. Menıŋ özımdı, şyǧarmaşylyǧymdy qabyldaǧan qazaqtarǧa alǧysym şeksız. Būl jerde menı qūrmettep, jaqsy köretın körermenderım, tyŋdarmandarym bar. Demek, men osy jerge kerek adammyn. İä, men balalardy sol jaqqa jıberdım. Basynda, qinalǧandary ras, qazır jaǧdailary jaman emes. Eŋ bastysy, ısteitın jūmystary bar. Ärine, olardyŋ alysta bolǧany äielım ekeumızge qiyn. Degenmen, är jyl saiyn baryp tūramyz. Oǧan qosa, demalyp qaitamyz. Äielım – muzykant, pianinoşy. Köp uaqyt boiy Chaikovskii atyndaǧy kolledjde jūmys ıstedı. Üş perzentım bar. Tūŋǧyşym – ūl jäne ekı qyzym bar. Qyzdarymnyŋ ekeuınıŋ de muzykalyq bılımı bar. Alaida, öse kele muzykany emes, özge mamandyqty taŋdady. Ūlym därıger bolyp jūmys ısteidı.
– Mereke qarsaŋynda qandai tılek aitasyz?
Jadyra
– Būl meiram – san ǧasyrlar boiy qazaqtyŋ keŋ-baitaq dalasyn meken etken bırneşe ūlttar men ūlystardyŋ yntymaǧyn odan ärı nyǧaityp, arman-tılegın bır arnaǧa toǧystyratyn mereke. Bızde eşkımdı näsılıne, dını men tılıne jäne ata dästür-ūstanymyna bölıp jarmastan, dostyq pen bırlıktıŋ naǧyz ülgısı körsetılıp keledı. Sondyqtan, yntymaǧymyz jarasa bersın degım keledı.
Erkejan SÄTIMBEK