2018 jylǧy 1 qaŋtardaǧy jaǧdai boiynşa zeinetaqy jinaqtarynyŋ jalpy somasy 7,78 trln teŋgenı qūrap, 2017 jylmen salystyrǧanda 1,1 trln teŋgege artqan eken. Iаǧni bır jyl ışındegı ösım 16,4 paiyzdy qūraǧan. Al zeinetaqy jarnalarynyŋ jalpy tüsımı bır jyl ışınde 8,3 paiyzǧa ösken. «BJZQ» AQ Astana qalasy filialynyŋ basqaruşy direktory Mūrat ŞÄRIPOVPEN sūhbat qūrǧan bolatynbyz. Sūhbat barysynda ol zeinetaqy turaly osy jäne basqa da aqparattaryn ortaǧa saldy.
– Mūrat Tūrsynūly, 2018 jyldan bastap nege zeinetaqy tölemderı ai saiyn BJZQ-dan tölene bastady?
– Zeinetaqy zaŋnamasyna Bıryŋǧai jinaqtauşy zeinetaqy qorynan zeinetaqy tölemderın keste boiynşa jüzege asyru tärtıbıne qatysty engızılgen özgerıster 2018 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap küşıne endı. «Qazaqstan Respublikasynda zeinetaqymen qamsyzdandyru turaly» zaŋyna 2015 jyly engızılgen özgerısterge säikes, 2018 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap BJZQ-dan keste boiynşa zeinetaqy tölemderı ai saiynǧy negızde jüzege asyrylady. Eger aluşy ötınış bergen künı onyŋ jinaqtarynyŋ somasy eŋ tömengı zeinetaqynyŋ 12 eselengen mölşerınen aspasa, būl soma aluşyǧa bır ret tolyǧymen tölenedı. Bügıngı uaqytta onyŋ mölşerı – 404940 teŋge. Ai saiynǧy tölemnıŋ mölşerı «Zeinetaqy tölemderınıŋ mölşerın esepteudı jüzege asyru ädıstemesıne» säikes, zeinetaqy tölemderınıŋ jyldyq somasynyŋ on ekıden bır bölıgı retınde belgılenedı. Būl rette ai saiynǧy zeinetaqy tölemderınıŋ mölşerı eŋ tömen künkörıs deŋgeiınıŋ 54 paiyzynan tömen bolmaidy. Biyl eŋ tömengı künkörıs deŋgeiınıŋ mölşerı 28284 teŋge bolsa, onyŋ 54 paiyzy – 15274 teŋge. Būl normalar zeinetaqy jüiesınıŋ tiımdılıgı men BJZQ-dan zeinetaqy tölemderın jüzege asyru ūzaqtyǧyn arttyru maqsatynda engızıldı. Zeinetaqyny ai saiyn töleu älemdık standartqa säikes keledı. Sonymen qatar, būl biudjet esebınen jäne BJZQ-daǧy jinaq esebınen tölenetın ai saiynǧy jiyntyq zeinetaqy tölemderın arttyruǧa septıgın tigızedı.
– Bazalyq zeinetaqyny esepteu qandai täsılmen jürgızıledı?
– Biylǧy 1 şıldeden bastap memlekettık biudjetten tölenetın bazalyq zeinetaqy tölemderın esepteudıŋ jaŋa ädıstemesı qoldanylady. Iаǧni bazalyq zeinetaqyny esepteu tärtıbı özgeredı. Mūnda bazalyq zeinetaqyny taǧaiyndauda 1998 jyldyŋ 1 qaŋtaryna deiıngı jäne 1998 jyldan keiıngı eŋbek ötılı eskerıledı. Eŋbek ötılı eŋbek kıtapşasyndaǧy jazbalarmen rastalady. Eger zeinetkerdıŋ 1998 jyldyŋ 1 qaŋtaryna deiıngı eŋbek ötılı men jinaqtauşy zeinetaqy jüiesıne qatysu ötılı 10 jyl jäne odan tömen bolǧan jaǧdaida, bazalyq zeinetaqy eŋ tömengı künkörıs deŋgeiınıŋ 54 paiyzyn qūraidy. 10 jyldan asqan ärbır jyl üşın būl somaǧa eŋ tömen künkörıs deŋgeiınıŋ 2 paiyzy qosylyp otyrady. Al 33 jyl jäne odan joǧary bolǧanda bazalyq zeinetaqynyŋ mölşerı eŋ tömen künkörıs deŋgeiınıŋ 100 paiyzyna teŋ bolyp, odan asyrylmaidy. Būǧan deiın bazalyq zeinetaqy zeinetkerlıkke şyqqan ärbır azamatqa eŋbek ötılı men ailyq tabysy jäne zeinetaqy jinaǧynyŋ kölemıne qaramastan, ömır boiyna bırdei mölşerde taǧaiyndalyp keldı. Biyl bazalyq zeinetaqynyŋ kölemı 15274 teŋgenı qūraidy jäne ol jyl saiyn ūlǧaiyp otyrady. Al eŋ tömen künkörıs deŋgeiı 28284 teŋgenı qūraidy. Bazalyq zeinetaqy zeinetkerlık jasqa tolǧan barlyq azamattar üşın qaita esepteledı. Zeinetkerler üşın bazalyq zeinetaqyny qaita esepteu avtomatty türde jüzege asyrylady. Būl üşın qosymşa qūjattar ūsynudyŋ qajetı joq. Jarnalardyŋ tölenuı jaiynda barlyq derekter bıryŋǧai aqparattyq jüiede bar. 2018 jyldyŋ 1 şıldesınen keiın zeinetke şyǧatyn azamattar ǧana 1998 jyldyŋ 1 qaŋtaryna deiıngı eŋbek ötılı turaly mälımetter ūsynuy kerek.
– Jūmys beruşınıŋ mındettı zeinetaqy jarnalary degen ne?
– 2020 jyldan bastap qosylatyn jarnalardyŋ taǧy bır türı – jūmys beruşınıŋ mındettı zeinetaqy jarnalarynyŋ engızıluı. Negızı, būl jarnalar 2018 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap engızıluı tiıs bolatyn. Bıraq belgılı sebeptermen 2020 jylǧa deiın keiınge qaldyryldy. Degenmen onyŋ şarty özgermeidı. Būl jarnalardyŋ kölemı jūmyskerdıŋ ailyq tabysynyŋ 5 paiyzyn qūraidy. Ony barlyq jūmys beruşıler, olardyŋ ışınde mındettı käsıptık zeinetaqy jarnalaryn töleitın jūmys beruşıler de öz qarajaty esebınen töleidı. Būl üşın jūmys beruşılerdıŋ ūsynǧan tızımı negızınde Bıryŋǧai jinaqtauşy zeinetaqy qorynda ärbır jūmyskerdıŋ atyna şartty zeinetaqy şottary aşylady. Ondaǧy jinaqtar zeinetkerlık jasqa tolǧan azamattarǧa, mügedektıgı merzımsız bolyp belgılengen bırınşı jäne ekınşı toptaǧy mügedektıgı bar adamdarǧa tölenedı. Bıraq būl üşın mūndai jarnalar olardyŋ şottaryna kemınde 60 ai tūraqty audarylǧan boluy kerek. Būl şottardaǧy jinaqtar salymşynyŋ menşıgı bolyp tabylmaidy jäne mūraǧa qaldyrylmaidy. Jūmys beruşınıŋ mındettı zeinetaqy jarnalary kölemı bırtındep azaiyp bara jatqan ortaq zeinetaqy tölemderınıŋ ornyn basu üşın engızıleiın dep otyr. Ortaq zeinetaqy – 1998 jylǧa deiın bolǧan eŋbek ötılıne bailanysty tölenetın aqşa. Ol üşın 1998 jyldyŋ 1 qaŋtaryna deiın kemınde 6 ai eŋbek ötılı boluy kerek. 2042-2043 jyldarǧa qarai elımızde ortaq zeinetaqyny töleu müldem toqtatylady. Öitkenı būl jyldary 1979-1980 jyldary tuǧan azamattar zeinetke şyǧady. Al olardyŋ 1998 jylǧa deiın eŋbek ötılı bolmaidy. Öitkenı 1998 jyly olardyŋ 18-19 jasta ǧana bolǧany belgılı.
– Özın-özı jūmyspen qamtityn azamattar, jeke käsıpkerler mındettı zeinetaqy jarnalaryn qorǧa qalai audarady?
– Jeke käsıpkerler tūrǧylyqty jerı boiynşa memlekettık kırıster organdarynda agent retınde tırkeluı tiıs. Mındettı zeinetaqy jarnalary salyqtar jäne äleumettık audarymdarmen qatar tölenedı. Advokattar, jeke sot oryndauşylary, jekeşe notariustar, käsıbi mediatorlar men käsipkerler üşin Bıryŋǧai jinaqtauşy zeinetaqy qoryna tölenuge jatatyn öz paidasyna mindetti zeinetaqy jarnalary salyq kezeŋiniŋ ärbir aiy üşin esepteletin, alǧan tabystyŋ 10 paiyzy mölşerinde, biraq tiıstı qarjy jylyna arnalǧan respublikalyq biudjet turaly zaŋda belgilengen eŋ tömen jalaqy mölşeriniŋ 10 paiyzynan kem emes jäne eŋ tömen jalaqynyŋ 75 eselengen mölşeriniŋ 10 paiyzynan aspaityn mölşerde belgilenedi. Eger käsıpker jalpyǧa bırdei belgılengen salyq rejimı boiynşa jūmys ısteitın bolsa, mındettı zeinetaqy jarnalary ai saiyn tabys tölengen aidan keiıngı aidyŋ 25-ınen keşıktırılmei tölenedı. Arnauly salyq rejimı patent negızınde qoldanylatyn bolsa, mındettı zeinetaqy jarnalary Qazaqstan Respublikasynyŋ salyq zaŋnamasyna patent qūnyn töleu üşın közdelgen merzımde jylyna bır ret audarady. Oŋailatylǧan salyq deklarasiia negızındegı arnauly salyq rejimı üşın mındettı zeinetaqy jarnalary Qazaqstan Respublikasynyŋ salyq zaŋnamasynda közdelgen merzımde audarylady. Agent mındettı zeinetaqy jarnalaryn audarudy qolma-qol aqşasyz tölemder arqyly jürgızedı. Eger jeke käsıpkerdıŋ bankte şoty joq bolsa, ol mındettı zeinetaqy jarnalaryn keiınnen Memlekettık korporasiia arqyly BJZQ-ǧa audaru üşın bankke qolma-qol aqşamen engızuı tiıs. Qazır BJZQ salyq organdary jäne Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgımen bırge özın-özı jūmyspen qamtityn azamattardy jäne mındettı zeinetaqy jarnalaryn tūraqty audarmaityn nemese müldem audarmaityn adamdardy zeinetaqy jüiesıne tartu jūmystaryn jürgızıp keledı. Būl rette aqparattyq-tüsındıru jūmystarynyŋ maŋyzy öte zor. Öitkenı bolaşaq zeinetaqynyŋ kölemı zeinetaqy jarnalarynyŋ qorǧa tūraqty audaryluyna tıkelei bailanysty.
– Bıryŋǧai jinaqtauşy zeinetaqy qoryna erıktı zeinetaqy jarnalaryn qalai audaruǧa bolady?
– Qazaqstannyŋ kez kelgen azamaty Bıryŋǧai jinaqtauşy zeinetaqy qoryna erıktı zeinetaqy jarnalaryn audara alady. Erıktı zeinetaqy jarnalarynyŋ mölşerlemesı, olardy töleu, sondai-aq, zeinetaqy tölemderın jasau tärtıbı şart taraptarynyŋ özara kelısımı boiynşa belgılenedı. Jarna esebinen zeinetaqymen qamsyzdandyru turaly şart Bıryŋǧai jinaqtauşy zeinetaqy qory keŋsesınde jasalady. Jeke tūlǧa öz paidasyna nemese üşınşı tūlǧanyŋ paidasyna şart jasau üşın jeke basyn kuälandyratyn qūjat tapsyrady.
– BJZQ-nyŋ biylǧy jospary qandai?
– Qor aldynda bırneşe mındet tūr. Mysaly, zeinetaqy qyzmetterın älemdık standarttarǧa sai etıp körsetu – eŋ maŋyzdy mındetterdıŋ bırı. Būdan basqa, BJZQ ärbır salymşy üşın zeinetaqyny derbes josparlau boiynşa käsıpqoi keŋesşı qyzmetın atqaratyn bolady. Mamandarymyz azamattarǧa zeinetkerlıkke şyqqanda zeinetaqy tölemderın qandai mölşerde alatyndyqtaryn eseptep, tüsındırıp beredı. Sonymen qatar, olar zeinetaqy jinaqtaryn arttyru üşın ne ısteu kerektıgı turaly aqyl-keŋes beredı. Būl – bızdıŋ strategiia aiasyndaǧy jaŋa qyzmet. Ol üşın qor zeinetaqy kalkuliatoryn jetıldıredı. Qazırdıŋ özınde saitymyzdaǧy boljamdy kalkuliatordyŋ kömegımen bolaşaqta alatyn zeinetaqy tölemderınıŋ mölşerın anyqtauǧa bolady. Alaida jetıldırılgen derbes kalkuliator jeke şottaǧy derekterdıŋ negızınde zeinetaqyny däl esepteuge mümkındık beredı. Bız operasiialyq jūmyskerlerdıŋ arasynan käsıpqoi keŋesşılerdı daiyndaityn bolamyz. Olar derbes kalkuliator arqyly eseptelgen körsetkışterdı dūrys tüsınuge jäne laiyqty zeinetaqy alu üşın zeinetaqy jarnalarynyŋ kölemı men audarylu jiılıgın belgıleuge kömektesedı.
Qor erıktı zeinetaqy jarnalaryna da erekşe köŋıl böletın bolady. Qazır halyqaralyq täjıribelerdı zertteudemız. Keiın sol zertteu nätijelerın, salyqty jeŋıldetu jäne basqa da ūsynystardy eskere otyryp, tūrǧyndardy erıktı zeinetaqy jinaqtaryn qalyptastyruǧa tartu jūmystaryn jürgızemız.
Nūrdäulet KÄKIŞEV
