Säuır aiynan el azamattary memlekettık jäne ökıldı organdarǧa onlain-petisiia joldap, eldık ısterge aralasuyna mümkındıgı bar. Tıptı 50 myŋ qol jinasa, Ükımetke yqpal etudıŋ oraiy keldı. Būl bastama – azamattyq qoǧamdy damytyp, «Halyq ünıne qūlaq asatyn memleket» tūjyrymdamasyn ıske asyrudyŋ bır joly. Zaŋ qalai ıske asady, älem elderınıŋ täjıribesı qandai? Bız osy sūraqtarǧa jauap ızdedık.
PETİSİIаNYŊ MAŊYZY NEDE?
Sifrlanǧan älemnıŋ negızgı nyşany – internet. Älemnıŋ ozyq elderı 5G, 6G, 7G damytuǧa küş saluda. Bügınde 5,35 milliard adam internettı tūraqty paidalanady. Būl – älem halqynyŋ 66,2 paiyzy. Ärı jyl saiyn internettı qoldanuşy sany 97 million adamǧa köbeiedı. Iаǧni internet – sūranysqa ie sala. Osydan-aq onlain-petisiianyŋ maŋyzyn tüsınuge bolady.
Petisiia – bilıkke belgılı bır toptyŋ talap-ötınışın onlain jetkızu joly, ündeudıŋ pärmendı türı. Memlekettık jäne äkımşılık organǧa jazbaşa jıberıletın ūjymdyq ötınış berıp, maŋyzdy qoǧamdyq mäselelerge äser etıp, oŋ qorytyndyǧa qol jetkızu qūraly.
Petisiia pärmendı boluda köterılgen ideiany qoldap, oǧan qol qoiǧan adamdardyŋ sany köp bolǧany dūrys. Äitpese qūzyrly organdar ötınıştı elemeuı mümkın. Ötınıştı arnaiy internet-platforma arqyly qaǧaz türınde de, elektrondy türde de beredı. Ötınış tırkelgennen keiın belgılengen bır uaqytta jauap berıledı. Būl memleketterdıŋ demografiialyq ūstanymyna sai jürgızıledı.
İnternet qajettı qol jinaudy aitarlyqtai jeŋıldetıp, azamattar men memlekettık qyzmetkerler arasyndaǧy dialogty jeŋıldetedı ärı jaqsartady. «Halyqtyŋ ünıne qūlaq asatyn memleket» tūjyrymdamasyn ıske asyruda onlain-petisiiany qoldau jäne qoldanu maŋyzdy.
2020 jyly Prezident Qasym-Jomart Toqaev Joldauynda Ükımetke onlain-petisiialarǧa arnalǧan bıryŋǧai portal qūryp, onyŋ qūqyqtyq normativtık bazasyn jasaudy tapsyrǧan-dy.
Adamdardyŋ qūqyǧyna, bostandyǧyna, densaulyǧyna, imanyna nūqsan keltıretın petisiialar qabyldanbaidy. Sondai-aq eldıŋ tūtastyǧyna, qorǧanys, ūlttyq qauıpsızdık jäne qoǧamdyq tärtıpke, memlekettık tıldıŋ märtebesıne, raqymşylyq etu, tötenşe jaǧdailer şeŋberınde qabyldanǧan şeşımge bailanysty ötınış jäne taǧy basqasy qaralmaidy
Zaŋ ǧylymdarynyŋ doktory, professor, Qazaqstannyŋ qūrmettı zaŋgerı Marat Qoǧamovtyŋ sözınşe, petisiia – halyqtyŋ bilıkke yqpal etudıŋ bır qūraly. Al qoǧam belsendısı Quanyş Esqabylov «Petisiia – halyqtyŋ ünı men armany körınıs tabatyn ündeu. Petisiia jazu mädenietı damyǧan jaǧdaida, bilık pen halyq arasynda aşyq dialog ornaidy» dedı.
HALYQARALYQ TÄJIRİBE
Petisiia qozǧalysy Europada qalyptasyp, damu jolyna tüstı. 2006 jyly Ūlybritaniia azamattardyŋ bilık organdaryna ötınış berudı zaŋmen rettep, memlekettık deŋgeide onlain-petisiia platformasyn ıske qosty. Būl elde 200 azamat ün qosqan petisiiany memlekettık organdar qaraidy. Eger 10 myŋ qol jinalsa ükımet deŋgeiınde, 100 myŋ qol jinalsa parlament deputattarynyŋ talqylauyna jıberıledı.
Ūlybritaniiada internet-qoltaŋbanyŋ eŋ ülken jetıstıgı – avtokölık jürgızuşılerınıkı. Olar joldy paidalanǧany üşın aqy tölemeudı talap etıp, onlain-petisiiaǧa 2 millionǧa juyq adam qol qoidy. Nätijesınde zaŋ jobasyn deputattar kerı qaitardy.
Fransiiada petisiia ūlttyq jinalystyŋ tiıstı komitetınde qaralady. Al Germaniiada arnaiy petisiialar komitetı jūmys ısteidı. Onda jylyna 50 myŋǧa deiın azamattyŋ ötınışı qaralady. Eger petisiiaǧa 50 myŋ adam dauys berse, ondai ūsynymdar Bundestagqa jıberıletın petisiia komissiiasynyŋ aşyq otyrysyna şyǧarylady.
Demokratiialy elderdıŋ konstitusiiasynda azamattardyŋ bastamasyn qarap, oǧan jauap beruımen baǧaly. Mysaly, Portugaliia, Şotlandiia jäne Liuksemburgte petisiialar Parlamenttıŋ veb-saitynda jariialanady. Serbiia konstitusiiasynda azamattar ötınış beruge jäne jauap aluǧa qūqyǧy bar dep aiqyn körsetıldı.
2012 jyldan bastap jūmys ısteitın europalyq azamattyq bastamanyŋ saitynda: «Europalyq Odaq azamattary Europalyq komissiianyŋ atyna öz ötınışın jıbere alady ärı azamattyq bastama millionnan astam dauys alsa, onda Europalyq Parlamenttıŋ qarauyna maqūldanǧan ötınış märtebesıne ie bolady.
AQŞ pen Europalyq Odaq elderındegı qoǧamdyq baqylaudyŋ bır türı – azamattyq veto instituty. Būl räsım referendumda dauys beru arqyly bilık organdary qabyldaǧan normativtık qūqyqtyq aktılerdı qabyldamauǧa yqpal etedı. AQŞ-ta qoǧamdyq baqylaudyŋ bır nysany – polisiia organdarynyŋ qyzmetın baqylau. Būl qūqyq qorǧau qyzmetkerlerınıŋ öz qūqyǧyn terıs paidalanuǧa jol bermeidı.
Onlain-ötınış qarauda Özbekstannyŋ täjıribesı qalyptasty. 2018 jyly būl elde Mening fikrim dep atalatyn portal ıske qosyldy. Portalǧa ūjymdyq ötınış tüsken sätten onyŋ zaŋdylyǧy tekserıledı. Azamattardyŋ mäselesıne Parlament nazar saluy üşın petisiiaǧa kemınde 10 myŋ adam qol qoiuy kerek. Ekı jyl ışınde Özbekstannyŋ zaŋ şyǧaruşy organy 7 petisiiany qarady.
QAZAQSTANDAǦY PETİSİIа QOZǦALYSY
Qazaq qoǧamyna petisiia ūǧymy jat emes. Äsırese HH ǧasyrdyŋ basynda qoldanysta boldy. 1902-1907 jyly qazaq halqyn hristian dınıne engızudı toqtatudy, oqu ornyn qūruda tiıstı jaǧdai qalyptastyrudy talap etken petisiialar Reseidıŋ ortalyq organdaryna köp joldandy. Sonyŋ ışınde adamdardy köp qamtyǧany «Qarqaraly petisiiasy» edı. 1905 jyly Resei patşasy II Nikolaiǧa joldanǧan ötınışte sot ısın qazaq tılınde jürgızu, otarşyl apparat şeneunıkterın qysqartu, joǧary bilık organdary men Memlekettık Dumaǧa qazaq deputattaryn sailauǧa qatystyrudy sūrady.
Būǧan deiın petitions.kz, otinish.kz, onlinepetition.kz, drfl.kz jäne taǧy basqa saittarda bilıktıŋ nazaryna türlı taqyrypta petisiia jariialandy. Pavlodar men Petropavl qalasynyŋ atauyn qazaqşalau turaly petisiiaǧa 50 myŋnan asa adam ün qosty. Äielderdıŋ zeinet jasyn 58 jasqa tömendetudı sūraǧan petisiia 100 myŋnan asa qol jinady. Äkımderdıŋ otstavkasyn talap etken petisiialar da köpşılıktıŋ nazaryn audardy. Bıraq būlardyŋ qūqyqtyq märtebesı joq. Öitkenı petisiiany retteitın zaŋ da, ortaq sait ta bolmady.
2023 jyly 2 qazan aiynda Äkımşılık räsımdık-prosestık kodekstıŋ qoǧamdyq baqylau jäne äkımşılık räsımderdı jetıldıru mäselesı boiynşa özgerıster pen tolyqtyrular qaraldy. Zaŋ 2024 jyldyŋ 4 säuırınde küşıne enedı. Bızdıŋ elde petisiiany beru tärtıbı osy zaŋ aktılerıne sai ıske asady.
Säuır aiynan onlain ötınıştı «e-Otinish» aqparattyq jüiesındegı «Petisiia» modulı arqyly beruge bolady. Būl turaly Mädeniet jäne aqparat ministrlıgı Jastar jäne otbasy ısterı komitetınıŋ töraǧasy Qairat Qambarov aitty.
– İnternet-resursta petisiia ornalasqannan keiın alty ai ışınde adamdar qosylyp, ün qatyp, öz közqarasyn bıldıruge qūqyly. Ükımet qūzyretıne jatatyn mäseleler 50 myŋ dauys jinauy tiıs. Oblys jäne respublikalyq maŋyzy bar qala äkımdıkterı tiıstı äkımşılık-aumaqtyq bırlıktıŋ tūrǧyndarynyŋ 1 paiyz dauysyn, sondai-aq osy deŋgeidegı mäslihattar 2 paiyzyn qamtyǧan kezde qaralady. Petisiia mındettı türde qabyldanuǧa, tırkeluge, esepke alynuǧa jäne qaraluǧa jatady. Ötınış tırkelgennen keiın tiıstı dauys sanyn jinasa, ortalyq memlekettık organdar 40 jūmys künde, äkımdıkter men mäslihattar 20 künde jauap beruı kerek, – dedı Qairat Qambarov.
Ortalyq memlekettık organdar, jergılıktı ökıldı jäne atqaruşy organdar petisiiany qarau barysynda uaqytşa komissiia nemese jūmys tobyn qūryp, mäselenı jan-jaqty tekserıp, zertteidı.
Adamdardyŋ qūqyǧyna, bostandyǧyna, densaulyǧyna, imanyna nūqsan keltıretın petisiialar qabyldanbaidy. Sondai-aq eldıŋ tūtastyǧyna, qorǧanys, ūlttyq qauıpsızdık jäne qoǧamdyq tärtıpke, memlekettık tıldıŋ märtebesıne, raqymşylyq etu, tötenşe jaǧdailer şeŋberınde qabyldanǧan şeşımge bailanysty ötınış jäne taǧy basqasy qaralmaidy.
P.S: Endı onlain-petisiia institutyn damytudyŋ zaŋdy tetıgı bar. Kez kelgen azamat eldegı bastamalarǧa öz pıkırın bıldırıp, azamattyq qoǧamnyŋ damuyna üles qosuyna mümkındık aldy. Zaŋnyŋ pärmendı boluy adamdardyŋ belsendılıgıne tıkelei bailanysty.
