Astana qalasynda da elımızdıŋ barlyq öŋırlerındegıdei 14-23 nauryz aralyǧynda Nauryznama onkündıgı ötkızılıp jatyr. Jalpy, tarihqa köz salsaq, Nauryzdy toilau 8-9 künge jalǧasqan. Ony ata-babalarymyz «Nauryznama» dep ataǧan. Būl turaly derekter ūly filosof-jazuşylarymyz Mahmūd Qaşqaridıŋ, Mäşhür Jüsıp Köpeiūlynyŋ, Abai Qūnanbaiūlynyŋ, Mūhtar Äuezovtıŋ eŋbekterınde jazylǧan.
Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev «Egemen Qazaqstan» gazetıne bergen sūhbatynda Nauryz meiramynyŋ töl maǧynasyn baiytyp, ony barynşa erekşelep, jaŋaşa atap ötken bolatyn.
Prezident tapsyrmasyna säikes, biyl respublika boiynşa, onyŋ ışınde Astana qalasynda eldık tūrǧyda jaŋaru men jaŋa qūndylyqtardy qalyptastyru aiasynda Nauryzdy bırlık, bauyrlastyq pen yntymaq meiramy retınde qarastyratyn jaŋa tūjyrymdama äzırlendı. Osy rette ūlttyq ruhani qūndylyqtarǧa negızdelgen 14-23 nauryz künderı aralyǧyndaǧy är kündı qazaqtyŋ salt-dästürımen, ūlttyq bolmysyn aşyp körsetuge baǧyttalǧan «Nauryznama» tūjyrymdamasy äzırlenıp, bekıtılgen.
Nauryz meiramy – bar jaŋalyqtyŋ bastauy, bar jaqsylyqtyŋ jarşysy. Odan asqan mereke, toi joq. Bıraq, Nauryz meiramyn ötkızuge qatysty, ony bırızge tüsırıp, şyn mänındegı halyqtyq merekege ainaldyryp, ūlttyq qūndylyqtardy dūrystap ūlyqtauǧa qatysty mäsele köterıp jürgenderdıŋ bırı – Nauryz meiramyn jaŋaşa ötkızu turaly Tūjyrymdama avtory, mädeniettanuşy, pedagogika ǧylymdarynyŋ magistrı Serık Erǧali aǧamyz.
– Resmi türde Nauryzǧa eŋbegı sıŋgen eŋ bırınşı adam – Tūrar Rysqūlov. Ol 1920 jyly Türkıstan respublikasy ükımetın basqarǧanda özınıŋ būiryǧymen Orta Aziia halyqtarynyŋ tılderın memlekettık tıl dep jariialap, būiryǧynyŋ ekınşı punktınde Nauryz meiramyn memlekettık mereke dep jariialaǧan. 1926 jyly Sovet ökımetınıŋ bilıgı türkılerdıŋ bırıgıp jatqandyǧynan qorqyp, merekenı toilaudy japtyryp, tyiady. Tūrardyŋ özın abaqtyǧa jabady. Sonymen, ol resmi türde mereke boludan qalady. Bıraq, halqymyz, şalǧai jerdegı, tıptı qoişy auyldaǧylar da Nauryz meiramyn toilaudy toqtatqan emes. Nauryzdy memlekettık merekege ainaldyru jolynda endı memleket jäne qoǧam qairatkerı Özbekälı Jänıbekov atsalysty. Ol Mūhtar Şahanov siiaqty qoǧam qairatkerlerın ıske qosyp, sol kezde el basqarǧan Kolbinge jetkızıp, ol özı Jeltoqsannan keiın äbden halyqqa jekkörınıştı bolǧan soŋ, amal joq, būl ūsynysty qoldaidy. Sodan Nauryz meiramyn toilau bastaldy. Bıraq, bızde jylda toilanatyn Nauryz meiramy būl şyn mänınde halyqtyq mereke emes, etnografiialyq eske alu bolyp kettı, – deidı Serık Äbdıreşūly.
Onyŋ aituynşa, Nauryz etnografiialyq eske alu künı emes, azamattyq mereke, halyqqa arnalǧan meiram bolyp ötuı tiıs. Nauryzdyŋ basy 14 nauryz da, aiaǧy 22 nauryzda aiaqtaluy tiıs. 14 nauryzda türkılık Jaŋa jyl bosaǧamyzǧa ense, 22 nauryz – Kün men tün teŋeluı. Müşeldık – jyl basy. Qazır eşqandai mereke joq, tek mazaq türınde ötıp jatyr, sahnaǧa şyǧyp, balanyŋ tūsauyn kesedı, betaşar körsetedı, äbden mazaq bolyp tyndyq…
– Oŋtüstıkte meiramdy 1 nauryzdan, Batysta 14-ınen bastaidy. Halyqta qatelık joq, qatelıktı bız tüzeuımız kerek edı, ǧalymdar zerttep, bilıktıŋ aldyna qoiuy kerek. 20-30 jyldan berı älı tüzeler, tüzeler degen nietpen älı kele jatyrmyz, – deidı belgılı mädeniettanuşy, etnolog Serık Erǧali.
– Ärine, biylǧy Nauryz turaly tūjyrymdamamyz qabyldanyp,
Memleket basşysynyŋ tapsyrmasymen jer-jerde, el kölemınde toilanyp jatyr. Bıraq, baǧdarlamaǧa tūjyrymdamanyŋ tek 70-80%-y ǧana engızılgen. Jalpyhalyqtyq meiram tym saiasilanyp ketken sekıldı. Osyny eskersek deimın, – dedı Serık Äbdıreşūly.
Maǧjan Jūmabaev jazǧan: «Qazaqtyŋ nauryzy – dın meiramy emes, şaruaşylyq meiramy, qazaqtyŋ nauryzy tūrmyspen, ǧylymmen bailanystyryp, qoǧamǧa paidaly, igı ıs jasaityn, auyl adamdarymen ūiymdastyratyn meiram etu kerek» deidı. Mūny ol qanşa jyl būryn jazyp kettı. Sonşama jyldan keiın Prezidentımız qolǧa alyp otyr. Iаǧni, Nauryz meiramy jalpy halyqqa arnalǧan, azamattyq mereke boluy tiıs.
Al bızde qalai, Nauryzda halyq ekıge bölınedı – sahna jäne körermen, bıttı sonymen. Eşqandai meiram joq. Özbekterde nege qyzyq, olar midai aralasyp, naǧyz halyqtyq mereke jasaidy.
21-ıne tünımen ūiyqtamai, änmen, jyrmen, telearnalar tıkelei efir jürgızuı kerek. Qydyr keledı degen söz bostan-bos aitylmaidy. Nauryz är şaŋyraqqa bereke, nesıbe, molşylyq äkeledı. Aldaǧy jyldarda 22-ıne Bas taŋdy Prezidentpen qarsy alsaq degen arman bar. 7 sany – kemeldenu, al 9 sany – türkılerde eŋ joǧary ūǧym. Būrynǧy derekterge qaraǧanda, Nauryz taŋyn 9 küimen qarsy alǧan deidı. Küi tartu arqyly Jaŋa jylǧa jetetın küş jinaǧan. Ritual. Jamby atuda qaraŋǧyny ketırıp, jaryqty qarsy alu degen qasiettı ūǧym jatyr. Nauryz degen tūnyp tūrǧan qūndylyq, bız sony qaita qalpyna keltıru arqyly özımızge degen senımımız nyǧaiady, quatymyz küşeiedı, basqa halyq ta bızdıŋ küşımızge senetın bolady. Nauryz – jaŋaru, jaŋǧyru» deidı Serık Erǧali.
