Bılım jäne ǧylym ministrlıgınıŋ mektep formasyna qatysty būiryǧy qoǧamda bıraz pıkır tudyrǧan edı. Onda mektep formasyna qandai da bır dınge qatysty aiqyndaityn kiım elementterın qosuǧa jol berılmeitını aitylǧan. Jalpy, mekteptegı hidjab mäselesıne bailanysty Dın ısterı komitetınıŋ töraǧasy Ǧalym Şoikinmen äŋgımelesken edık.
ÖZ JOLYN MEKTEPTEN SOŊ TAŊDAIDY
– Ǧalym Nūrmaǧambetūly, oquşylardyŋ hidjab kiiuden, tyiymdar men şarttylyqtan aulaq jürgenı qanşalyqty maŋyzdy?
– Elımızde hidjab kiiu mäselesı qoǧamnan parasatty közqarasty talap etedı. Qazır Qazaqstanda azamattarymyzdyŋ bılım alu ürdısıne meilınşe köp köŋıl bölıngen. Sebebı bılım beru jüiesı arqyly tūtas qoǧamnyŋ keleşegı qalanady. Bügıngı mektep oquşysy – elımızdıŋ erteŋgı bolaşaǧy. Sondyqtan oquşynyŋ boiyna qazır qandai qūndylyq ūialatatyn bolsaq, erteŋgı elımız sondai bolmaq. Osyǧan orai, balalarymyz bılım men mektep tärbiesın alu kezınde kez kelgen dıni şekteluden, tyiymdar men şarttylyqtan aulaq jürse deimız. Balalarymyzdyŋ jan-jaqty bılım alyp, ärtürlı mädenietter men dünietanym ökılderımen aralasu mümkındıgıne barynşa aşyq boluy şart. Tek sodan keiın ǧana, mekteptegı oquyn bıtırgen soŋ, jastarǧa öz betımen dın jolyn nemese damudyŋ zaiyrly baǧytyn taŋdauǧa bolady. Naq osyndai damu joly Qazaqstanda körkeigen jäne bılımdı qoǧam, qūqyqtyq jäne demokratiialyq memleket qūruǧa köp kömek tigızerı sözsız. Jalpy, memleketımızdıŋ zaiyrly qūrylymy azamattarymyzdyŋ dıni nemese basqa da äleumettık-mädeni özgeşelıkterıne qaramai, müddelerı men qūqyqtaryn qorǧaitynyn tüsınu erekşe maŋyzdy. Sondyqtan elımızdıŋ dındar azamattaryn atalǧan mäselege sabyrlyqpen qarap, zaŋ normalaryn qadaǧalauǧa ündeimız.
– Qazır ärbır azamat qalaǧan dının ūstanuǧa qūqyly. Oǧan elımızde barlyq jaǧdai jasalǧan. Osy oraida, dındar azamattar Konstitusiia men zaŋdardy oryndauǧa mındettı emes pe?
– Ärine. Elımızde 3,5 myŋnan astam dıni bırlestıkter erkın jäne aşyq jūmys ısteidı. Olar 18 konfessiiaǧa bırıgıp, teŋ qūqyqqa ie. Bır mezgılde, kez-kelgen azamat qūqyq pen dıni senımınen bölek, Qazaqstan Respublikasy Konstitusiiasy men zaŋdaryn oryndauǧa mındettı.
– Al bıryŋǧai mektep formasyna qatysty Dıni basqarmanyŋ ūstanymy qalai?
– Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasy bıryŋǧai mektep kiımınıŋ ülgısıne qatysty memleket saiasatyn qoldaityn ūstanymyn bırneşe ret jariialaǧanyn aituymyz kerek. Olar öz ūstanymynda QR Bılım jäne ǧylym ministrlıgınıŋ mektep kiımıne qatysty talaptary Konstitusiia men el zaŋdarynyŋ aiasynda qabyldanǧanyn, sondyqtan qataŋ saqtaluǧa tiıs dep körsetken.
Sonymen qatar, Dıni basqarma qyzdar men äielderge qara köilek jamylmai, qazaq halqynyŋ salt-dästürıne sai salmaqty kiınudı ūsynady. İslam dını mektep tabaldyryǧyn jaŋa attaǧan qyz balalarǧa oramal taǧudy mındettemeitının eskertedı. Ata-anaǧa bolaşaqta balasyna qajet bolatyn tolyqqandy zaiyrly bılım aluyna erekşe nazar audaruǧa keŋes beredı. Jäne oquşylardyŋ dındar ata-analaryn bılım beru mektepterınıŋ talaptaryn oryndauǧa, öz elınıŋ zaŋdaryna qūrmetpen qarauǧa, el basşylyǧynyŋ şeşımderın qūrmetteuge şaqyrady.
– Būl zaŋ normalary barlyq konfessiia ökılderıne ortaq qoi?
– Atalǧan zaŋ normalary barlyq konfessiia ökılderıne ortaq. Būl talaptar oquşylardyŋ dın erkındıgıne qūqyqtaryn şektemeidı jäne dıni sezımderıne nūqsan keltırmeidı. Dındar adamdar özgeler sekıldı elımızdıŋ azamattary sanalady, sondyqtan el zaŋdarynyŋ talaptary olarǧa da mındettı. Oqytudyŋ zaiyrly sipaty oquşylardy ūlttyq, dıni, äleumettık nemese taǧy basqa belgılerıne qarai jıkteluden saqtaidy.
Konstitusiiaǧa säikes ar-ūjdan bostandyǧyn paidalanu qūqyǧy jalpyadamzattyq jäne azamattyq qūqyqtar men memleket aldyndaǧy mındetterge şart qoiuǧa nemese olardy şekteuge tiıstı emes. Eldıŋ zaŋdaryna säikes eşkımnıŋ jeke dıni nanymdary men senımderıne qarai Qazaqstan Respublikasy Konstitusiiasy men zaŋdarynda belgılengen mındetterdı oryndaudan bar tartuǧa qūqyǧy joq.
Jalpy, basqa da qoǧamdyq qūrylymdar tärızdı dıni bırlestıkter de elımızdıŋ zaŋdaryn saqtauy jäne qūrmetteuı tiıs. Dındar azamattardyŋ basqa da azamattar tärızdı qūqyq pen jauapkerşılıkterı teŋdei. Öitkenı qūqyq bar jerde mındettı türde jauapkerşılık bar ekenın jäne būl ekı ūǧym bır-bırınen bölınbeitının este saqtaǧan jön.
SENIM MÄSELESINDE AQYLǦA SÜIENGEN DŪRYS
– Bıraq mektep formasyna bola keibır dındar ata-analar balalaryn mektepke jıbermei qoiǧanyn bılemız…
– Neke jäne otbasy kodeksınde aitylǧandai, ata-ana balasynyŋ mındettı orta bılım aluyn qamtamasyz etuı kerek. Sonymen bırge, olar bılım beru mekemesınıŋ jarǧysynda aitylǧan talaptardy oryndauǧa, balalarynyŋ oqu oryndarynda sabaqqa qatysuyn qamtamasyz etuge mındettı.
Bızdıŋ memleket azamattardyŋ bılım aluyna erekşe män beredı. Jastardyŋ tömen dıni sauattylyǧy olarǧa zaiyrlylyq pen dıni qaǧidattardyŋ qatar ömır süruı jaǧdaiynda dūrys äreket jasauǧa kedergı jasaidy. Al destruktivtı dıni aǧymdar bolsa qoǧamdaǧy osy faktordy jasandy jolmen uşyqtyrudy paidalanyp, azamattardy memleketke qarsy qoiǧysy keledı… Osy tūrǧydan alǧanda, mekteptegı jalpyǧa ortaq bıryŋǧai kiım mäselesı ainalasyndaǧy dau-damai da däl sol terıs dın aǧymdardyŋ äreketı.
Pedagogika men psihologiia tūrǧysynan alyp qarar bolsaq, zaiyrlylyq öskeleŋ ūrpaqqa zamanaui gumanitarlyq bılım beru talaptaryna tolyqtai säikes.
QYZ BALANYŊ KİIMINDE «HİDJAB» DEGEN QAǦİDA JOQ
– Jekelegen azamattar mektepte hidjabqa salynǧan tyiymdy dın bostandyǧyn şekteu dep qabyldaidy. Būl mäsele älemdık täjıribede qalai şeşımın tapqan?
– Älemdık täjıribe memlekettıŋ zaiyrly jäne demokratiialy qūrylymyn saqtaudyŋ tiımdı ädısterınıŋ bırı retınde memlekettık bılım beru mekemelerınde dıni atributikaǧa zaŋ jüzınde tyiym salatynyn körsetedı. Hidjabty dınnıŋ ışkı emes, syrtqy belgısı retınde qabyldau kerek. Sondyqtan bılım beru mekemelerınde dıni oramal taǧuǧa tyiym saludy dın bostandyǧyn şekteu dep ūǧynbaǧan jön.
İslam dını eşkımdı şekten şyqqan äreket jasauǧa mäjbürlemeidı. Ol jalpy-adamzattyq qūndylyqtardy basşylyqqa alatyn asqar mūratqa senude soqyr senımge üiretpeidı, kerısınşe, senım mäselesınde aqylǧa süienudı talap etedı. İslamda adam dınge jäne onyŋ syrtqy aişyqtaryna qatynasyn sanaly türde anyqtauǧa qūqyly.
– Dūrys, mektep oquşylarynyŋ bıryŋǧai forma kigenı – qūptarlyq ıs. Degenmen qarsylyq tanytyp jatqan kımder?
– Mektepte dıni kiım kiiuge tyiym saluǧa, eŋ aldymen, Qazaqstandy zaiyrly damu jolynan alystatuǧa müddelı adamdar qarsy. Alaida Qazaqstan halqynyŋ basym bölıgı, sonyŋ ışınde dındar azamattardyŋ köpşılıgı memleket ūstanymyn qoldaidy jäne zaŋ talaptaryn oryndaudan bas tartpaidy. Osy jerde aşyp aita ketetın bolsam, Qazaqstandy zaiyrly damu jolynan alşaqtatyp alyp ketu bırınşı kezekte islam dınındegı dästürlı emes aǧym ökılderıne kerek. Būlar öz äreketterınde ärtürlı amal qoldanǧanymen, memlekettıŋ zaiyrly negızderın olardyŋ barlyǧy qoldamaitynyn naqty aituǧa bolady. Al keibıreulerı bolsa öz ideologiiasyn paidalanyp, adam sanasyn ulau arqyly jastardy Siriia men İrak jerlerınde terror jasauǧa köndıredı. Būlar qaşanda öz paidalaryna säikes ekonomikalyq jäne saiasi maqsattar közdeidı, ol ony dın atyn jamylyp, paidaǧa asyrady. Sondyqtan bügın memleket pen dästürlı dınder bırıgıp, şynaiy ruhani qūndylyqtardy jalǧan dıni jäne radikaldy ideialarmen almastyrudy közdegen küşterge qarsy küres jürgızude.
– Būl rette ata-analarǧa qandai talaptar qoiu kerek?
– Ärbır ata-ana öz balasynyŋ bolaşaǧy üşın jauapty. Ülkender keide dın qaǧidalarynyŋ talabymen ömırın özgertıp, öz balalarynyŋ da boiynda säikesınşe dıni sanany qalyptastyrǧysy keledı. Osylaişa, ata-ana balasynyŋ ömırıne özındık tüzetuler engızedı. Mektepke hidjab kiıp baru – osynyŋ nätijesı. Ata-ana köp jaǧdaida mūndai şeşımdı özdıgınen qabyldaidy da, balaǧa jeke şeşım şyǧaruǧa mümkındık bermeidı, onyŋ sana-sezımı men qorşaǧan ortasy esepke alynbaidy. Al ūstazdar men psihologtardyŋ būǧan aralasu äreketı ata-ana tarapynan qarsylyqqa tap bolady. Aqyr soŋynda bar soqqy balanyŋ basyna kelıp tiedı. Ata-anaǧa balasynyŋ bolaşaǧy üşın eŋ maŋyzdysy – bılım alu ekenın esten şyǧarmaǧan dūrys. Sondyqtan dıni senım jas tūlǧanyŋ bılım aluyna kedergı jasamauy jäne balany qoǧamnan alşaqtamauy tiıs.
Gülmira AIMAǦANBET
