Qai kezde de ūlt tärbiesı bala tärbielep ösıretın äielge qatysty aitumen kelemız. Ūl tentektık jasap, qyz jaŋsaq bassa da anasyn kınälaimyz. Al äkenı ūlt ūrpaǧyn tärbieleudıŋ basyna nege qoimaimyz? Nege qyzdy ūryp, myqtylyǧyn körsetetın er balalar tärbiesın erlerden, äkelerden sūramaimyz?!
Älemnıŋ tynyştyǧy – äkelerde
Soǧysty bastap jatqan kım, kım äielın ūryp öltırdı, kım jas büldırşın qyzdy zorlady, kım kökörım qyzǧa älımjettık jasady, kım ajyrasqan soŋ aliment tölemei qaşyp jür, kım äielı men balalaryn qaqaǧan qysta üiınen quyp şyqty, baspanasyn tartyp aldy, kım ekınşı äiel alyp, bäibışesın arylmaityn küizelıske tüsırdı auzyna kelgen bylapytyn aityp, apa-qaryndasty soǧyp, streske ūşyratatyn kım – ärine, juan jūdyryqtylar, erler. Bylaiǧy jūrtqa azamat bolyp körınetın, üiınde bala-şaǧasyn, äielın, tuysyn apşydai quyryp, jai közge mop-momaqan, kelıstı genii bolyp körınetın ekıjüzdıler bızde de, şetelde de tolyp jatyr.
Alimentke qatysty Qūqyqtyq statistika jäne arnaiy esepke alu jönındegı komitettıŋ mälımetınşe, 2023 jyly Qazaqstanda aliment tölemegenı üşın 1618 adam ızdestırılude eken. Olardyŋ ışınde erler sany – 1476, äielder sany – 142. Izdestırude jürgenderdıŋ köbı – 31 jastan 40 jasqa deiıngıler. Aliment töleuden qaşatyndardyŋ köbı Astana qalasynda eken – 361 adam. Elımızde aliment töleu jönındegı mındetterdı qasaqana oryndamau boiynşa Qylmystyq kodekstıŋ 139-babyna säikes, 427 qylmystyq ıs tırkelgen.
2023 jyly Qazaqstanda aliment tölemegenı üşın 1618 adam ızdestırılude eken. Olardyŋ ışınde erler sany – 1476, äielder sany – 142. Izdestırude jürgenderdıŋ köbı – 31 jastan 40 jasqa deiıngıler. Aliment töleuden qaşatyndardyŋ köbı Astana qalasynda eken – 361 adam
Qoǧamdyq formasiialar almasyp, qūndylyqtar özgergen şaqta qoǧam örkeniettıŋ jaqsy jaǧyn emes, jaman tūsyn boiyna sıŋırgen uaqytta bala tärbiesıne qatysty tek bırjaqty äielderdı, qyzdardy, analardy kınälau orynsyz. Memlekettık tıldıŋ märtebesıne orai aitylatyn jauyr bolǧan stereotipterdı osy qyz balanyŋ tärbiesıne qatysty jiı aitatyn boldyq. Ūlt patrioty siiaqtanyp, tärbienıŋ barlyǧyn äielderdıŋ iyǧyna qaşanǧy arta beremız?!
Ärine, talbesıktı terbeitın, oqytatyn, tärbieleitın ana ǧoi, bıraq er balanyŋ da, qyz balanyŋ da äkeden, aǧadan körgen-tüigenıne jeter eşteŋe joq.
Tärbie eŋ äuelı otbasynan bastalady, äkesınıŋ bylapyt sözdermen şeşesın ūrǧanyn, qyzdaryn tıldegenın körgen ūl keiın körgenın ısteidı. Üidegı terıs tärbienı mektep te, universitet te jöndei almaidy. Baladan būryn äkesın tärbieleu kerek.
– Mektep jasynda qyzymdy synyptas ūl älımjettık jasap, ışınen ūryp, esınen tandyryp qoiady. Eşkımge aitpai, medpunktte jatady. Mektepte oqityn aǧasyna aitpaidy arada kikıljıŋ bolmasyn dep, bıraq aiaqasty bıreuden kezdeisoq estıgen aǧasy ūldy ızdep tauyp, qaryndasynan keşırım sūratady. Mūǧalımder aralasyp, ūldyŋ anasy qyzdyŋ anasyna qoŋyrau şalyp, keşırım sūraudyŋ ornyna ūldyŋ tuǧan aǧasy bolmasa da, tuysqan aǧasy kelıp, qaryndasyn qorǧaǧan aǧasyna qoqan-loqy jasaidy. Qaraŋyz, äkesı anasyna, anasy balasyna jūdyryq jūmsaityn, jolynda kezdeskendı tek japyryp ötudı oilaityn otbasynyŋ tärbiesı osylai eken, ony osy ıs-äreketınen baiqadym, – deidı elordalyq Kümısai Jarqynbekova.
Şynynda da, otbasynda meiırım körgen bala qoǧamda keşırımdı bolyp ösedı, otbasynda meiırımnen jūrdai bolǧan ūrpaq qoǧamda qatygez bolary haq. Juyrda äleumettık jelıde jappai taraǧan videoda balabaqşadaǧy büldırşınnıŋ tobyndaǧy balany aiausyz ūryp, tepkılep jatqanyn közımız kördı. Būl qoǧam arasynda ülken rezonans tuǧyzdy. Menıŋşe, qoǧamǧa moral oqi bergennen naqty ıs-äreketke köşken dūrys.
– Bolaşaqty lozung qylyp, tılmen sairap ümıt kütetın, tırlıgı joq ūlttyŋ alda ne kütıp tūrǧanyn myna video soqyrǧa taiaq ūstatqandai etıp baiandap tūr. Tärbieşıge kınä taǧyp, direktorǧa şara qoldanudyŋ paidasy joqtyŋ qasy. Mäselenıŋ törkınımen emes, mäselenıŋ özımen ainalysu qajet. Yntymaq pen bırlıktıŋ anasy – adamgerşılık, äkesı – ädıldık. Adamgerşılıkke bükıl qasiet kıredı. Öitkenı anadan – qasiet, äkeden – ösiet degen. Qasietten jūrdai bola otyryp, ösiettı örkendetemız deu – jai ösek, paidasynan ziiany köp dünie. Zaŋmen emes, ojdanmen jūmys ısteuge jūmylu qajet. Ne ıstesek te suy şyǧyp, saǧy synatyn qoǧam boldyq, öte ökınıştı! Nege? – deidı qoǧam belsendısı Nūrken Asanov.
Ne ıstemek kerek?
* Ata-analar üide balabaqşadaǧy balasynan bastap mekteptı bıtırıp bara jatqan balasyna deiın eşkımge tiıspe, qamqor, janaşyr bol dep aityp otyruy kerek. Tärbie degen – üide balalaryŋnyŋ boiynan körgıŋ keletın mınez-qūlyq modelın künde aityp otyru. Tüptep kelgende, «taspen ūrǧandy aspen ūr» degen danalyqty bızdıŋ babalar aityp ketken joq pa edı?!
* Balabaqşa men mektepte bala boiyna tärbie sıŋırudıŋ nūsqaulyǧy kerek. Belgılı bır mınez-qūlyq modelın (būzyq bolma, eşkımge tiıspe, balalardyŋ bärıne kömektes) künde 5 ret ärtürlı kontekste qaitalasaŋ, balanyŋ (kez kelgen adamnyŋ) jürıs-tūrysy özgeredı, – deidı qoǧam belsendısı Şyŋǧys Mūqan.
P.S: Jahandanudyŋ qatygez tyrnaǧyna ılıgıp, jastarymyz jauyz bola bastasa, adamgerşılıkke, ızgılıkke ündeitın qazaqy qoǧam üşın öte qauıptı. Endeşe mäselenıŋ törkınımen emes, mäselenıŋ özımen ainalysu qajet. Būǧan qyzyl sözdıŋ, esep üşın ötetın jiyn qajet emes, otbasynan bastalǧan tälım-tärbie balabaqşada, mektepte jalǧasuy tiıs. Salmaqty, baiypty, meiırımdı ata-anadan, zerdelı mūǧalımnen, bılıktı tärbieşıden qatygez bala şyqpaityny aidan anyq.
