1993 jyly qūrylǧan «Vatra» ukrain ortalyǧy astanalyq etnomädeni ortalyqtarynyŋ bıregeiı bolyp tabylady. Kezınde belgılı ǧalym, hirurg, qoǧam qairatkerı Zinovii Grisuliak ırgesın qalaǧan ortalyq būl künde elordalyq etnomädeni bırlestıkterdıŋ köşbasşysyna ainalyp, än-jyrymen dostyq dumanyn tasytyp keledı. «Vatra» qazaq tılınde oşaqty, onda mazdap janǧan otty bıldıredı. Otty jaǧalai otyrǧan jüzı jarqyn dostardyŋ şoq qyzuyna jylynyp, äŋgıme-düken qūrǧan sätterı de osy «vatra» maǧynasyn tolyqtyra tüsedı.
– «Vatra», şyn mänınde, astanalyq ukraindardyŋ mädeni oşaǧyna ainaldy dep aituǧa bolady,-deidı ortalyq jetekşısı Taras Chernega. Bızdıŋ qyzmetımızdıŋ basty baǧyty – bılım beru, mädeni-aǧartu, halyqtyŋ mädeni mūrasyn nasihattau. Osy maqsatta jeksenbılık mektep aşyp, «Chervona Kalina» vokaldy ansamblı men «Vatrianochka» bi ūjymyn qūryp, «Kudesnisa» kesteşıler klubyna qolöner şeberlerın jinadyq. Özım 2000 jyldan berı şyǧyp kele jatqan «Ukrainskie noviny» respublikalyq gazetınıŋ bas redaktory qyzmetın de qatar atqaramyn.
Jeksenbılık mektep – bızdıŋ maqtanyşymyz. Onda L.Pnevskaia, Iý.Martynenko, S.Chernega, Iý.Amirova sekıldı bılıktı ūstazdar ukrain tılı men ädebietınen, tarihy men önerınen därıs beredı. Alǧaşqy aşylǧan künınen bastap talai elordalyq balalar bızdıŋ mektepten tülep şyqty. Osynda öz ūltynyŋ mädeni qainarlarynan susyndap, jeke şyǧarmaşylyǧyn damytuǧa barlyq jaǧdai jasalǧan.
Rasynda da, qalalyq bılım basqarmasy qarjylandyryp otyrǧan jeksenbılık mektepterdıŋ öskeleŋ ūrpaq tärbiesınde maŋyzy zor. Elordanyŋ bılım ordalarynda oqyp jatqan barlyq ukrain balasy özderınıŋ ata-babalary turaly, olardyŋ salt-dästürlerı turaly maǧlūmatty osy jerde alady. Qandai ūlt bolsa da, etnikalyq şyqqan tegın bılgen adam öz mädenietıne keŋ boilaǧan saiyn özge mädeniettı de tüsıne alatyn biık deŋgeige köterıledı. Būl, äsırese, köp etnos ökılderı jasap jatqan elımızdıŋ jaǧdaiynda asa qajet. Ūlttar arasyndaǧy tatulyq pen dostyqtyŋ negızı osy mektepterde bastau alady. Etnostar arasyndaǧy aǧartu jūmystarynyŋ negızı – ūlttyq lingvistikalyq mektepterdıŋ jūmysy bügınde öz nätijesın bergenınıŋ kuäsı bolyp otyrmyz.
Sondai-aq, oquşylardyŋ ata-analarymen de tyǧyz jūmys ısteimız. Olar säbilerınıŋ mektepke barǧaly aşylyp, bırınıŋ – qolönerıne, bırınıŋ – suret saluǧa, keste toquǧa beiımı aşylyp, qyzyǧuşylyǧynyŋ arta bastaǧanyn aityp jatady. Ortalyq ötkızgen qandai da bır mereke oquşylardyŋ qatysuynsyz ötpeidı. Olar än salyp, taqpaq jattap, bi bileidı. Oiyn balasynyŋ jauapkerşılıgı artyp, özıne berılgen tapsyrmaǧa asa mūqiiat qaruynyŋ özı mekteptıŋ erekşe därejesın tüsınuınen der edım. Jeksenbılık mektep – balanyŋ tūlǧa bolyp qalyptasuyna äser etetın ömır mektebı. Mūnda eşkım naşar baǧa aldym dep qinalmaidy. Mūnda tek dostyq pen tüsınıstık, jaŋa ılımge ūmtylys pen ülken qyzyǧuşylyq qana ruhani mūranyŋ törıne bastaidy.
Jeksenbılık mektepterdıŋ etnomädeni ortalyqtaryndaǧy tūraqty jūmysy onyŋ keŋ qoldau tabuy menıŋ osy sözderımdı däleldei tüsedı, – deidı elordalyq ukraindardyŋ beldı ökılı Taras Chernega.
Ūlttyq kiım şertken syr
Kez kelgen halyqtyŋ mädeni mūrasy sol halyqtyŋ kiım kiısınde, salt-dästürınde, muzykasy men än-biınde körınıs tabady. Sol belgısı arqyly özge etnostan aiyrmaşylyǧy men erekşelıgın bılıp jatamyz.
«Vatra» ukrain mädeni ortalyǧyna kelgen adam osy bır mädeniettıŋ materialdy bailyǧymen jaqyn tanysuyna bolady. Mūnda muzykalyq aspaptar, tūrmysta qoldanylatyn būiymdar, qolöner şeberlerınıŋ tuyndylary jinaqtalǧan.
Ärine, ūlttyq kiımder de köp närseden syr şertedı. Qyzyldy-jasyldy gülden örılgen güldeste, jelke tūsyna türlı-tüstı lenta taǧylǧan erekşe bas kiımdı tek osy ūlttyŋ boijetkenderı kiedı. Ukrain boijetkenderı güldesteden basqa basyna jäi lenta bailap jüredı eken. Qymbat pärşadan nemese keselengen matadan qiyqşa etıp, maŋdaiyn bastyra tartyp alu da osy qyzdardyŋ dästürınde bar. Qyzdardyŋ būrymdary ekı örım bolyp keledı. Jalpy, aǧaiyndy apaly-sıŋılıdei ūqsas keletın orys qyzdarynan aiyrmaşylyǧy qolaŋ şaşyn ekı aiyryp qos būrym etıp öredı jäne būl tek ukraindarǧa tän. Orystardyŋ ejelgı saltynda qyzdary şaştaryn bır būrym etıp öredı eken.
Ūlttyq kiım myŋdaǧan jyldar boiyna sol ūlttyŋ ardaq tūtqan qūndylyqtaryna, dünie tanymyna, tūrmys saltyna qarai qalyptasady. Ukrain qyzdarynyŋ qynama bel qyzyl küreŋ kürtesı, beldemşesın japqan torly aljapqyşy, kestemen kömkerılgen jeidesı men qyzyl etıgı osy halyqtyŋ taǧy bır erkşelıgınen habardar etıp tūrǧandai. Iаǧni, halyqtyŋ tabiǧi jaratylysy, talanty men erekşe körkem talǧamy osy jerde de körınıs beredı. Qandai kiım ülgısıne qarasaq ta, tabiǧatynan ädemı jaratylǧan ukrain qyzdarynyŋ bar sipatyn, symbatyn aşuǧa arnalǧandai. Olardyŋ şetınen änşı-bişı bolyp keletını de sondyqtan. Önerpaz halyqtyŋ önerı turaly «Vatrianochka» bi ansamblınıŋ jetekşısı, respublikanyŋ eŋbek qairatkerı Iýliia Amirova äŋgımelep berdı:
– Bızdıŋ bi ansamblımız – elorda sahnasynda öner körsetumen bırge türlı respublikalyq, halyqaralyq jarystarǧa da qatysyp jürgen ūjym. Ukraina ūlttyq bi önerınıŋ üzdık nasihattauşysy desek te bolady. Jalpy, ūlttyŋ eŋ keŋ taraǧan halyq biı «gopak» dep atalady. Onyŋ ärtürlı varianttary bolsa da, elementerı, qimyl-qozǧalysy bır bolyp keledı. Bidı jıgıtterdıŋ oryndauy şart. Öitkenı, «gopak» kürdelı akrobatika, türlı soǧys qimyldaryn körsetetın kürdelı filosofiianyŋ jymdasqan türı. Al, onyŋ lirikalyq türı «kazachok» degen atpen köpke tanymal. Būl – jūpqa arnalǧan bi. Asa şiraq, şalt qimyldy, qyz ben jıgıttıŋ ara qatynasynyŋ süikımdı qylyǧy men ezu tartar da körınısterdı beretın bi. Ūlttyq bi önerı joǧary daiyndyqty talap etedı. Soǧan qaramastan, būl bilerdıŋ köptegen elementterın qarapaiym halyq erkın oryndaidy. Olardyŋ egde-jasyna qaramai halyq merekelerdı ūlttyq bilerımen qyzdyra tüsetını de sondyqtan bolsa kerek…
Repertuarynda 100-den astam ukrain, orys, qazaq änderı bar «Chervona Kalina» vokaldy ansamblı elordalyqtarǧa jaqsy tanys. Türlı qalalyq, oblystyq baiqaulardyŋ jeŋımpazy. Ūzaq jyldar boiyna jetekşılık etken T.Biriukova konsertmeister V.Prus ekeuı äuesqoi änşılerdıŋ talantyn şyŋdap, ansambldı köpke tanymal etı.
Änşıler L.Makuşenko, E.Chehovskaia, A.Borodina, R.Nikanorova, L.Antoniuk, A.İgnatenko, İ.Voloşin, V.Iýras, N.Nesteruk, Iý.Martynenkomen bırge A.Kupriaşina, Z.Kuznesova, N.Sapunkova triosy ukrain änderınıŋ barlyq qyryn aşyp, tabiǧi örnegın būzbai tyŋdauşysyna jetkıze bıledı.
Astanalyq ukrain etnomädeni oşaǧynyŋ jaǧylǧanyna jiyrma jyl tolǧanyn byltyr atap ötken bolatyn. Orys, belarus, korei, tatar, türık jäne basqa da elordalyq etnomädeni bırlestık ūjymdary elordalyq ukraindardyŋ merekesımen qūttyqtady. Ärıptester aldaǧy atqarar ısterımen tanystyryp, täjıribe bölıstı. Ädemı keştıŋ jalǧasy halyqtyŋ än-biıne ūlasty. Jinalǧan qauym bır ottyŋ basynda jinalǧandai sezıne aldy. Sebebı, jürekterdı jylytar būl jylulyq ortalyqtyŋ «vatra» atynan da bılınıp tūr…
Aigül UAISOVA
