Tölegen MŪHAMEDJANOV: Azat eldıŋ astanasy degen ideia bızge qanat bıtırdı
Körnektı kompozitor, Memlekettık syilyqtyŋ laureaty Tölegen Mūhamedjanovty bılmeitın qazaq joq. Talantty tūlǧanyŋ ūlttyq muzyka önerıne qosqan ülesı mol. Qanşama kürdelı simfoniialyq, operalyq, kameralyq şyǧarmalar, romanstar, nazdy sazǧa toly änder jäne otandyq kino men qoiylymdarǧa muzyka jazdy. Belgılı azamattyŋ taǧy bır qyry bar. Ol – qairatkerlık kelbetı. Būl kısı eldıŋ bas ordasy Almatydan Arqaǧa qonys audaryp, tarihi oqiǧa bastalǧan kezde Aqmola qalasy äkımınıŋ orynbasary bolyp, elordanyŋ ruhani ömırı men mädenietınıŋ örısteuıne küş saldy. Sol kezdegı şaharda ötken auqymy ülken mädeni şaralardyŋ bel ortasynda jürdı. Keiın sol eŋbegı eskerılıp, «Astana qalasynyŋ qūrmettı azamaty» ataǧyn aldy. Elordanyŋ 20 jyldyq mereitoiyna orai, bız bügın Tölegen aǧamyzben sol tarihi jyldarǧa şegınıp, äŋgıme örbıtken edık.
Jyly jerden suyq suǧa qoiyp ketkendei boldym
– Tölegen Mūhamedjanūly, sız bügıngı bas qalanyŋ alǧaşqy qalyptasu jyldarynyŋ basy-qasynda jürdıŋız. Äkımnıŋ orynbasary boldyŋyz. Būl qyzmetke qalai taǧaiyndaldyŋyz?
– Menıŋ bala künımnen ömırdegı armanym öner jolynda jüru ǧana boldy. Sodan jas şaǧymnan muzykaǧa jaqyn bolyp östım. Alǧaşqy alǧan joǧary bılımım tarihşy mamandyǧy bolsa da, Almatyǧa kelıp, Qūrmanǧazy atyndaǧy memlekettık konservatoriianyŋ kompozitorlyq bölımıne oquǧa tüstım. Muzykanyŋ qyr-syryn igerdım. Odan ärı bılımımdı ūştau üşın P.İ.Chaikovskii atyndaǧy Mäskeu memlekettık konservatoriiasynyŋ aspiranturasyn bıtırdım. Mıne, osy joldyŋ bärınde menı öner alǧa jetelep otyrdy. Abai atyndaǧy Memlekettık akademiialyq opera jäne balet teatrynyŋ direktory, 1990 jyldan «Aziia dauysy» halyqaralyq konkursynyŋ bas direktory sekıldı qyzmetter atqardym. Būl da öner salasy. Keiınnen menı resmi qyzmetke de şaqyrdy. Bıraq özım şeneunık boludan bas tarttym. Alaida qoǧamdyq jūmystardan qalys qalyp körgen emespın. 1995 jyldan Qazaqstan halqy Assambleiasy keŋesınıŋ müşesımın. 1997 jyly jazda Aqmolada osy Assambleianyŋ jiyny öttı. Soǧan kelıp qatystym. Söz söiledım. Sonda qala köşesın aralap jürgende boiymdy bırtürlı sezım biledı. Bolaşaqta osy şahardyŋ tūrǧyny bolatyn sekıldı sezındım. Sol kezde menen bır jergılıktı jurnalist sūhbat aldy. Soǧan osy oiymdy aittym. Söitıp, bır jyly sezımmen Almatyǧa oraldym. Sol jyly 10 jeltoqsanda Aqmolaǧa taǧy jolym tüstı. Täuelsızdık künıne arnalǧan merekelık jiyn öttı. Elbasynyŋ qolynan «Parasat» ordenın aldym. Sol kezde Prezidentke: «Nūrsūltan Äbışūly, kışkene eŋbegımdı baǧalap, osyndai märtebelı orden berdıŋız. Ärqaşanda sızdıŋ sarbazyŋyz boluǧa daiynmyn» dep rizaşylyǧymdy bıldırdım. Sodan ekı apta ötkennen keiın İmanǧali Nūrǧaliūly qoŋyrau şaldy. «Tölegen, saǧan Elbasy atynan bır ūsynys bar. Erteŋ üige kelıp, özım aitamyn» dedı. Keşkısın belgılı akter Doshan Joljaqsynov ekeuı keldı. Bız üşeumız jaqyn dospyz. Sosyn İmanǧali: «Memleket basşysy atynan Aqmola qalasy äkımınıŋ orynbasary boluǧa ūsynys bar» dep aitqanda, jasyrary joq, men şalqamnan tüstım. Maǧan būl söz oqystan aitylǧandai estıldı. Qanşama ret qyzmetten tartynsam da, būl joly būltara almadym. Bırınşıden, Elbasyǧa bergen uädem bar, ekınşıden, özıme azamattyq mındet sanadym. Bıraq qatty qobaljydym. Osy jauapty qyzmet qolymnan kele me, kelmei me dep.
– Būl qai kez edı?
– 1997 jyl, 27 jeltoqsan. Däl Jaŋa jyldyŋ qarsaŋy. Jaŋa jyldy ekıūdai sezımde qarsy aldym.
– Aqmolaǧa qaşan keldıŋız?
– 1998 jyly 7 qaŋtarda osynda tünde ūşyp keldım. 5 qaŋtarda qala äkımınıŋ menı qyzmetke qabyldau turaly būiryǧy şyqqan. Almaty jerdıŋ jūmaǧy ǧoi. Bala künımnen armandaǧan qalam. Oǧan äbden bauyr basyp, üirenıp qalǧanmyn. Būl jerden basqa şaharǧa ketem degen oi eş bolmaǧan. Taǧdyrdyŋ syiy degen ǧajap qoi. Ūşaqtan tüstım. Dala tastai qaraŋǧy. Aiaz aqyryp tūr. Qaida bararymdy bılmei tūrmyn. Halqymyz «jaqsy dosyŋ qaşanda qalqan» demei me, samoletpen bırge ūşyp kelgen İmanǧali: «Tölegen, menımen jür, bırge tūramyz» dep ertıp äkettı. Söitıp, İmekeŋnıŋ üiıne keldım. Keiın bızge Qairat Mämi qosyldy. Üşeumız alty ai bır päterde tūrdyq. Sol kezde bız baiaǧy jastyq şaǧymyzǧa qaita oralǧandai keremet äserde jürdık. Söitıp, menıŋ bas qaladaǧy eŋbek jolym bastaldy.
– Jatyrqaǧan joqsyz ba?
– Joq. Alǧaşqy künı qala basşysy Ädılbek Yryskeldıūly Jaqsybekov qabyldady.
– Sız ol kısını tanuşy ma edıŋız?
– Tanymaimyn. Ol kısı de menı bıle qoimaidy. Bıraq jyly qabyldady. Tez tüsınıstık. Aldaǧy ıske asatyn josparlar turaly oi bölıstık.
– Sol uaqyttaǧy qalanyŋ ruhani-mädeni ömırı belgılı. Endı şahardyŋ mädeniet salasy astanalyq deŋgeige köterılu qajet. Jūmysty neden bastadyŋyz?
– Jasyratyny joq, būl – menıŋ atqarmaǧan qyzmetım. Eptep taisaqtadym. Qorqynyş sezımı biledı. Moinyma ülken jauapkerşılık ılıngenın bıldım. Bıraq mende: «Almatydan keldım. Būl provinsiia eken» degen niet bolǧan joq. Alǧaşynda aldyma kelgen qaǧazdardyŋ ütır-nüktesıne deiın qaldyrmai oqydym. Jūmysty igeruım kerek. Būl jerde İmekeŋ maǧan taǧy qoldau körsettı. Bırge tūramyz. Üige kelgende: «Keşke deiın ne bıtırdıŋ, ne ıstedıŋ?» dep sūraidy. Onyŋ basşylyq qyzmette täjıribesı mol. Soǧan özımnıŋ qabıletımdı qostym. Aldymen qaramaǧymdaǧy qyzmetkerlermen jaqynyraq söilestım. Jalǧyz adam eşteŋe bıtıre almaidy. Senıŋ janyŋda jūmysty bırge atqaratyn ädıl ärıptesterıŋ, senımdı serıktesterıŋ bolu qajet. Sodan jūmystan basymdy kötermedım. Beinelep aitqanda, jyly jerden suyq suǧa qoiyp ketkendei boldym.
Alǧaşqy önerpazdardyŋ eŋbegı – erlık
– Bırınşı qandai mındet jükteldı?
– Sol qaŋtar aiynda Prezident Äkımşılıgınde 1998 jylǧy 10 mausymda bolatyn Astananyŋ halyqaralyq tūsaukeserıne bailanysty jinalys öttı. Onda auqymdy şarany ötkızudıŋ mäselelerı pysyqtaldy. Daiyndyq jūmystary qazırden bastalu kerek ekendıgı aityldy. Ärine, ony ūiymdastyru – qala äkımdıgınıŋ moinynda. Aldymen oǧan jauapty – şahar basşysy, sodan keiın – mädeniet jäne äleumet salasyna jauap beretın äkım orynbasary. Men mūnyŋ ülken jauapkerşılık ekenın tüsındım. Tūsaukeserdı ötkızudıŋ qūjattary daiyndalyp qoiylǧan. Belgılengen jūmystardy atqaratyn top qūrylǧan. Top jetekşılıgıne Andron Mihalkov-Konchalovskii bekıtılgen.
– Tanymal reseilık rejisser ǧoi…
– İä. Endı men de tvorchestvo adamymyn. Maǧan mūny nege basqa ūlttyŋ ökılı ötkızu qajet degen oi keldı. Sony jinalǧandarǧa aittym. «Tūsaukeserdı nege özımız ötkızbeimız?» dep edım, keibır kısıler: «bızde ondai adamdar joq» dep jauap berdı. «Nege joq? Bızde daryndy azamattar bar. Men tabamyn» dedım. Söitıp, öz basyma bäle tılep alǧandai boldym. Menıŋ ūsynysymdy sol kezdegı Mädeniet ministrı Qyrymbek Köşerbaev pen qala äkımı Ädılbek Jaqsybekov qoldap, manaǧy toptyŋ basşysy etıp sailady. Būl mındettı oryndauǧa, bır jaǧynan, qoryqqan joqpyn. Almatyda jürgende şyǧarmaşylyq jastar keŋesınıŋ töraǧasy bolǧam. Şaralardy ötkızuden täjıribem bar. Talantty degen onnan astam jıgıttı osynda jinadym. Bärı de käsıbi mamandar. Keşke jūmystan keiın otyryp aqyldasamyz. Jospar qūramyz. Basymyzda pısıp jürgen ideiamyzdy aitamyz. Endı şaranyŋ ssenariiın jazu kerek desem, eşkım jazbaidy. Kündelıktı jūmystan qolym tie bermeidı. Äleumettık salanyŋ da şeşılmegen sūraqtary jeterlık. Mektep, emhanaǧa baramyn. Söitıp jürgende, jıgıtter ssenariidı qaǧazǧa tüsırgendei boldy. Oqydym. Maǧan bärı dūrys sekıldı körındı.
– Sodan ne ıstedıŋız?
– Prezident Äkımşılıgınıŋ basşysy Ahmetjan Esımovtıŋ töraǧalyǧymen tūsaukeserdı ötkızuge arnalǧan komissiia otyrysy öttı. Onyŋ müşelerı – jiyrma şaqty adam. Negızgı şarualar talqylandy. Maǧan da söz berılıp, ssenariidı oqyp, tanystyra bastaǧanda otyrǧandar küle bastady. Bırtürlı jaisyzdyqty sezındım. Qysqasy, jazylǧan ssenariidı eşkım jaratpady. Qaita jazyp äkelıŋızder dep tapsyrdy. Jūmysqa keldım. Eşqandai köŋıl küi joq. Nokaut alǧan bokserdei äserde jürmın. Sodan soŋ belgılı aqyn dosym, ekeumız bırıgıp talai än jazǧan Baqyt Qaiyrbekovke telefon soqtym. «Bäke, sen menıŋ dosymsyŋ ǧoi? – İä, dosyŋmyn. – Onda bügın Aqmolaǧa jet. Kelgennen keiın aitatyn tyǧyz şaruam bar» dep habarlastym. Baqyt Almatydan ūşyp keldı. Oǧan bar män-jaidy tüsındırıp aittym. Bır aptanyŋ ışınde Bäkeŋ qolyma ssenariidı ūstatty. Oqyp körsem, keremet. Işınde «Otnyne i navsegda – serdse strany – Astana!» degen jandy tebırentetın sözder bar. Bız mūny devizge ainaldyrdyq. Jazylǧan dünienı alyp, sol şaqtaǧy Memlekettık hatşy Äbış Kekılbaiūlyna bardym. Marqūm Äbış aǧa oqyp, «mynauyŋ keremet» dep bes degen baǧa berdı. Söitıp, ssenarii komissiia müşelerıne de ūnady. Endı osy jerde aityp ötetın bır jai bar. Jalpy, adamnyŋ taǧdyry qyzyq qoi. Baqyt Ǧafuūly ol kezde tek aqyn bolatyn. Osy jaǧdaidan keiın talantty ssenarist-rejisserge ainaldy.
– Bırınşı öner ūjymy qalai qūryldy?
– Saǧan aitaiyn, ol kezde qalada eşqandai tvorchestvolyq ūjym bolǧan joq. Aqmola oblystyq filarmoniiasy ǧana jūmys ıstedı. Oblystyŋ mädeni mekemelerı bızge baǧynbaidy. Esımnen ketpeitın bır oqiǧa bar. Mädeniet ministrı Qyrymbek Eleuūly barlyq aimaqtaǧy mädeniet jäne bılım mekemelerınıŋ basşylaryn jinap alyp, jiyn ötkızdı. Sonda: «Bügınnen bastap sızderdıŋ bastyqtaryŋyz T.Mūhamedjanov bolady. Būl kısı ne jükteidı, sony atqaryŋyzdar» dep turasyn bır-aq aitty. Sonymen, daiyndyq şaralary bastalyp kettı. Alǧaşqy qūrylǧan şyǧarmaşylyq ūjym – Qazaqtyŋ halyq aspaptar orkestrı. Bırde sonyŋ repetisiiasyna bardym. Önerpazdar otyrǧan ǧimaratty körıp, şoşyp kettım. Tük jaǧdai joq. Suyq. Tozyp tūrǧan nysan. Adamdar otyratyn dūrys oryndyq joq. Orkestrdıŋ müşelerı kırpıştıŋ üstınde otyryp daiyndalyp jatyr. Dirijer – QR eŋbek sıŋırgen qairatkerı Myrzaǧali Aidabolov. Toq eterı, osyndai qiyn jaǧdaida orkestrdıŋ äzırlıgı jürgızıldı. 15 säuırde Jastar saraiynda atalǧan ūjymnyŋ tūsaukeserı öttı. Endı qaraŋyz, eşqandai syn kötermeitın jaǧdaida daiyndyq ötkızıp, jūrtşylyqqa ruhani läzzat syilaǧan qyz-jıgıtterdıŋ eŋbegı – erlık. Men solai baǧalaimyn. Olardyŋ boiynda patriottyq sezım erekşe boldy. Bügıngı «Ruhani jaŋǧyru» sol uaqyttan bastaldy. Keiın simfoniialyq, estradalyq, ürmelı aspaptar orkestrlerı qūryldy. Onyŋ bärı de jeŋıl bolǧan joq. Öz qiyndyqtary kezdestı.
Tūŋǧyş tūsaukeserdıŋ orny erekşe
– Ömırımde menıŋ esımnen ketpeitın bır oqiǧa bar. Ol – Astananyŋ halyqaralyq tūsaukeser toiyn öz közımmen körgenım. Onda men student edım. Dostarymyzben kündız-tünı jürıp, barlyq qyzyqty tamaşaladyq. Sol qimas sätter älı köz aldymda. Jalpy, osy auqymdy şara qalai öttı dep oilaisyz?
– Joǧaryda aittym.Tūsaukeserdı ötkızu üşın memlekettık komissiia jūmys ıstedı. Äsırese, Elbasynyŋ özı ony qatty qadaǧalady. Şaraǧa ekı ai qalǧanda Memleket basşysy Äbış Kekılbaiūly, Ahmetjan Esımov, Ädılbek Jaqsybekov jäne menı jinap alyp, barlyq merekelık baǧdarlamany ūqyptap qarap, talqylap, saraptan ötkızıp, bekıttı. Ükımet basşysy Nūrlan Balǧymbaev tūsaukeserge kerektı qarjyny tauyp berdı. Endı oǧan şetelden ataqty jūldyzdardy şaqyru kerek. Oǧan qarjy qajet. Sol kezde Premer-ministr qaltaly biznesmenderge tüsındırıp, olardy demeuşılıkke tartty.
– Mysaly, qanşa şara ūiymdastyryldy?
– Öte köp. Tūsaukeserdıŋ aldynda barlyq öŋırler bas qalada mädeni künderın ötkızdı. Bırde Qyzylorda oblysynyŋ äkımı Berdıbek Saparbaev: «Tölegen, mädeni şarany bız bırınşı bastauymyz kerek. Öitkenı Qyzylorda elımızdıŋ astanasy bolǧan» dep qoŋyrau şaldy. Söitıp, Syr elı Arqaǧa alǧaş bolyp jettı. 7-8 mausymda Almaty qalasynyŋ künderı öttı. Almaly şahardan bır jarym myŋ önerpaz keldı. Onyŋ bır myŋnan astamyn tūsaukeserge qaldyrdyq. Ärbır aimaq elordaǧa syilyq jasady. Sporttyq alaŋdar, konsert qoiatyn sahnalar ornatty. Qyzyq mädeni baǧdarlamalar ūsyndy. Azyq-tülık järmeŋkesın ūiymdastyrdy. Elordanyŋ mädeni deŋgeiı köterıldı. Qazır sol kezeŋdı saǧyna esıme alamyn. Ol menıŋ ömırımdegı jarq-jūrq etken naizaǧai sekıldı sät boldy. Ärbır şaraǧa mūqiiat daiyndaldyq. Sondaǧy Ädılbek Yryskeldıūly basqarǧan äkımdık ūjymy bır jūdyryq bolyp jūmys ıstedı. Bır-bırımızge tırek boldyq.
– Tūsaukeserge märtebelı qonaqtardan özge öner jūldyzdary kelgenı mälım. Sol turaly da aitsaŋyz…
– Astana toiyna on ekı memlekettıŋ basşysy qatysty. Älemge esımderı tanymal öner şeberlerı keldı. Sol jyldary ötken halyqaralyq festivaldardyŋ jeŋımpazdary şaqyryldy. Äigılı Modern Talking öner körsettı. Reseiden Filipp Kirkorov bastaǧan estrada änşılerı boldy. Sonymen bırge, elımızdıŋ Roza Rymbaeva, Naǧima Esqalieva sekıldı jaryq jūldyzdary än şyrqady. Qajymūqan atyndaǧy stadionda ülken merekelık baǧdarlama ūiymdastyryldy. Gala-konsert keşkı 19.00-de bastalyp, taŋǧy 5.00-de aiaqtaldy. Būl keremet keştı Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev, Ukraina prezidentı Leonid Kuchma jäne Qyrǧyzstan prezidentı Asqar Aqaev tamaşalady.
– Aǧa, osy ǧajaiyp keşte erekşe bır tosyn oqiǧa boldy ǧoi. Menıŋ esımde.
– Tüsındım, Azamat. Ol oqiǧa köp adamnyŋ oiynda qalǧan bolar. Sol gala-konsertte kosmosta jürgen ǧaryşker Talǧat Mūsabaevpen tıkelei efir arqyly teleköpır öttı. Būl tarihi sät merekenıŋ körkın odan ärı aşa tüstı. Talǧat jaŋa elordanyŋ tūsaukeser toiymen Elbasyny, halqymyzdy qūttyqtap, ǧaryş älemınen sälem joldady. Qazır osy tıkelei efirdı qalai ötkızgenıme taŋǧalamyn. Būl şarua ülken daiyndyqpen jasaldy. Mäskeuge şyǧyp, ondaǧy kosmos salasyna jauapty mamandardan rūqsat aldyq. Bärı de oidaǧydai jüzege asty. Teleköpır esten ketpeitın dünie boldy. Elordanyŋ alǧaşqy tūsaukeserı joǧary deŋgeide ūiymdastyryldy. Bır sözben aitqanda, būl öz bilıgıne özı qoly jetken azat eldıŋ astanasy degen ideia barlyq ıske qanat bıtırdı.
Jetı aida opera jäne balet teatry aşyldy
– Ärine, eldıŋ bas ordasyn ziialy qauymsyz elestete almaimyz. Sol kezde ziialy qauym ökılderın ädeiı şaqyrdyŋyzdar ma?
– Bırınşıden, Elbasy Astananyŋ saiasi-ekonomikalyq jäne mädeni ortalyq boluyna basa män berdı. Ol kısı kezdesken saiyn «Ziialy qauym ne bolyp jatyr?» dep sūraidy. Öitkenı tūǧyrly tūlǧalar arqyly elordanyŋ märtebesı biıkteidı. Ziialy qauym şahardyŋ ruhani ömırıne tyŋ serpın beredı. Alǧaşynda bırşoǧyr ziialylardy şaqyrdyq. Bırazy kelgısı kelmedı. Astanaǧa alǧaş bolyp jetken marqūm Äbış aǧamyz boldy. Sodan keiın bırqatar ziialy azamattar jūmys babymen nemese otbasylyq jaǧdaiymen köşıp kele bastady. Bızge erekşe äser etken jaǧdai – ataqty rejisser Äzerbaijan Mämbetovtıŋ keluı. Şyndyǧyn aitqanda, būl kısı bas şaharǧa tötennen kelgendei äser ettı. Körnektı tūlǧany eşkım şaqyrǧan joq. Öz erkımen keldı. Q.Quanyşbaev atyndaǧy qazaq teatrynyŋ bas rejisserı boldy. Baspanasy da bolǧan joq, bıraz uaqyt teatrda tūrdy. Asyl aǧanyŋ maǧan jaqyndyǧy bar edı. Ol kısınıŋ ömırlık jary Ǧaziza Ahmetqyzy Jūbanova – menıŋ ūstazym. Öz basym ardaqty azamatty tuǧan aǧamdai qarsy aldym. Elbasy da jyly qabyldady. Jetpıstıŋ üstındegı adam. Teatrda jan salyp jūmys ıstedı. Tamaşa qoiylymdar qoidy. Äkımdık şahardyŋ ruhani älemın kötergen aǧamyzdy «Parasat» ordenıne ūsyndy. Bıraq Memleket basşysy Äzekeŋnıŋ Astanaǧa öz erkımen kelgen erlıgın baǧalap, rizaşylyq sezımın bıldırıp, «Halyq qaharmany» degen öte joǧary ataqpen marapattady. Men ony telearnadaǧy keşkı jaŋalyqtardan estıdım. Taŋǧaldyq. Bız mūny kütken joqpyz. Sondai-aq, Nūrsūltan Nazarbaev önerlı jastarǧa da qoldau körsettı. Bır künı daryndy jastarǧa öz qolymen 38 päterdıŋ kıltın tapsyrdy.
– Qandai mädeni nysandar paidalanuǧa berıldı?
– Bügıngı qaladaǧy ırgelı öner ūjymdary sol uaqytta qūryldy. 1999 jyly elordalyq önerpazdardyŋ qatysuymen memlekettık saltanatty konsert qoidyq. Ony Elbasy da tamaşalady. Bız soǧan Almatydan bırde-bır ärtıstı şaqyrǧan joqpyz. Sony qala basşysy Prezidentke aitqan bolu kerek. Saltanatty şara ötkennen soŋ jarty saǧattan keiın Ädılbek Yryskeldıūly telefon soqty. «Elbasy bızge tapsyrma berdı. Endı elordadan opera jäne balet teatryn aşuymyz kerek» dep. Sodan aqpan aiynda teatr qūru turaly Ükımettıŋ qaulysy şyqty. Auqymdy jūmys bastaldy.
– Būl būrynǧy Küläş Bäiseiıtova atyndaǧy opera jäne balet teatry ǧoi…
– İä. Negızı, mamandardyŋ aituynşa, opera jäne balet teatryn salu üşın on jyl uaqyt qajet. Al bız sonyŋ barlyǧyn jetı aida daiyndadyq. Osyǧan özım qairanmyn. Teatrǧa būrynǧy Temırjolşylar saraiy berıldı. Ǧimaratty baryp körsem, äbden tozyǧy jetken. Ony «Qazaqstan temır joly» ūlttyq kompaniiasy öz moiyndaryna alyp, kürdelı jöndeuden ötkızdı. Endı öner ūjymyn jasaqtau üşın sahna mamany kerek. Bızde bır balet ärtısı, orkestr ne hor müşelerı joq. Sodan qalada Almatydaǧy Seleznev atyndaǧy horeografiia uchilişesınıŋ gastroldık saparyn ūiymdastyrdyq. Olar kelıp, elordalyqtarǧa önerın körsettı. Qoiylymnan keiın jastardy jinap alyp, jiyn ötkızdık. «Jaqynda osynda opera jäne balet teatry aşylady. Soǧan bärıŋız kelıŋızder. Bolaşaqtaryŋyz jaŋa öner ordasymen bırge qalanady» dep jastardy jıgerlendırıp, bar jaǧdaidy tüsındırıp aittyq. Sol jastar tolyqtai teatrda qaldy. Mıne, bügıngı älemge tanylyp qalǧan ırgelı teatrdyŋ ırgesın jas talantty qyz-jıgıtter qalady. Sol jyly qazan aiynda teatr şymyldyǧy M.Tölebaevtyŋ «Bırjan–Sara» operasy men Chaikovskiidıŋ «Aqqu kölı» baletımen aşyldy. Sondai kezde tabandylyq tanytqan talantty jastarǧa basymdy iemın. Bır qyzyq oqiǧa bar. Men bas şahardaǧy qyzmetıme alǧaş otyrǧanda, bırınşı qabyldauymda bolǧan adam – Aiman Mūsaqojaeva. Ol kısı Astanadan muzykalyq akademiia aşu mäselesın aqyldasuǧa kelıptı. Solai akademiia aşyldy. Bügınde atalǧan oqu ordasy Qazaq ūlttyq öner universitetıne ainaldy. Keiın Kongress-holl saraiy kürdelı jöndeuden öttı. Filarmoniia ǧimaraty paidalanuǧa berıldı. Qazır respublikadaǧy eŋ ülken filarmoniia – Astanada. Şyn mänınde, elorda ruhani-mädeni ortalyqqa ainaldy.
Qalany qazaqylandyru qolǧa alyndy
– Endı bılım men densaulyq salasy jaiynda da söz qozǧap ötseŋız…
– Qala Astana bolǧan alǧaşqy künnen bastap bılım men densaulyq saqtau salasyna erekşe maŋyz berıldı. Ol kezde şahardaǧy tūrǧyn sany – 217 myŋ adam. Qazır halyq odan bes ese östı. Jergılıktı ūlt 17 paiyzdy qūrady. Bır ǧana qazaq mektebı boldy. Qalany qazaqylandyru mäselesı qolǧa alyndy. Ana tılımızde bılım beretın mektepter saludy bastadyq. Balabaqşalar boi köterdı. Auruhanalar men emhanalar qūrylysy jürdı. 1999 jyly respublikalyq klinikalyq auruhana paidalanuǧa berıldı. Būrynǧy Säken Seifullin atyndaǧy pedinstitut L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetıne ainaldy. Būrynnan tanymal Aqmola auylşaruaşylyq instituty Agrarlyq universitet boldy. Marqūm Maqsūt Närıkbaev aǧamyz kırpışın qalaǧan Zaŋ universitetı qūryldy. Osyndai auqymdy jūmystar atqaryldy.
Qazır şahardyŋ jetpıs paiyzyn jergılıktı ūlt ökılderı qūraidy. Būl solai bolu qajet. Öitkenı Astana – qazaqtyŋ elordasy. Sol kezde jan-jaqtan jūrt aǧylyp köşıp kele bastady. Jalpy, qalanyŋ bügıngıdei gül jainap örkendeuıne ärbır otbasynyŋ qosqan ülesı bar.
– Bıraz ötken jyldarǧa saparlap qaittyq. Bıraq sız sol kezde osyndai tarihi oqiǧanyŋ bel ortasynda jürgenıŋızdı baqytty sanadyŋyz ba?
– Menıŋ esımnen ketpeitın bır sät bar. Bırde Ädılbek Yryskeldıūly ekeumız kele jatyrmyz. Ol maǧan oilanyp tūryp: «Tölegen, bız qandai baqytty adambyz! Milliondaǧan adamdardyŋ ışınen Elbasy ekeumızdı ırıktep alyp, elordany saluǧa tarihi tapsyrma jüktedı» dep tolqyp aitqany bar. Şyndyǧynda, men özımdı baqytty adam retınde sezınem. Osyndai ǧasyrlarda sirek bolatyn ūly ıstı jai syrtynan şolyp qoimai, sonyŋ qazandai qainap jatqan ortasyna tüskenım taǧdyrymnyŋ maǧan syilaǧan yryzdyǧy dep oilaimyn. Jetı jyl qatarynan qala äkımınıŋ orynbasary bolyp qyzmet atqardym. Odan keiın Parlament Mäjılısınıŋ 3- şaqyrylymynyŋ deputaty, Parlament Senatynyŋ deputaty boldym. Bügıngı künge deiın elordanyŋ örkendeuıne qolymnan kelgenşe ülesımdı qosuǧa tyrysamyn. Men eşqaida ketken joqpyn jäne ketpeimın. Osynda tūramyn. Astanamen taǧdyrym bailanǧan.
– Jürektıŋ näzık qylyn şertetın şyǧarmalaryŋyzdy jūrtşylyq jaqsy köredı. Qazır ne jazyp jürsız?
– Bır kün bos otyrmaimyn. Jaqynda Mäskeuden aspapty muzykalyq 14 şyǧarmam engen diskım şyqty. Odan keiın taǧy sol Mäskeuden Jan Luna degen bürkenşık atpen orys tılınde ekı tomdyq jyr jinaǧym jaryq kördı.
– Qūtty bolsyn, aǧa! Şyǧarmaşylyǧyŋyz örlei bersın!
Sūhbattasqan
Azamat ESENJOL
