Qadır tünı – berekelı Ramazan aiynda keletın qasiettı tün. Ramazan aiynyŋ soŋǧy on tünı mūsylman üşın öte maŋyzdy. Sebebı Qadır tünınde qasiettı Qūran Kärım tüse bastady. Sondyqtan İslam dınınde būl tün erekşe baǧalanady. Qūran Kärımde «Qadır» süresı bar. Osynyŋ özı-aq būl tünnıŋ asa ardaqty ekenınen habar beredı.
Alla Taǧala «Qadır» süresınde: «Bız ony (Qūrandy) Qadır tünınde tüsırdık. Qadır tünınıŋ ne ekenın qaidan bılesıŋ? Qadır tünı myŋ aidan qaiyrly. Ol tünı ärbır ıs üşın Rabbyŋnyŋ rūqsatymen perışteler jäne ruh (Jäbıreiıl perışte) tüsedı. Taŋ atqanşa tynyştyq jalǧasady» dep būryn-soŋdy adam balasy bılmegen habardy jetkızgen. Sol sebeptı Paiǧambarymyzdyŋ (oǧan Allanyŋ salauaty men sälemı bolsyn) sünnetı arqyly mūsylmandardy Ramazan aiynyŋ soŋǧy on tünınde Qadır tünın kütuge, onyŋ sauabyn ızdep, osy tünı (äsırese taq tünderde) qūlşylyqpen ainalysuǧa talpyndyrǧan.
«Qadır» – arab sözı. Tıldık maǧynasy qadırlı, qasiettı, ölşemmen bekıtılgen, artyq-kemı joq, dūrys degen maǧynalarǧa saiady. Al şariǧi termindık maǧynasyna «bır jylda bolatyn ısterdı belgılep, sonyŋ jazyluyna Alla Taǧalanyŋ ükım beretın tünı» dep anyqtama berılgen.
Atauy qandai?
Ǧalymdar būl tünnıŋ atauyna bailanysty bırneşe sebep keltırgen:
1) Qadır tünı – şäraf, iaǧni qadırlı, şarapatty, abyroily tün.
2) Qadır taǧdyr maǧynasynda keledı, iaǧni osy tünı bır jylda bolatyn oqiǧalar men bolmystyŋ taǧdyry, rizyq-nesıbesı men ajaly jazylady.
3) Qadır sözı qūrmettı, qasiettı degen maǧynaǧa saiady. Qadır tünın ūiyqtamai, qūlşylyqpen ötkızgen kısı Alla Taǧalanyŋ qūzyrynda qūrmetke bölenedı.
Qūran men hadiste Qadır tünı bylaişa baiandalady.
1) Qūranda «Qadır» süresı bar.
2) Aişa (Alla oǧan razy bolsyn) anamyzdan jetken hadiste: «Qadır tünın Ramazan aiynyŋ soŋǧy on tünınen ızdeŋdep» delıngen (Būhari, Sahih, 2020.)
3) Äbu Hurairadan (Alla oǧan razy bolsyn) jetken taǧy bır hadiste: «Kımde-kım Qadır tünınıŋ qasietıne sene otyryp, sauabyn ümıt etıp qūlşylyqpen ötkızse, onyŋ ötken künälary keşırıledı» delıngen (Būhari, Müslim).
4) Aişa (Alla oǧan razy bolsyn) anamyzdan jetken taǧy bır hadiste: «Ua, Allanyŋ elşısı! Eger Qadır tünı ekenın bılsem Allaǧa ne aitqanym dūrys?» dep sūrap edım, sonda Paiǧambarymyz: «Ua, Alla! Sen keşırımdısıŋ, keşırgendı jaqsy köresıŋ, menı keşır dep ait» dedı (Termizi, Sunän, 3513).
Qadır tünınıŋ bırneşe belgısı bar. Ǧūlamalardyŋ aituynşa, Qadır tünınıŋ belgılerı ekı topqa bölınedı. Bırınşısı, uaqytynda (iaǧni sol tünı) bılınetın belgıler. Oǧan sol tünnıŋ aşyq, ai säulesınıŋ jaryq boluy; jürektıŋ tynyştyǧy, uaiym-qaiǧyǧa berılmei tynyştyqty sezınuı; mūsylmannyŋ kökıregı keŋ bolyp, jaidarlyqty sezınuı; adamǧa jaǧymdy samal jeldıŋ esuı; suyq ta, ystyq ta emes qolaily aua raiynyŋ boluy jatady. Ekınşısı, uaqyty ötken soŋ (taŋ atqanda) bılınetın belgı. Būǧan künnıŋ säulesız qyzaryp şyǧuy jatady
5) Abdulla ibn Unäistan (Alla oǧan razy bolsyn) jetken hadiste: «Ua, Allanyŋ elşısı! Qadır tünınıŋ sauabyn ızdeitın tün qaisysy? Sonyŋ habaryn berseŋız» dep sūrap edım. Sol kezde Paiǧambarymyz (oǧan Allanyŋ salauaty men sälemı bolsyn): «Eger adamdar sol tünnen basqa tünderde qūlşylyǧyn tastamaityn bolǧanda aitar edım» dedı» delıngen (Abdurrahim äl-Ǧiraqi, Läilätul-qadr kıtaby, 49-bet).
İä, Alla Taǧala Qadır tünın özge tünderden äldeqaida qadırlı, qasiettı etken. Qadır tünınıŋ qadır-qasietın ärı sauabynyŋ qanşalyqty ekenın Alla Taǧala Qūran arqyly baiandaǧan. İbn Abbas (Alla oǧan razy bolsyn): «Ony qūt-berekege toly qasiettı tünde tüsırdık, bız eskertudemız. Sol tünı ärbır hikmettı ıs naqtylanady» dep («Duhan» süresı, 3-4 aiattar) keletın aiattyŋ osy Qadır tünı jaily aitylǧanyn alǧa tartqan.
Qadır tünınde qūlşylyqtardy köbeituge män beru qajet. Bırınşıden, tarauyq namazyn oqu kerek. Sebebı būl tündı barynşa qūlşylyqpen ötkızudıŋ sauaby mol. Ekınşıden, Qūrandy köbırek oqu qajet. Öitkenı būl tünı Qūran tüsırıle bastaǧan. Üşınşıden, dūǧa jasap, tılek tılep, Alladan jarylqau sūrau kerek. Öitkenı Paiǧambarymyz (oǧan Allanyŋ salauaty men sälemı bolsyn) Aişa anamyzǧa (Alla oǧan razy bolsyn) keşırım sūrau dūǧasyn üiretıp, sony jasaudy būiyrǧan.
6) «Rabbänä ätinä» dūǧasyn mümkındıgınşe köp aitu qajet. Paiǧambarymyzdyŋ (oǧan Allanyŋ salauaty men sälemı bolsyn) Ramazan aiynda da, basqa uaqyttarda da eŋ köp aitatyn dūǧasy osy edı.
Qadır tünınıŋ bırneşe belgısı bar. Ǧūlamalardyŋ aituynşa, Qadır tünınıŋ belgılerı ekı topqa bölınedı. Bırınşısı, uaqytynda (iaǧni sol tünı) bılınetın belgıler. Oǧan sol tünnıŋ aşyq, ai säulesınıŋ jaryq boluy; jürektıŋ tynyştyǧy, uaiym-qaiǧyǧa berılmei tynyştyqty sezınuı; mūsylmannyŋ kökıregı keŋ bolyp, jaidarlyqty sezınuı; adamǧa jaǧymdy samal jeldıŋ esuı; suyq ta, ystyq ta emes qolaily aua raiynyŋ boluy jatady. Ekınşısı, uaqyty ötken soŋ (taŋ atqanda) bılınetın belgı. Būǧan künnıŋ säulesız qyzaryp şyǧuy jatady.
Ol qai tünge säikes keledı?
Hanafi mäzhabynyŋ ǧalymdary naqty bır ǧana tünge bekımei, kez kelgen tün Qadır tünı boluy mümkın ekenın alǧa tartqan. Äitse de Ramazan aiynyŋ 27-tünın quatty dep bekıtken. Sahabalardan jetken riuaiattardy zerttegen ǧalym Said Sabiqtıŋ aituynşa, ǧūlamalar Qadır tünın belgıleude türlı közqaras ūstanǧan. «Qadır tünı Ramazan aiynyŋ 21, 23, 25, 29-y künderı degen ǧūlamalar bolsa da, köpşılık ǧalymdar 27-tün Qadır tünı degen pıkırge toqtaǧan. Bızge jetken riuaiattarǧa qarasaq imam Müslim, Äbu Däuıt, Termizi jäne Ahmad ibn Hanbaldyŋ jetkızgen sahih hadisterıŋde 27-tün ekenı anyq aitylady» deidı ǧalym. Alaida Paiǧambarymyz (oǧan Allanyŋ salauaty men sälemı bolsyn) Ramazan aiynyŋ soŋǧy on kündıgın meşıtte iǧtikafpen ötkızgenın ūmytpaǧan jön. Babalarymyzdyŋ «Är körgendı Qydyr bıl, Är tünıŋdı Qadır bıl!» degen ösietı osy bolsa kerek.
Ǧaziz AHMET,
RANT müşesı, «Keŋeshan qajy» meşıtınıŋ imamy
