Hasan AMANQŪLOV, «Astana» medresesı direktorynyŋ orynbasary:
– Ässälämu alaikum, Hasan ūstaz!
– Uaǧaleikum säläm, uarahmatullahi uä bäräkätuh! Hoş keldıŋız!
– Allaǧa şükır, elordamyzdyŋ törınde «Astana» medresesınıŋ ornalasqanyna qarap, köŋıldı ıştei bır maqtanyş kernep tūrady. Osy medresenıŋ qazırgı hal-jaǧdaiy turaly ne aitasyz?
– Soŋǧy bes jyl ışınde Qazaqstanda 9 medrese boi köterdı. Sonyŋ eŋ alǧaşqysy – «Astana» medresesı. Ol Bılım jäne ǧylym ministrlıgı men QMDB bekıtken oqu baǧdarlamasy negızınde jüielı türde jūmys ıstep keledı. Oqu merzımı – 2 jyl 10 ai ärı aqysyz. Medresede jalpy gumanitarlyq, äleumettık-ekonomikalyq, käsıptık, arnaiy jäne fakultativtık sabaqtar boiynşa därıster oqylady.
– Medresede kımder sabaq beredı? Osyǧan toqtala ketseŋız…
– Aita keteiın, medresemızdıŋ 100 oryndyq ashanasy men jataqhanasy, synyp bölmelerı men kıtaphanasy bar. Mūnda 2 ǧylym doktory, 2 ǧylym kandidaty, 2 magistr jäne 4 bakalavr deŋgeiındegı oqytuşylar, 2 tärbieşı, 2 mysyrlyq arab ūstazdary sabaq beredı.
Tıptı, Astana medresesınıŋ direktory, «Nūr Astana» ortalyq meşıtınıŋ bas imamy Qalijan qajy Zaŋqoev ünemı şäkırttermen sabaqta da, namazda da jiı kezdesıp tūrady. Eŋ äuelı olardyŋ tärtıbı men tärbiesıne nazar audaryp, namazǧa selsoq qaramaularyn jäne uaqyttaryn bosqa ötkızbeulerın qadaǧalaidy. Sondai-aq, bılım men ǧylymǧa yqylasty bolu kerektıgın de ärdaiym aityp jüredı.
– Bügıngı taŋda medresede qanşa şäkırt tälım alyp jatyr, basym bölıgı qai öŋırden?
– Jyl saiyn talapkerlerdıŋ sany ösude. Mysaly, 2009 jyly qūjat tapsyrǧan 40 talapkerdıŋ 26-sy, 2010 jyly 54-ten 37-sı, 2011 jyly 71-den 42-sı, 2012 jyly 114-ten 60-y, 2013 jyly 82-den 55-ı medresege qabyldandy. Biylǧy talapkerler sanynyŋ azaiuyna «Nūr» qazaq-mysyr islam universitetıne bölıngen granttyŋ köbeiuı äser ettı dep oilaimyn. Medresemızge elımızdıŋ barlyq oblys jäne aimaqtarynan talapkerler kelıp, qūjattaryn tapsyrady. Basym bölıgı OQO, Qaraǧandy, ŞQO, Aqmola, Qyzylorda oblystarynan. Şäkırtter medresede jatyp oqidy. Jataqhanasy tegın. Kündelıktı bes uaqyt namazyn «Nūr Astana» ortalyq meşıtınde jamaǧatpen bırge atqarady. Medresede tärtıp qataŋ. Sabaq oqymaityn jäne tärtıpke baǧynbaityn student oqudan şyǧarylady.
– Bılım sapasyn da aita ketseŋız. Şäkırtter qandai därıs alyp, ne oqi alady?
– Naqty aitqanda, «Astana» medresesınıŋ bırınşı kurs şäkırtterı arab tılı grammatikasyn tolyq meŋgerıp, arapşa oqudy da üirenedı jäne şariǧat mäselelerı (ǧibadat pen aqida) boiynşa bastauyş deŋgeide bılım alady. Al, ekınşı jäne üşınşı kurstarda olar dıni ädebietterdı arab tılındegı tüpnūsqadan oqi bastaidy. Ozyq studentterge keşkı uaqyttarda qosymşa sabaqtar jürgızıledı.
Al, oqudy bıtırgen şäkırtterımız memlekettık ülgıdegı diplom alady. Qyzyl diplomdy emtihandardy sättı tapsyrudan bölek, Qūrandy kemınde 4-5 para jattaǧan, arapşa kıtaptardy öz betımen oqi alatyn, tärtıptı ärı tärbielı şäkırtter ielene alady. Olar keleşekte meşıtterde qyzmet etedı nemese joǧary oqu oryndarynda bılımderın jalǧastyrady.
Jyl saiyn «Nūr-Mübarak» Egipet islam mädenietı universitetınde memlekettık grant bölınıp, onyŋ sany da edäuır ösude. Ötken jyly 100, biyl 150, kelesı jyly 200 dep kütılude. Mūny bız ülken qoldau ärı zor qamqorlyq dep bılemız. Medresemızdıŋ alǧaşqy tülekterınen 8-ı biyl sol universitettıŋ bakalavryn bıtırıp şyqty. Aldaǧy uaqytta bız jylda sol jerge özımızdıŋ ozat ta talapty şäkırtterımızdı jıberıp otyramyz.
– Elbasy N.Nazarbaev osy medresenıŋ aşylu saltanatynda: «Öz mamandarymyzdy öz elımızde oqytuymyz qajet. Oǧan bızdıŋ tolyqtai mümkındıgımız bar» degen bolatyn. Osy jönınde aitaryŋyz bar ma?
– Täuelsız el bolyp, dın bostandyǧyn alǧanymyzǧa 22 jyl toldy. Osy uaqyt aralyǧynda Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasy basşylyǧynda 2330 meşıt, toǧyz medrese, bır qarilardy daiyndau ortalyǧy men bır islam universitetı boi köterdı, eldıŋ dıni bılımge degen qyzyǧuşylyǧy artty. Aldaǧy uaqytta halyqtyŋ dıni sauatyn aşatyn, aq pen qarany, sauap pen künänı, halal men haramdy tüsındıretın bılımdı de bılıktı imamdar men dıni mamandar qajet.
Mıne, sol dıni mamandardy özımızde daiarlauǧa tolyq mümkındıgımız bar. Qūdaiǧa şükır, Qūrandy üiretetın, arab tılın oqytatyn, öz ana tılımızde şariǧatty tüsındıre bıletın ūstazdarymyz jetkılıktı desek, artyq emes.
– Jastardyŋ şetelde dıni bılım aluy qalai? Özge aǧymdardan aman boluy üşın ne ıstegen jön?
– Şyndyǧynda türlı aǧymdardyŋ jetegınde ketıp qalmauy üşın jäne şetelge dıni bılım aluǧa kemınde medreseden bastauyş dıni bılımı bar, dūrys senımı (aqidasy) qalyptasqan jäne arab tılın meŋgergen azamattar baruy tiıs. Biyl QMDB men Türkiia dın ısterı basqarmasy arasynda jyl saiyn 30 qazaqstandyq azamattyŋ sol eldegı «Haseki» medresesıne (imamdardyŋ bılımın jetıldıru institutyna) 3 jylǧa baryp aqysyz oquy turaly kelısım-şart jasady. Ümıtkerler arab tılın bıletın, dıni sauatty medrese tülekterı men imamdardyŋ arasynan ırıktep alynady. Osy jyly Astana qalasynan «Nūr Astana» ortalyq meşıtınıŋ azanşysy, Astana medresesınıŋ bır ūstazy men bes tülegı synaqtan sättı ötıp, oquǧa joldama aldy. Taǧy osyndai kelısım-şart Mysyrdaǧy äl-Azhar universitetımen de jasalǧan bolatyn. Tört jyldyq oquǧa Qazaqstannan üş adam barady dep şeşıldı. Sonyŋ ekeuı – Astana medresesınıŋ ūstazdary. Sondai-aq, jylda Astana qalasyndaǧy imamdar Türkiia jäne Mysyr elderıne 2-3 aiǧa baryp, bılımderın jetıldırıp qaituda.
– Jalpy, osy medreseden tülep ūşqan şäkırtterdıŋ bolaşaǧy qalai? Qyzmetke qalai bölınedı?
– Ärbır oquşy oquyn jalǧastyrǧysy keledı. Bıraq dınge, elge qyzmet etudı de ūmytpaǧan jön. Eldegı köp meşıtterde imamdardyŋ jetpeitındıgın, qyzmet etudıŋ qajettılıgın bız ünemı şäkırtterımızdıŋ qūlaqtaryna qūiyp otyramyz.
Qazaqstannyŋ ışkı ıster qyzmetınde magistraturaǧa tüsu üşın olar bakalavrdan soŋ kemınde üş jyl qyzmet etudı mındetteitın körınedı. Būl – ülgı alatyndai jaqsy täjıribe. Öitkenı, medresenı bıtırıp, oquymdy jalǧastyramyn dep ärı qarai ketıp qalatyn şäkırtterdı de közımız kördı.
Jasyryn emes, qazırgı taŋda köpşılık imamdyq qyzmetten qaşatyn boldy. Öitkenı, imam-moldalardyŋ bılımı men täjıribesı jetkılıksız nemese olardyŋ jaǧdaiy (baspana men jalaqysy) qarastyrylmaǧan. Jalpy, qala jäne audan ortalyqtarynda qyzmet etıp jürgen imamdardyŋ jaǧdaiy jaman emes. Al, auyldarda kün köre almai jürgen imam-moldalar az emes. Medrese tülekterın barynşa ortalyqtarǧa (qala, audan) nemese özınıŋ tuǧan jerıne jıberuge tyrysamyz. Sodan bolar, olardyŋ 90 paiyzy qyzmetterınde tūraqtap qalyp jatyr. Bıraq, keiıngı şäkırtterımızdıŋ jaǧdaiy qalai bolmaq? Bolaşaqta qajettı jaǧdailarda olardy auyldyq meşıtterge iaki jat jerlerge jıbere alamyz ba? Sondyqtan aldaǧy 2-3 jylda şūǧyl türde auyldaǧy ärbır meşıt janynda imamdar tūratyn qyzmettık üiler salynuy tiıs jäne «Zeket» qory nemese jergılıktı jaǧdaiy bar meşıtter arqyly olardyŋ jalaqysy şeşıluı qajet. Äitpese, medresede oqyp, bılım alǧan şäkırtterımızdı tolyq paidalana almai qalamyz. Al, osy üşın medresege jūmsalyp jatqan eŋbek te, qarajat ta az emes.
– Abai atamyzdyŋ: «İnternatta oqyp jür» degen öleŋ joldary «Balam zakon bıldı dep, Quanar ata-anasy, Oiynda joq olardyŋ Şariǧatqa şalasy» dep keledı. Şynynda, şariǧat jolyna köz jūma qarap, «balam zaŋger bolsyn» degen ata-analarǧa ne aitasyz? Şäkırtterıŋızdıŋ boiynan bılımnen özge qandai qasietterdıŋ bolǧanyn qalaisyz?
– Kolledj jäne universitetterge qaraǧanda medresege tüsemın deitın talapkerler öte az. Al, tüsıp jatqandardyŋ jalpy bılım deŋgeiı tömen. Onyŋ türlı sebepterı boluy mümkın. Bırınşısı, ata-ana balasynyŋ keleşekte köbınese zaŋger nemese qarjyger boluyn armandaidy. İmamdyqty «tabysty käsıp» dep qaramaidy. Ekınşısı, jergılıktı jerlerde ügıt-nasihat ısterıne atüstı qarap jürgen imamdar da joq emes. Üşınşısı, elımızde bolǧan soŋǧy laŋkestık jäne jankeştıkke qatysty qaiǧyly oqiǧalar salqynyn tigızdı. Ärbır mūsylman ata-ana dıni bılımnıŋ, imandylyqtyŋ barlyq käsıpten de, ataqtan da, bailyqtan da artyq tūratyndyǧyn, imany bar jannyŋ düniede qūrmetke ie, aqyrette jüzı jaryq bolatyndyǧyn tüsınuı qajet-aq.
Adal eŋbek, halal käsıp – ärbır mūsylmanǧa paryz. Käsıptıŋ eŋ jaqsysy – adal eŋbek pen maŋdai terımen tapqany jäne halal sauda-sattyq. Dıni bılım alǧannan soŋ öner üirenıp, käsıp etuı şart.
Orta-käsıptık mektepter men joǧary oqu oryndary – bır käsıp-öner üirenu üşın arnalǧan bılım oşaqtary. Medisina, qarjy, qūqyq, pedagogika, t.b. – mūnyŋ bärı käsıp. Käsıptıŋ de, önerdıŋ de bärı bırdei. Onyŋ jaqsy-jamany joq. Ony bölıp-jaryp qarau dūrys emes. Allanyŋ aldynda paraqor lauazymdy adamnan adal eŋbek etıp jürgen qarapaiym baqtaşy artyq.
İmamdyq tübı – käsıp emes. İmamdyqty künkörıs, tırşılık közı retınde paidalanu qate. Jeke käsıbı men önerı joq molda qaiyrşylyqqa jaqyn tūrady. Sondyqtan ärbır imam egın, şarua, sauda sekıldı adal eŋbek, halal käsıppen ainalysqany dūrys-aq.
Bügıngı şäkırt – ol bolaşaq imam, ūstaz. Bılımnen bölek olar täkäpparlyq, maqtanşaqtyq, jaǧympazdyqtan aulaq jürıp, kışıpeiıldılık, sabyrlylyq, meiırımdılıktı ūstanulary tiıs. Ärbır şäkırttıŋ boiynan osy qasietterdı körgım keledı.
– Hasan ūstaz, tūşymdy sūhbatyŋyz üşın sızge rahmet. Eŋbegıŋız jana bersın! Özıŋızge jäne otbasyŋyzǧa Alla bereke bersın!
Sūhbattasqan
Qaiyrbek OTYZBAEV,
Qazaqstan Jurnalister odaǧynyŋ müşesı
