MEMLEKET BASŞYSYNYŊ QAZAQSTAN HALQYNA JOLDAUY
Qūrmettı qazaqstandyqtar!
Bügınde bükıl älem jaŋa syndarmen jäne qaterlermen betpe-bet kelıp otyr. Älemdık ekonomika älı de jahandyq qarjy-ekonomikalyq daǧdarys saldarynan aiyǧa qoiǧan joq. Qalpyna kelu öte baiau jäne senımsız qadamdarmen jürude, al keibır jerlerde älı qūldyrau jalǧasuda. Geosaiasi daǧdarys pen jetekşı derjavalardyŋ sanksiialyq saiasaty älemdık ekonomikany qalpyna keltırude qosymşa kedergıler tuyndatuda.
Men özımnıŋ täjıribemnen aldyn ala sezıp otyrǧanymdai, taiaudaǧy jyldar jahandyq synaqtardyŋ uaqyty bolady. Älemnıŋ bükıl arhitekturasy özgeredı. Barlyq elder osy kürdelı kezeŋnen laiyqty öte almaidy. Būl şepten tek myqty memleketter, jūdyryqtai jūmylǧan halyqtar ǧana ötetın bolady. Qazaqstan, älemdık ekonomikanyŋ bır bölşegı jäne geosaiasi qysymnyŋ episentrıne tıkelei jaqyn ornalasqan el retınde, barlyq osy üderısterdıŋ terıs yqpalyna tap keledı. Nätijesınde ne bolyp jatqanyn bız körıp otyrmyz: älemdık naryqtarda baǧa qūldyrauda jäne tūtastai alǧanda, ekonomikalyq ösım baiaulauda.
Halyqaralyq valiuta qory men Düniejüzılık bank tarapynan 2014 jäne odan keiıngı ekı jylda älemdık ekonomikanyŋ damuynda boljam tömendeu jaǧyna qarai qaita qaralǧany belgılı. Sondyqtan keibır pozisiialardy jedel türde qaita qarap, sondai-aq, aldaǧy kezeŋderdıŋ josparlaryna tüzetuler engızu qajet. Bızde yrǧalyp-jyrǧaluǧa uaqyt joq. Bügın aitylatyn şaralardy 2015 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap jüzege asyru kerek. Bız terıs ürdısterdıŋ aldyn alu üşın barlyq yqtimal şaralardy jedel qabyldauǧa tiıspız.
Bügın menıŋ tapsyrmam boiynşa Ükımet belsendı jūmysqa kırısıp kettı. Bız 2015 jylǧa arnalǧan respublikalyq biudjettıŋ parametrlerın qaita qaradyq. Būl dūrys, öitkenı, bızdıŋ eksporttyq şikızat resurstaryna baǧanyŋ qūldyrauy biudjettıŋ kırıs bölıgıne qarjy tüsuın tömendetuge alyp kelude. Bıraq, soǧan qaramastan, Ükımet aldyna oŋai emes, alaida, naqty mındet – barlyq äleumettık mındettemelerdı tolyq kölemınde qamtamasyz etu mındetı qoiylyp otyr.
Daǧdarys jaǧdailarynda, älemdık täjıribe körsetıp otyrǧanyndai, ekonomikalyq saiasatty qaita baǧdarlaular jürıp jatyr. Qoldaudy ekonomikalyq ösım men jūmyspen qamtuda asa ülken multiplikativtı tiımdılık beretın salalar aluy tiıs. Mūndai täjıribe bızde būǧan deiın bolǧan. Bızdıŋ 2007-2009 jyldardaǧy daǧdarysqa qarsy tabysty şaralarymyzdy eske alsaq ta jetkılıktı. Körıp otyrǧandaryŋyzdai, ömır bızdıŋ josparlarymyzǧa tüzetuler engızude. Jäne bız partiianyŋ tūǧyrnamasyn bügıngı kün şyndyǧy tūrǧysynan qarai otyryp, jaŋa mazmūnmen tolyqtyruǧa tiıspız.
Menıŋ tapsyrmam boiynşa Ükımet damudyŋ jaŋa auqymdy baǧdarlamasyn jasaudy aiaqtady. Bügınde, aldymyzda tūrǧan syn-qaterlerge jauap bere otyryp, men Qazaqstannyŋ «Nūrly jol» jaŋa ekonomikalyq saiasaty turaly jariialaimyn. Men 2015 jylǧa arnalǧan halyqqa jaŋa Joldauymdy osyǧan arnaimyn. Ol kontrsikldy sipatqa ie bolady jäne bızdıŋ ekonomikamyzdaǧy qūrylymdyq reformalardy jalǧastyruǧa baǧyttalady. Būl nenı bıldıredı?
Syrtqy naryqtardaǧy jaǧdai oŋtailylyǧymen erekşelenıp, mūnai men bızdıŋ eksporttyq önımderımızge baǧa aitarlyqtai joǧary deŋgeide bolǧan jyldary bız şikızat eksportynan tüsken tabystardy Ūlttyq qorǧa baǧyttap keldık. Ūlttyq qordyŋ negızgı mındetterınıŋ bırı bızdıŋ ekonomikamyzdyŋ syrtqy esten tandyrular aldyndaǧy ornyqtylyǧyn, onyŋ ışınde, tabiǧi resurstarǧa baǧa tömendegen jaǧdaida da, joǧarylatu bolyp tabylady.
Osy jyldardyŋ bärınde şikızat öndıru men odan tüsken tabystardy bız osy Qorǧa salyp keldık. 10 milliard dollardy bız 2007-2009 jyldardaǧy daǧdarysqa qarsy küreske baǧyttadyq. Qalǧan aqşany ışıp-jep jäne jūmsap qoiǧan joqpyz, saqtadyq jäne köbeittık. Qazır bız osy rezervterdı paidalanuǧa tiıs bolatyn kezeŋ tuyndap keledı. Būl qarjy qiyn uaqyttardy eŋserıp, ekonomikamyzdyŋ ösımın yntalandyruǧa kömektesetın bolady. Būl resurstar qysqa merzımdık şaralarǧa arnalmaǧan. Olar ekonomikany ärı qarai qaita qūrylymdauǧa baǧyttalatyn bolady. Naqty aitqanda, kölıktık, energetikalyq, industriialyq jäne äleumettık infraqūrylymdardy, şaǧyn jäne orta biznestı damytuǧa baǧyttalady.
Aqpan aiynda Ūlttyq qordan ekonomikalyq ösım men jūmyspen qamtudy qoldau üşın 2014-2015 jyldarǧa 500 milliard teŋgeden ekı tranş boiynşa 1 trillion teŋge bölu turaly şeşım qabyldanǧan bolatyn. Bastalǧan jobalardy aiaqtau jäne asa ötkır mäselelerdı şeşu üşın Ükımetke Ūlttyq qordan 500 milliard teŋge kölemındegı ekınşı tranş qarjysyn myna maqsattarǧa baǧyttaudy tapsyramyn.
Bırınşı. Şaǧyn jäne orta biznestı, sondai-aq, ırı käsıpkerlıktı jeŋıldıkpen nesieleuge qosymşa 100 milliard teŋge bölu qajet. Būl tamaq jäne himiia önerkäsıbındegı, maşina jasaudaǧy, sondai-aq, qyzmet körsetuler salasyndaǧy jobalardy jüzege asyrudy qamtamasyz etedı.
Ekınşı. Bank sektoryn sauyqtyru jäne «jaman» nesielerdı satyp alu üşın 2015 jyly Problemaly nesieler qoryn qosymşa 250 milliard teŋge kölemınde kapitaldandyrudy qamtamasyz etudı tapsyramyn.
Üşınşı. Jaŋa investisiialar tartu üşın tiıstı jaǧdailardy jaqsartu qajet. Osy maqsatta 2015 jyly «qūrǧaq porttyŋ» bırınşı keşenı qūrylysyn aiaqtauǧa, «Qorǧas-Şyǧys qaqpasy» jäne Atyrau men Tarazdaǧy «Ūlttyq industriialyq mūnai himiiasy tehnoparkı» arnauly ekonomikalyq aimaqtary infraqūrylymdaryna 81 milliard teŋge baǧyttaudy tapsyramyn.
Törtınşı. Būǧan deiın bölıngen 25 milliardqa «EKSPO-2017» keşenı qūrylysyn jalǧastyrudy nesieleu üşın 2015 jyly qosymşa 40 milliard teŋge böludı tapsyramyn.
Besınşı. «EKSPO-2017» qarsaŋynda bızge Astananyŋ kölıktık infra-qūrylymyn damytu turaly oilastyru qajet. Astana aeroporty osy jyldyŋ özınde-aq özınıŋ maksimaldy ötkızu qabıletı – 3,5 million adamǧa jetedı. Sondyqtan, onyŋ äleuetın ūlǧaitu üşın 2015 jyly jaŋa terminal qūrylysy men ūşu-qonu jolaǧyn qaita jaŋǧyrtu üşın 29 milliard teŋge böludı tapsyramyn. Būl ötkızu qabıletın 2017 jylǧa qarai jylyna 7,1 million jolauşyǧa deiın ūlǧaituǧa mümkındık beredı.
Qūrmettı qazaqstandyqtar!
Ekonomikany damytuda jaŋa syrtqy täuekelderdı esepke ala otyryp, bızge ıskerlık belsendılık pen jūmyspen qamtudy yntalandyru üşın jaŋa bastamalar qajet. Jaŋa ekonomikalyq saiasattyŋ tūǧyry men bügın jariialanǧaly otyrǧan İnfraqūrylymdyq damudyŋ jospary bolady. Ol 5 jylǧa eseptelgen jäne qatysuǧa 100-den astam şeteldık kompaniialar niet bıldırıp otyrǧan ÜİİDB-ny jüzege asyrudyŋ Ekınşı besjyldyǧyna säikes keledı. Jalpy investisiialyq portfel 6 trillion teŋgenı qūraidy, memlekettıŋ ülesı – 15 paiyz.
* * *
Qazaqstan – ūşqan qūstyŋ qanaty talatyn ūlan-ǧaiyr aumaqtyŋ ieci. Sondyqtan, atalǧan jospar orasan qarajat pen eŋbektı, asa auqymdy jūmysty qajet etedı. «Eldıŋ örkenın bılgıŋ kelse, jolyna qara» degen qaǧida qalyptasqan. Barys-kelıs pen alys-berıste jol qatynasy airyqşa maŋyzǧa ie. Köne zamandarda ırı qalalarymyzdyŋ köbı Ūly Jıbek jolyn jaǧalai qonys tepken.
Qazır de qainaǧan tırşılık küre joldardyŋ boiynda. Jol – şyn mänınde, ömırdıŋ özegı, baquatty tırlıktıŋ qainar közı. Barlyq aimaqtar temırjolmen, tasjolmen, äue jolymen özara tyǧyz bailanysuy kerek. Astanada toǧysqan toǧyz joldyŋ toraby elordanyŋ jasampazdyq ruhyn taratatyn ömır-tamyrǧa ainaluy tiıs. Aimaqtardyŋ özara bailanysyn jaqsartu eldıŋ ışkı äleuetın arttyrady. Oblystardyŋ bip-bipimen sauda-sattyǧyn, ekono-mikalyq bailanystaryn nyǧaitady. El ışınen tyŋ naryqtar aşady. Osylai, alysty jaqyn etu – bügıngı Joldaudyŋ eŋ basty tüiını bolmaq.
* * *
Bırınşı. Kölıktık-logistikalyq infraqūrylymdardy damytu. Ol makroöŋırlerdı habtar qaǧidaty boiynşa qalyptastyru aiasynda jüzege asyrylatyn bolady. Onyŋ üstıne, infraqūrylymdyq qaŋqa Astanamen jäne makroöŋırlerdı magistraldy avtomobil, temırjol jäne äue joldarymen şūǧyla qaǧidaty boiynşa özara bailanystyrady. Bırınşı kezekte, negızgı avtojoldar jobasyn jüzege asyru qajet. Būlar Batys Qytai – Batys Europa; Astana – Almaty; Astana – Öskemen; Astana – Aqtöbe – Atyrau; Almaty – Öskemen; Qaraǧandy – Jezqazǧan – Qyzylorda; Atyrau – Astrahan.
Sondai-aq, eldıŋ şyǧysynda logistikalyq hab jäne batysynda teŋız infraqūrylymyn qūrudy jalǧastyru qajet. Batys baǧytta Kaspii porty arqyly eksporttyq äleuettı arttyruǧa Qūryq portynan auqymdy paromdyq ötkel jäne Borjaqty – Ersai temırjol jelısı yqpal etetın bolady. Ükımetke Qytaidyŋ, İrannyŋ, Resei men EO elderınıŋ «qūrǧaq» jäne teŋız porttarynda terminaldyq quattar salu nemese jalǧa alu mäselesın oilastyrudy tapsyramyn.
Ekınşı. İndustriialyq infraqūrylymdardy damytu. İnfraqūrylymdyq jobalardy jüzege asyru qūrylys materialdaryna, kölıktık-kommunikasiialyq, energetikalyq jäne tūrǧyn üi-kommunaldyq salalarǧa arnalǧan önımder men qyzmet körsetulerge ülken sūranys tudyrady.
Osyǧan bailanysty, bırınşıden, jūmys ıstep tūrǧan arnauly ekonomikalyq aimaqtarda infraqūrylymdar qalyptastyru jūmystaryn aiaqtau kerek. Ükımetke jäne äkımderge olardy naqty jobalarmen tolyqtyru boiynşa jedel şaralar alu qajet. Ekınşıden, öŋırlerde ŞOB öndırısın damytu men qosymşa investisiialar tartuǧa baǧyttalǧan jaŋa industriialyq aimaqtar salu mäselesın oilastyrǧan jön. Turizm üşın infraqūrylym – jeke baǧyt. Onyŋ basty basymdyǧy jūmys oryndary sanyn köptep qūru mümkındıgı bolyp tabylady. Mūnda bır jūmys ornyn qūru önerkäsıpke qaraǧanda 10 ese arzanǧa tüsedı.
Üşınşı. Energetikalyq infraqūrylymdardy damytu. Ötken 5 jylda energetikada industriialandyru baǧdarlamasy şeŋberınde ülken jūmystar jürgızıldı. Soǧan qaramastan, magistraldyq jelılerdıŋ şekteulılıgı eldıŋ oŋtüstık öŋırlerınde elektr energiiasynyŋ, ortalyq jäne şyǧys oblystarynda tabiǧi gazdyŋ tapşylyǧyn tuyndatyp otyr. Ekı jobaǧa nazar salu kerek. «Ekıbastūz – Semei – Öskemen» jäne «Semei – Aqtoǧai – Taldyqorǧan – Almaty» baǧyttarynda joǧary kerneulı jelıler salu qajet. Būl qazaqstandyq elektr stansalarynyŋ eldıŋ barlyq öŋırlerın teŋdestırılgen energiiamen qamtamasyz etuıne mümkındık beredı.
Törtınşı. Tūrǧyn üi-kommunaldyq şaruaşylyq pen su jäne jylumen qamtamasyz etu jelılerı infraqūrylymdaryn jaŋǧyrtu. İnvestisiialarǧa jalpy qajettılık qarjylandyrudyŋ barlyq közderınen 2020 jylǧa deiın jyl saiyn eŋ azy 200 milliard teŋge bölgende kem degende 2 trillion teŋgenı qūraidy.
Bügın TKŞ-ny jaŋǧyrtuǧa investisiialar saluǧa Europa Qaita qūru jäne damu bankı, Aziia damu bankı, İslam damu bankı, sondai-aq, jeke investorlar ülken qyzyǧuşylyq tanytyp otyr. Ūzaq merzımdı investisiialyq tarifter ūsynu arqyly olardyŋ barynşa tartyluyn qamtamasyz etu qajet. Tarifterdıŋ aitarlyqtai ūlǧaiuyna jol bermeu üşın ondai jobalardy memleket qosymşa qarjylandyruy kerek. Osyǧan bailanysty jylu jäne sumen qamtamasyz etu jüielerın jaŋǧyrtu qarqynyn jedeldetu üşın biudjette qarastyrylǧan qarjyǧa qosymşa jyl saiyn 100 milliard teŋge baǧyttau ūtymdy bolmaq.
Besınşı. Tūrǧyn üi infraqūrylymdaryn nyǧaitu. Aglomerasiialar qalyptastyru aitarlyqtai tūrǧyndar aǧynymen qatarlasa jüredı. Būl eŋbek naryǧy men qalalardyŋ infraqūrylymyna, sonyŋ ışınde, tūrǧyn üi qoryna qysym tuǧyzady. Sondyqtan, jalǧa berıletın tūrǧyn üi qūrylysyna közqarasty qaita qaraǧan jön. Memleket äleumettık jaldamaly baspanany salyp, ony tūrǧyndarǧa satyp alu qūqyn bere otyryp, ūzaq merzımdı jalǧa ūsynady. Baspanany tıkelei, deldaldarsyz jäne nesiege barynşa tömen paiyzben ūsynu onyŋ satyp alu qūnyn arzandatuǧa mümkındık beredı. Bastapqy jarnanyŋ bolmauy men ipoteka üşın tömen paiyzdar baspanany qazaqstandyqtardyŋ köptegen jıkterı üşın qoljetımdı ete tüsedı. Sondyqtan 2015-2016 jyldar ışınde jalǧa berıletın tūrǧyn üi qūrylysyn qarjylandyrudy qosymşa 180 milliard teŋge somasynda ūlǧaitamyz.
Altynşy. Äleumettık infraqūrylymdardy damytu. Bırınşı kezekte, būl – apatty jaǧdaidaǧy mektepter men üş auysymda oqytu problemalaryn şeşu. Būl – bızdıŋ Sailaualdy tūǧyrnamamyzdyŋ negızgı indikatorlarynyŋ bırı. Üşjyldyq biudjette qarastyrylǧan qarjy būl problemany 2017 jylǧa deiın şeşuge mümkındık bermeidı. Sondyqtan Ükımetke qosymşa 70 milliard teŋge baǧyttaudy tapsyramyn. Balabaqşanyŋ jetıspeuşılıgı – basqa mäsele. Mektepke deiıngı mekemelerde oryndar tapşylyǧyn tübegeilı qysqartu üşın 3 jyl boiy qosymşa 20 milliard teŋge baǧyttaudy tapsyramyn. Äkımder jeke sektordy tarta otyryp, būl jūmyspen barynşa ainalysuy tiıs.
İndustriialandyru baǧdarlamalary şeŋberınde bazalarynda ǧylymnyŋ ekonomika salalarymen jäne mamandar daiyndaumen bailanysy qamtamasyz etıletın 10 JOO anyqtaldy. Osy maqsattarǧa 2017 jylǧa deiın 10 milliard teŋge baǧyttai otyryp, osy joǧary oqu oryndarynyŋ materialdyq-tehnikalyq bazasyn qalyptastyrudy tapsyramyn.
Jetınşı. Şaǧyn jäne orta biznes pen ıskerlık belsendılıktı qoldau boiynşa jūmysty jalǧastyru qajet. Bügınde Ūlttyq qordan ŞOB-ty qoldauǧa jäne nesieleuge baǧyttalǧan 100 milliard teŋge tolyqtai igerıldı. Būl 4,5 myŋ jūmys ornyn qūruǧa mümkındık berdı. Būl qarjyǧa sūranys ūsynystan 23 milliard teŋgege asyp tüstı. Biznestı 10 jylǧa bar-joǧy 6 paiyzben nesieleudıŋ būryn-soŋdy bolmaǧan şarty jasaldy. Mūndai şarttar bızdıŋ elımızde būǧan deiın bolǧan emes. ŞOB-ty ekonomikalyq ösımnıŋ draiverı retınde damytu jäne onyŋ ülesın 2050 jylǧa qarai IJÖ-nıŋ 50 paiyzyna ūlǧaitu boiynşa jūmysty jalǧastyrǧan jön. Sondyqtan, şaǧyn jäne orta biznes üşın 2015-2017 jyldary jalpy somasy 155 milliard teŋge nesie jelılerın ADB, EQDB, Düniejüzılık bank esebınen tiımdı paidalanu qajet.
Qūrmettı qazaqstandyqtar!
Älemdık ekonomikadaǧy jaǧdai mynadai, daǧdarysty jaǧdailarda alǧa qoiǧan maqsattarǧa qosymşa qarjy resurstarynsyz qol jetkızu aitarlyqtai kürdelı.
Kezınde Ūlttyq qordyŋ ne üşın qūrylǧanyn qaperlerıŋızge salǧym keledı. Onyŋ basty mındetı – tūraqty äleumettık-ekonomikalyq damudy qamtamasyz etu jäne ekonomikany syrtqy qolaisyz jaǧdailardan qorǧau. Däl qazır bızdıŋ osy qorymyzdy qajetke jaratatyn kez keldı. Qazaqstan özge elderdıŋ qatelıkterın qaitalamai, ekonomikalyq ösım üşın ışkı qoryn barynşa tiımdı paidalanuy tiıs.
Men Ūlttyq qordan 2015-ten 2017 jylǧa deiıngı kezeŋge jyl saiyn qosymşa 3 milliard dollarǧa deiın bölu jönınde şeşım qabyldadym. Ükımetke bır apta merzımde Ūlttyq qordan qarjy bölu üşın tiıstı şeşım daiyndaudy jäne 2015 jylǧa arnalǧan respublikalyq biudjet jobasynda qajettı qarjylardy eskerudı tapsyramyn. Sondai-aq, Ükımet qajettı şaralar qabyldap, osy qarjylardyŋ tiımdı ärı oŋtaily paidalanyluyn qamtamasyz etuı kerek.
Men qūrǧan komissiia qarjynyŋ tiımdı jūmsaluyn qataŋ qadaǧalap, jeke özıme baiandap otyratyn bolady. Är teŋge üşın qataŋ sūrau bolmaq. Barlyq äkımderge airyqşa jauapkerşılık jükteledı. «Nūr Otan» osy jūmysqa belsendı aralasyp, barlyq deŋgeilerde qataŋ partiialyq baqylau ornatuy tiıs.
Ūlttyq qor investisiialary ekonomikanyŋ tiıstı salalarynda mındettı qūrylymdyq reformalar jürgızumen qosa-qabat jüruı tiıs. Ol üşın jobalardy halyqaralyq qarjy ūiymdarymen bırlesıp jüzege asyrudy qamtamasyz etu qajet. Mäselen, Düniejüzılık bank, Aziia damu bankı, EQDB jäne İDB qazırdıŋ özınde 90 basymdyqty jobaǧa 9 milliard dollar şamasynda böluge daiyn. Qarjylardy bölu investisiialyq belsendılıktı qoldauǧa, halyqtyŋ tabys deŋgeiı tömendeuınıŋ aldyn aluǧa jäne jaŋa jūmys oryndaryn aşudy yntalandyruǧa baǧyttalǧan. Nätijesınde qysqa merzımdı jäne orta merzımdı perspektivada ekonomikanyŋ tūraqty ösuı qamtamasyz etıledı.
Bızdıŋ bılım berudı, densaulyq saqtaudy, auyl şaruaşylyǧyn damytu baǧdarlamalarymyz jalǧasa beredı. Būl turaly aldaǧy jyly Ükımettıŋ alǧaşqy keŋeitılgen otyrysynda naqty äŋgıme qozǧaityn bolamyz. «Nūrly jol» jaŋa ekonomikalyq saiasaty – älemnıŋ eŋ damyǧan 30 elınıŋ qataryna baru jolyndaǧy bızdıŋ auqymdy qadamymyz.
Bügınde tabysty jūmys ısteu üşın barlyq qajettı jaǧdailar jasalǧan. Äkımşılık reforma jürgızıldı, Ükımet pen atqaruşy bilıktıŋ jaŋa qūrylymy jūmys ısteude. Är ministr ne ısteu kerek ekenın bıledı. Bız basqarudaǧy qosarlanuşylyq pen qajet emes buyndardy joidyq. Äkımder ökılettılıktıŋ qajettı deŋgeiıne ie boldy. Öŋırlerde bärı bar – baǧdarlamalar, resurstar, qarjy qūraldary. Ärkım öz jūmys uchaskesı üşın jauap beredı. Tek bılektı sybanyp, ıske kırısu qajet.
«Nūrly jol» jaŋa ekonomikalyq saiasaty bızdıŋ ekonomikamyzdyŋ taiau jyldardaǧy ösımınıŋ draiverı bolady. Tek jol qūrylysy arqyly ǧana jaŋadan 200 myŋ jūmys orny qūrylady. Al būl halyqtyŋ jūmyspen qamtyluyn jäne tabystarynyŋ ösuın bıldıredı. «Nūrly Jol» sement, metall, tehnika, bitum, jabdyqtar öndıru men soǧan säikes qyzmetter siiaqty ekonomikanyŋ basqa da salalaryna multiplikativtı äser etedı. Joldar – Qazaqstan üşın ömır jelısı. Bızdıŋ keŋ baitaq jerımızde joldar boiynda ärkezde de ömır paida bolǧan jäne damyp otyrǧan. Bız Astanadan barlyq jaqtarǧa avtomobil, temırjol jäne aviasiialyq magistraldar taraityndai kölık jelısın qūruǧa tiıspız. Jürekten taraityn arteriialar siiaqty. Künnen taraityn şūǧyla siiaqty.
Qazaqstandyqtar salatyn jaŋa magistraldar bızdıŋ ekonomikamyz ben qoǧamymyzdy jaŋartady. Olar elımızdıŋ barlyq tükpırlerın ortalyqpen berık bailanystyrady. Jük tasymaly jedeldeidı jäne ūlǧaiady. El arqyly tranzit kölemı artady. Bızdıŋ azamattarymyz zamanaui jäne sapaly avtomagistraldarmen jürıp, kez kelgen öŋırge qauıpsız jäne tez jetetın bolady. Äleumettık infraqūrylym jaqsarady, jaŋa jäne zamanaui mektepter men auruhanalar joǧary sapaly qyzmetter körsetedı. Nätijesınde, ol ärbır qazaqstandyqtyŋ äl-auqaty men ömır sapasynda körınıs tabady. Al eŋ bastysy – osynyŋ bärı bolaşaq ūrpaqtyŋ bailyǧy retınde bızdıŋ jerımızde qalady.
Qūrmettı qazaqstandyqtar!
Alda ülken de jauapty jūmystar tūr. Tolysqandyqtyŋ jahandyq synynan ötu üşın bızdıŋ toptasa bıluımız qajet. Bız barlyq qazaqstandyqtar arasyndaǧy senımdı nyǧaituǧa tiıspız! Bır-bırımızge taǧatty boluymyz kerek! Būlar – Qazaqstannyŋ bolaşaǧyna kıltter. Etnosaralyq kelısım – ömırşeŋdık ottegı. Bız dem alǧan kezde ony baiqamaimyz, ol özdıgınen bolady – bız tek ömır süremız. Bırlıgımız ben etnosaralyq kelısımdı bızdıŋ özımız saqtauǧa tiıspız. Ony bız üşın eşkım eşqaşan syrttan kelıp jasamaidy. Bızdıŋ jastarymyz jaŋa, täuelsız elde ösıp keledı. Bügıngı buyn 90-ynşy jyldardaǧy etnosaralyq soǧystar men qaqtyǧystardy, küireudı körgen joq. Sondyqtan, köpşılıgı Qazaqstandaǧy tūraqtylyq pen qolaily ömırdı tuǧannan solai boluǧa tiıs siiaqty qabyldaidy.
Tūraqtylyq pen kelısım degenımız ne? Ol – otbasylyq äl-auqat, qauıpsızdık, baspana. Beibıtşılık – äke men ana quanyşy, ata-analar densaulyǧy jäne bızdıŋ balalarymyzdyŋ baqyty. Beibıtşılık – tūraqty jūmys, jalaqy jäne erteŋgı künge degen senım. Beibıtşılık pen tūraqtylyq – kün saiynǧy eŋbekpen qorǧap, nyǧaitudy qajet etetın jalpyhalyqtyq jetıstık. Men jastar – bızdıŋ bolaşaǧymyzdyŋ tıregı degendı ärkez aityp kelemın. Memleket jaŋa buynnyŋ aldynda barlyq esıkter men joldardy aşty! «Nūrly jol», mıne, bızdıŋ kreativtı yrǧaqty jastarymyzdyŋ küş-jıger jūmsap, qūlaş sermeitın tūsy osy!
Aldaǧy jyly bız Konstitusiiany qabyldaudyŋ jäne Qazaqstan halqy assambleiasy qūryluynyŋ 20 jyldyǧyn saltanatty türde atap ötemız. Osy datalardy atap öte otyryp, bızge qazaqstandyqtardy ruhani tūrǧyda būrynǧydan da görı küştırek, toptasqan jäne būrynǧydan da beter taǧatty etu maŋyzdy. «Qazaqstan, tek alǧa!» atty bızdıŋ basty qaǧidatymyz tarihtyŋ jaŋa jauapkerşılıktı oramynda jaŋaşa ün men neǧūrlym tereŋ maǧynaǧa ie bolatynyna menıŋ senımım mol. Barşalaryŋyzǧa bızdıŋ Otanymyzdy būrynǧydan da zor biıkke köteretın jaŋa şyŋdarǧa qol jetkızude tabystar tıleimın!
Qadırlı halqym!
Bız Jalpyūlttyq ideiamyz – Mäŋgılık eldı basty baǧdar etıp, täuelsızdıgımızdıŋ damu daŋǧylyn Nūrly jolǧa ainaldyrdyq. Qajyrly eŋbektı qajet etetın, keleşegı kemel Nūrly jolda bırlıgımızdı bekemdep, aianbai ter töguımız kerek. Mäŋgılık el – eldıŋ bırıktıruşı küşı, eşqaşan tausylmas quat közı. Ol «Qazaqstan-2050» strategiiasynyŋ ǧana emes, XXI ǧasyrdaǧy Qazaqstan memleketınıŋ myzǧymas ideialyq tūǧyry! Jaŋa Qazaqstandyq patriotizm degenımızdıŋ özı – Mäŋgılık el! Ol – barşa Qazaqstan qoǧamynyŋ osyndai ūly qūndylyǧy.
Ötken tarihymyzǧa taǧzym da, bügıngı baqytymyzǧa maqtanyş ta, güldengen keleşekke senım de Mäŋgılık el degen qūdırettı ūǧymǧa syiyp tūr. Otandy süiu – babalardan miras bolǧan ūly mūrany qadırleu, ony közdıŋ qaraşyǧyndai saqtau, öz ülesıŋdı qosyp, damytu jäne keiıngı ūrpaqqa amanat etıp, tabystau degen söz. Barşa qazaqstandyqtardyŋ jūmysynyŋ tüpkı mänı – osy!
Mäŋgılık el ideiasynyŋ bastauy tym tereŋde jatyr. Osydan 13 ǧasyr būryn Tonykök abyz «Türkı jūrtynyŋ mūraty – Mäŋgılık el» dep ösiet qaldyrǧan. Būl bızdıŋ jalpyūlttyq ideiamyz memlekettıgımızdıŋ tamyry siiaqty köne tarihtan bastau alatynyn körsetedı. Jalpyūlttyq ideiany ömırşeŋ etetın – Eldıŋ bırlıgı. Auyzbırşılık qaşqan, alauyzdyq tasqan jerde eşqaşan da jalpyūlttyq ideialar jüzege asqan emes. Qazaqstannyŋ şyqqan şyŋy men baǧyndyrǧan biıkterınıŋ eŋ basty sebebı – bırlık, berekesı.
Bız tūraqtylyqty baǧalai bılgenımızdıŋ arqasynda bügıngı tabystarǧa jettık. Eşkımdı kemsıtpei, eşkımnıŋ tılı men dılın mansūqtamai, barlyq azamattarǧa teŋ mümkındık beru arqyly tūraqtylyqty nyǧaityp kelemız. Bızdıŋ keiıngı ūrpaqqa amanattar eŋ basty bailyǧymyz El bırlıgı boluy kerek. Osynau jalpyūlttyq qūndylyqty bız ärbır jastyŋ boiyna sıŋıre bıluge tiıspız.
2015 jyl – ūlttyq tarihymyzdy ūlyqtau jäne bügıngı biıkterımızdı baǧalau tūrǧysynan mereilı belester jyly. Qazaq handyǧynyŋ 550 jyldyǧyn, Qazaqstan halqy assambleiasy men Konstitusiiamyzdyŋ 20 jyldyǧyn, Ūly Jeŋıstıŋ 70 jyldyǧyn atap ötemız. Osynau tarihi belester Jaŋa Qazaqstandyq patriotizmdı ūrpaq jadyna sıŋırude airyqşa rölge ie. Bız 2015 jyldy Qazaqstan halqy assambleiasy jyly dep jariialadyq. Eldıŋ tūtastyǧy men bırlıgı, tatulyǧy men tynyştyǧy eŋ basty nazarda.
El bırlıgı – bızdıŋ barşa tabystarymyzdyŋ kıltı. Tūraqty damudyŋ qazaqstandyq modelı bügınde bükıl älemge ülgı. Täuelsızdıgımızdıŋ 25 jyldyq mereitoiyn jäne halyqaralyq «EKSPO-2017» körmesın tabysty ötkızıp, elımızdıŋ äleuetın älemge paş etemız. Ūly joldaǧy saparymyz sättı, bolaşaǧymyz jarqyn bolsyn! Barşaŋyzǧa «Nūrly jol» Joldauyn jüzege asyruda tabys tıleimın!
JEDELSÖZ
BAǦYTYMYZ TOLYQ AIQYNDALDY
Quanyş SŪLTANOV, QR Parlamentı Mäjılısınıŋ deputaty, Qazaqstan halqy assambleiasy keŋesınıŋ müşesı:
«Nūr Otan» partiiasy Saiasi keŋesı keŋeitılgen otyrysynyŋ qorytyndysy boiynşa Prezident Nūrsūltan Nazarbaev jariialaǧan «Nūrly jol» jaŋa ekonomikalyq saiasaty baǧdarlamasynda Qazaqstan damuynyŋ 2050 jylǧa deiıngı jäne däl qazırgı kezdegı älemdık jäne el ışındegı qandai da bır mäselelerge bailanysty qabyldanatyn şaralar jan-jaqty baiandaldy. Osy Qazaqstan halqyna arnalǧan Joldaudyŋ bırınşı bölıgınde älemde, körşı memleketterde, äsırese, Europada bolyp jatqan ekonomikalyq qaişylyqtar, olarǧa qatysty jariialanyp jatqan sanksiialar bızge de äser etpei qoimaityny jetkılıktı aityldy. Osy jäitterdıŋ azdy-köptı yqpaly Qazaqstan biudjetın qaita qarap, oǧan jaŋa baǧyt, tyŋ ekpın beruge mäjbürlep otyr. Keibır elderde käsıporyndar toqtap, adamdar jūmyssyzdyqqa ūşyrap jatsa, Qazaqstan, kerısınşe, üdemelı industriialyq öndırıstı damytu üşın ülken şaralardy qolǧa aluda.
Joldauda köp köŋıl bölıngen mäselelerdıŋ bırı – şaǧyn jäne orta käsıpkerlıktı damytu. Aldaǧy üş jylda memlekettık biudjetke kömek retınde Ūlttyq qordan jyl saiyn 3 mlrd dollar bölınetın boldy. Būl eŋ aldymen, Qazaqstan boiynşa jūmys oryndaryn saqtap, jaŋa jūmys oryndaryn aşuǧa mümkındık beredı. Al qazırdıŋ özınde şaǧyn jäne orta käsıpkerlık salasynda elımız boiynşa 2 mln 800 myŋǧa juyq adam jūmys ısteidı.
Ūrpaq sabaqtastyǧy degen ūǧym bar. Osyǧan bailanysty da memleket basşysy kelelı-kelelı mäselelerdı köterdı. Aitalyq, kelesı jyly elımız üşın tarihi jyl bolǧaly tūr. Sebebı, qazaq handyǧynyŋ 550 jyldyǧyn, ekınşı düniejüzılık soǧystaǧy jeŋıstıŋ 70 jyldyǧyn, Konstitusiiamyzdyŋ 20 jyldyǧy men Qazaqstan halqy assambleiasynyŋ 20 jyldyǧyn atap ötkelı otyrmyz. Jalpy, oiǧa alǧan ıstı tiianaqty oryndau üşın bızge bırlık kerek, yntymaq kerek. Men būny qalyŋ būqaranyŋ müddesın közdegen halyqtyq baǧdarlama der edım.
JŪMYLA KÖTERGEN JÜK JEŊIL
Oleg DYMOV, Qazaqstan halqy assambleiasy keŋesınıŋ müşesı, QR eŋbek sıŋırgen qairatkerı:
Elbasynyŋ bastamasymen 1995 jyly Qazaqstan halqy assambleiasy qūrylǧan edı. Būl älemde teŋdesı joq jalǧyz institut. Qazır bızdıŋ täjıribemızden köptegen elder ülgı aluda. Demek, darhan dala tösınde bırlıgı men berekesı jarasqan san ūlttar men ūlystardyŋ özara yntymaqtastyǧy, tūtastyǧy qazaq elınıŋ keleşegın kemeldendırıp, Prezident nūsqaǧan nūrly jolmen talai şyŋdar men asulardy baǧyndyratynymyzǧa senımım kämıl.
Kelesı jyly Assambleia qūryluynyŋ jiyrma jyldyǧyn atap ötu arqyly bız qazaqstandyqtardyŋ ruhani küş-quatyn arttyryp, taǧattylyqty eselei tüsemız. Ūltaralyq tatulyq, etnosaralyq kelısım barlyq respublika tūrǧyndaryn ömırşeŋdıkke bastap kele jatqan daŋǧyl jol desem, arttyq aitqandyq emes. «Nūrly jol» jaŋa ekonomikalyq saiasaty köp ūltty ärı köp konfessiialy qoǧamymyzdyŋ tyŋ tabystarynyŋ negızıne ainalady.
Qazırgı kezde «Beibıtşılık pen kelısımnıŋ jol kartasy» mega-jobasy qolǧa alynuda. Onda ärbır etnos ökılınıŋ qoǧamdyq jūmystarǧa belsene aralasyp, eldı damytu ısıne tartyluy qarastyrylady. Osynyŋ barlyǧy auyzbırşılıktıŋ, özara tüsınıstıktıŋ arqasynda jüzege asatyn mındetter.
ELDIKTIŊ KILTI – BIRLIKTE
Esbol Şäimerdenov, Kölıktegı ışkı ıster departamentı janyndaǧy «Ardagerler keŋesı» töraǧasynyŋ orynbasary:
Ūlt Köşbasşysynyŋ «Nūrly Jol» jaŋa ekonomikalyq saiasaty qazırgıdei älemdı jailaǧan daǧdarys kezınde erteŋgı künge degen halyqtyŋ senımın nyǧaityp, jarqyn bolaşaqqa bastaidy. Onda Elbasymyz Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaev bügıngı täuelsızdıgımızdıŋ baiandy boluynyŋ, el ekonomikasynyŋ tūraqty damuynyŋ negızgı kıltı – yntymaǧy jarasqan elımızdıŋ bırlıgınde ekendıgın erekşe atap öttı.
Prezidentımız eldı mūrattarǧa jeteleitın maŋyzdy qūjatta «2015 jyl – ūlttyq tarihymyzdy ūlyqtau jäne bügıngı biıkterımızdı baǧalau tūrǧysynan mereilı belester jyly. Qazaq handyǧynyŋ 550 jyldyǧyn, Qazaqstan halqy assambleiasy men Konstitusiiamyzdyŋ 20 jyldyǧyn, Ūly Jeŋıstıŋ 70 jyldyǧyn atap ötemız. Osynau tarihi belester Jaŋa qazaqstandyq patriotizmdı ūrpaq jadyna sıŋırude airyqşa rölge ie» dep nyq aitty.
Elımızdıŋ tūŋǧyş prezidentı qaşanda tarihqa taǧzym etıp, ülkenge qūrmet körsetu ürdısınen jaŋylǧan emes. Ol joldauda ūrpaqtyŋ boiyna patriottyq sezımdı sıŋırude Ūly Jeŋıstıŋ 70 jyldyǧyn atap ötudıŋ maŋyzy zor ekendıgın de atap körsettı.
Bügınde Ūly Otan soǧysy ardagerlerınıŋ qatary sirep barady. Mäselen, bızdıŋ Kölıktegı ışkı ıster departamentınde 14 soǧys, 44 tyl ardagerı bar. Olarǧa tek mereilı toilarda ǧana emes, ünemı qūrmet körsetılıp keledı. Osynyŋ barlyǧy Elbasymyzdyŋ syndarly saiasatynyŋ arqasy dep bılemın. Ardagerler de memleket basşysynyŋ körsetken qamqorlyǧyna ärdaiym riza.
Sondai-aq, Joldauda: «Mäŋgılık el» ideiasynyŋ bastauy tym tereŋde jatyr. Osydan HIII ǧasyr būryn Tonykök abyz «Türkı jūrtynyŋ mūraty – Mäŋgılık el» dep ösiet qaldyrǧan. Būl bızdıŋ jalpyūlttyq ideiamyz memlekettıgımızdıŋ tamyry siiaqty köne tarihtan bastau alatynyn körsetedı» delıngen.
Elbasymyzdyŋ osy bır sözı bızdıŋ negızgı temırqazyǧymyz boluy tiıs. Köregen köşbasşysy bar elımız aldaǧy uaqytta da biık belesterdı baǧyndyratyndyǧyna kümän joq.
ÄUE JOLYMEN BAILANYS JAQSARADY
Qairat JAUHANOV, «Astana halyqaralyq äuejaiy» AQ-nyŋ basqarma töraǧasy:
Prezident biylǧy Joldauynda Qazaqstannyŋ barlyq aimaǧyn sapaly joldarmen bailanystyru mındetın qoidy. «Qazaqstannyŋ barlyq aimaqtary temırjolmen, tas jolmen, äue jolymen özara tyǧyz bailanysuy kerek. Aimaqtardyŋ özara bailanysyn jaqsartu – eldıŋ ışkı äleuetın arttyrady, oblystardyŋ bır-bırımen sauda-sattyǧyn, ekonomikalyq bailanystaryn nyǧaitady» dedı Nūrsūltan Nazarbaev.
Sondai-aq, Memleket basşysy «EKSPO–2017» qarsaŋynda bızge Astananyŋ kölıktık infraqūrylymyn damytu turaly oilastyru qajettıgın eskere kele, elorda äuejaiynyŋ jaǧdaiyna toqtaldy. «Astana aeroporty osy jyldyŋ özınde-aq özınıŋ maksimaldy ötkızu qabıletı –
3,5 million adamǧa jetedı. Sondyqtan, onyŋ äleuetın ūlǧaitu üşın 2015 jyly jaŋa terminal qūrylysy men ūşu–qonu jolaǧyn qaita jaŋǧyrtuǧa 29 milliard teŋge böludı tapsyramyn» dei kele, Elbasynyŋ būl ötkızu qabıletın 2017 jylǧa qarai jylyna 7,1 million jolauşyǧa deiın ūlǧaituǧa mümkındık beretının atap öttı.
Osylaişa, Astanadan barlyq jaqtarǧa avtomobil, temırjol jäne aviasiialyq magistraldar taraityndai kölık jelısı qūrylady. Tüptep kelgende, jaŋa jūmys oryndary aşylyp, halyqtyŋ jūmyspen qamtyluyna jäne tabysynyŋ ösuıne jol aşylady. Sonymen bırge aldaǧy uaqytta äleumettık infraqūrylym jaqsarady, jaŋa jäne zamanaui mektepter men auruhanalar joǧary sapaly qyzmetter körsetedı. Būl ärbır qazaqstandyqtyŋ äl-auqaty men ömır sapasynyŋ jaqsaruyna yqpal etedı. Bızdıŋ elımızde tabysty eŋbek etu üşın barlyq jaǧdai jasalǧan. Tek ärkım özıne jüktelgen jauapkerşılıktı tüsınıp, tyŋǧylyqty ıs tyndyrudy oilauy kerek.
QADELI ISKE QARQYN BEREDI
Arhat SAIаBAEV, «Astana – jaŋa qala» AEA äkımşılendıru basqarmasy basşysynyŋ orynbasary:
Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev «Nūrly jol – bolaşaqqa bastar jol» atty Joldauynda industriialyq infraqūrylymdardy damytu mäselesıne toqtalyp, sonyŋ ışınde arnauly ekonomikalyq aimaqtardaǧy infraqūrylymdardy qalyptastyru jūmystaryn aiaqtau kerektıgın şegelep tapsyrdy. Elbasynyŋ būl aitqanyna tolyq qosylamyz.
Osyǧan orai öz qyzmetımızdıŋ jaiyn aitar bolsaq, «Astana – jaŋa qala» AEA №1 İndustriia parkı aumaǧynda 49 jobany ıske asyryp otyrmyz. Atap aitsaq, 20 nysan boiynşa jūmystar tolyǧymen aiaqtaldy, 16 joba qūrylu kezeŋınde tūr, al 13 joba boiynşa jobalau jūmystary jürgızılude. Irı joǧary tehnologiialyq öndırıs jobalarynyŋ arasynda elektrondyq-optikalyq qūraldardy, elektrovozdardy, lokomotivterdı, jaryq diodty önımderdı öndıru oşaqtary, affinaj ben şynyny önerkäsıptık öŋdeu zauyttary bar. Atalǧan käsıporyndarda ekı myŋdai tūraqty jūmys oryndary aşylyp, öndırıs kölemı jylyna 100 mlrd teŋgege deiın jettı.
Jyl aiaǧyna deiın taǧy bes käsıporyndy ıske qosudy josparlap otyrmyz. Tartylǧan investisiia mölşerı 18 mlrd teŋgenı qūraidy. Olardyŋ qatarynda tıgın jabdyqtary men toqyma önımderın şyǧaru, metall qūrylmalar men «sendvich» panelderdı, «GEVO» dizeldık qozǧaltqyştaryn jasau zauyttary men kölıktık-logistikalyq ortalyq bar.
ORTA TAPTY ORNYQTYRUǦA TAǦY BIR QADAM JASALDY
Nikolai LOGUTOV, QR Parlament mäjılısınıŋ deputaty:
Älemdık ekonomikadaǧy özgerıster bızdı ainalyp ötpeitını belgılı. Ärine, Qazaqstan Orta Aziiadaǧy alpauyt elderdıŋ bırı ekenıne eşkım kümän keltıre almaidy. Bıraq, är memleket ainalasyna emes, özınıŋ bolaşaǧyna qarap alǧa jyljidy. Būl baǧytta Elbasymyzdyŋ salmaqty saiasat jürgızıp, batyl şeşımder qabyldaityny menı ärqaşan taŋǧaldyrady.
Elbasy qaşan da özı käsıppen şūǧyldanyp, memleketke de paida keltıretın ısker jandardy qoǧamnyŋ orta taby, qandai da qiyndyqtan alyp şyǧatyn qozǧauşy küşı retınde baǧalaǧan. «Nūrly jol» jaŋa ekonomikalyq saiasat baǧdarlamasynda körsetılgen qoldaular arqasynda keleşekte şaǧyn jäne orta biznes salasynda tört jarym myŋ adamnyŋ jūmyspen qamtyluy orta tapty ornyqtyrady ärı eŋbek naryǧyna multiplikativtı äser beredı. Osy jolǧy Joldauda eldıŋ hal-ahualyn jaqsartu üşın qazynadan 500 milliard qarajat bölınetını belgılı boldy. Bolaşaqqa optimistık qadam osyndai bolsa kerek. Tek memlekettıŋ aqşasyn talan-tarajǧa salmai, oryndy jūmsau – är basşynyŋ ar-ojdanyna salynatyn salmaq.
«Egemen Qazaqstan» gazetı. №221 (28444), 12 qaraşa, 2014
/em
