Resmi derekter boiynşa Astana qalasynda 165 myŋ avtokölık tırkelgen. Oǧan elordaǧa kelımdı-ketımdı adamdardyŋ kölıgın qossaŋyz, kün saiyn qala köşelerı qandai qarbalasta bolatyndyǧyn baiqau qiyn emes. Bügınde «temır tūlpar» tızgındegender arasynda egde jastaǧylardan görı, otyz beske deiıngı jastardyŋ qarasy basymdau. Ärı olardyŋ köpşılıgı näzıkjandylar ekenın de körıp jürmız. Ras, uaqyt ünemdeu, qolǧa alǧan ıstıŋ oŋtaily şeşıluı, barar jerıŋe tez jetu üşın avtokölıktıŋ qajettılık ekenınde söz joq. Äsırese, būl qoǧam jūmysy men üi şaruasyn qatar alyp jüretın qaraközderımızge kerek-aq. Onyŋ üstıne avtokölık bailyq retınde emes, kündelıktı qajettılık retınde moiyndalyp otyrǧan zamanda qaltasynda qarjysy bar jan qalaǧanyna qol jetkıze alary da sözsız. Tek keiıngı kezde şetelden maşina kırgızudıŋ qiyndap ketkendıgı bolmasa. Şynyn aitqanda, oǧan da qarap jatqan jastar joq.
Degenmen, bızdıŋ negızgı aitpaǧymyz ol emes. Bızdı qatty tolǧandyryp jürgen mäselenıŋ bırı – qalamyzdaǧy avtokölık jürgızuşılerdıŋ mädenietı men ışkı tärbiesı. Ekınşı sözben aitqanda, jol üstındegı syilastyq. Ömır bolǧan soŋ kündelıktı tırşılıkte ärtürlı jaǧdailar kezdesıp jatady. Äsırese, jelmen jarysyp jüitkıp kele jatqan kölıktıŋ jürgızuşılerı bırınıŋ-bırı aldyn kesıp, oraǧytyp nemese bırıne-bırı jol bermei ötıp ketetın jailar az emes. Būl – temır tūlpar tızgındegenderge belgılı jaǧdai. Ärine, jol erejesın saqtaǧan, zaŋǧa baǧynǧan dūrys. Degenmen, asyǧystyqta aldyn kesken adamdy bırden soqqyǧa jyǧu, ar-namysyna tiıp balaǧattau qandai tärbiege jatady.
Sairan tübı – oiran
Astana qalasyndaǧy «Samal» şaǧyn audanynda adam ölımıne soqtyrǧan oqiǧa boldy. Tün jarymda qabatty üilerdıŋ aulasyna kıre berıste «BMV» avtomaşinasynda otyrǧan ekı jıgıt auladan şyǧyp kele jatqan «Mersedes» avtokölıgınıŋ jürgızuşısıne jol bermei, şekısıp qalady. Sol jerde 20-25 jastardaǧy «BMV»-daǧy ekı jıgıt qarsylasyn köp sözge kelmei sūlatyp salǧan.
Taǧy bırde qoǧamdyq avtobus pen «Toiota kamri» qaqtyǧysty. Aialdamadan şyǧyp bara jatqan avtobusqa jol beru kerektıgın ūmytqan «Toiota» jürgızuşısı avtobus jürgızuşısın bylapyt sözdermen kömıp tastady. Ört söndıruşı, «jedel järdem», polisiia maşinalaryna qai kezde de jol berıp ötkızıp jıberuge tiıstı jürgızuşı öz qatelıgın tüsınbesten, jūdyryq ala jügırdı.
«Apatty da köbeitıp otyrǧan – jürgızuşıler arasyndaǧy tüsınıstıktıŋ joqtyǧy, menmendık. Jalpy, bızde jürgızuşı mädenietı tömen. Jol ortaq, ereje bıreu desek te, rölde otyrǧan janda jelık bola ma, kım bılsın, bylai qaraǧanda, sabyrly körınetın adamnyŋ özı temır tūlparǧa otyrysymen özgerıp sala beredı. Keide maşinany iırıp qoiyp joldyŋ däl ortasynda kelıspei qalǧan jürgızuşılerdıŋ bılek sybanyp töbelesıp jatatyny da kezdesedı. Sonda bas jaryp, köz şyǧaratyndai eşteŋe joq. Asyqqan bıreu ekı kölıktıŋ ortasyndaǧy araqaşyqtyqtyŋ aşyq qalǧanyn paidalanyp ortaǧa kırıp ketedı, bolmasa, asyqqan jürgızuşı ekınşı qatardan bırınşı qatarǧa ötpek bolady nemese ebın tauyp ozyp ketpek bolady. Būǧan tüsınıstıkpen qaraityndar bar. «E, asyǧyp tūrǧan ǧoi, bara bersın» deidı ondailar keŋ peiıldık tanytyp. Al jaŋaǧydai «namysy taptalǧandar» öitıp jaibaraqat otyrmaidy. Özın attap ketken kölıktı quyp jetıp aldyna şyqqanşa şetke tyqsyryp, odan qalsa dabylyn bezektetıp, ışte otyrǧan jürgızuşı közıne qoraş körınse terezesın aşa salyp doq körsetu, keide jūdyryǧyn ala jügıru ädetke ainalǧan. Tıptı, qalypty jaǧdai sekıldı.
Jürgızuşıler eregesınıŋ kesırınen oryn alatyn apat ta az emes. Būryn qara joldyŋ boiynda kelıspei qalǧan pendelerdıŋ kerıldesıp jatatynyn, töbeleskenın estısek. Endı jaǧdai atysuǧa deiın jetıptı. Kölıgınıŋ ülkendıgıne, süienerınıŋ myqtylyǧyna qarap qimyldaityndardy jol erejesıne qatysty jaŋa aiyppūldardyŋ da täubaǧa keltıre almaǧany ökınıştı, ärine. Endı, bälkım, sol zaŋnamaǧa «kölık basqaryp kele jatyp basqa tūlǧany balaǧattaǧany üşın», «Jol boiynda töbeleskenı üşın», «Arnauly jolaqtan ötıp bara jatqanda jaiau jürgınşılerge böget jasaǧany üşın», «Jedel järdem, polisiia, ört söndıru qyzmetınıŋ kölıkterın jıbermegenı üşın» dep arnaiy aiyppūldar engızu kerek şyǧar. Sebebı, qazır adamdyqpen, aqylmen eşkımdı tüzei almaisyŋ, bügıngı zaman qoryqqandy syilaityn, seskengen jaǧdaida ǧana aiaǧyn abailap basatyn zaman boldy ǧoi» deidı Ainūr esımdı oqyrman.
Kökeidegı tüitkıldı döp basyp, däl aityp otyr. Zaŋ qatal, aiyppūl qomaqty bolǧanymen, jürgızuşılerdıŋ mädenietı men jol üstındegı syilastyǧy tüzelıp kete qoiǧan joq. Köpşılıgı erejenı saqtamaidy. Qarapaiym
qauıpsızdık beldıgın taǧudy «ūmytyp» ketedı. Jyldamdyqty belgılı mejeden asyryp jıberedı. Tyiym salynǧan belgılerdı eskermeidı. Kölık jürgızıp kele jatyp ūialy telefonmen söilesedı. Osynyŋ barlyǧy zaŋ būzuşylyq ekenın tüsınbeitın siiaqty. Äiteuır, jürgınşıler de, kölık jürgızuşılerı de asyǧys. «Asyǧystyq – şaitannyŋ ısı» demekşı, qūqyq būzuşylyq pen jol apatyna asyǧystyqtyŋ sebebı köptep tiıp jatyr.
Jaiauǧa da jaza bar
Ekınşı bır oilanarlyq jaǧdai, avtokölıktı kez kelgen jerge qoiyp jüre beretın jürgızuşılerdıŋ jauapkerşılıgı turaly. Ymyrt tüse qalanyŋ kez kelgen aulasyna bas sūqsaŋyz, qaz-qatar qoiylǧan maşinalardan aiaq alyp jüre almaisyz. «Osy üidıŋ tūrǧylyqty tūrǧyny retınde jekemenşık kölıgımızdı aulaǧa qoiuǧa qūqymyz bar» deidı üi ielerı. Solai-aq bolsyn. Alaida, betın aulaq qylsyn, kezdeisoq ört şyǧyp nemese bıreu qysylyp auyryp, «jedel järdem» maşinasyn şaqyrtatyn jaǧdai bola qalsa, auladaǧy maşinalardan olar dıttegen jerıne öte almaidy ǧoi.
Sonda qaitpek?
Säule esımdı oqyrmannyŋ pıkırı de oilantady.
«Bügın menı qūdai saqtady. Bögenbai batyr köşesımen zymyrap kele jatyr edım, jan-jaǧyna qarau degen joq, bır äiel aldymnan jügıre şyǧyp, joldyŋ ekınşı betıne öttı. Myjyp kete jazdadym. Özı mas, teŋselıp, tük bolmaǧandai ketıp bara jatyr. Der kezınde tejegıştı basyp ülgerdım. Jyldamdyǧym asa qatty emes edı. Eger qaladaǧy tiıstı jyldamdyq – saǧatyna 60 şaqyrym alyp kele jatqanymda, anyq basyp keter edım jäne sol üşın basym pälege qalar edı… Ol ölıp ketse, özı kınälı bolsa da, men sottalar edım. Sonda deimın-au, özı mas, özı belgılenbegen jerden jügırıp ötıp, ketkenıne qaramastan, men kınälı bolamyn ǧoi… Aidyŋ-künnıŋ amanynda abaisyzda kısı öltırıptı dep türmege qamalsam, bala-şaǧamnyŋ künı ne bolar edı?… Osy oraida zaŋǧa özgerıs engızu kerek degen oi keldı. Bıreudıŋ özıne kerek bolmaǧan ömırı üşın men nege jauap beruım kerek? Özı menıŋ kölıgımnıŋ astyna kep tüsse, men nege jauapqa tartyluǧa tiıspın?!! Ony aitasyz, baǧdarşamnyŋ jasylynan nemese «jaiau jürgınşıge» arnalǧan jolaq joldardan tez-tez ötudıŋ ornyna, kerısınşe, adamdar jaiylymdaǧy qoi siiaqty mamyrlap qalady. Jaibaraqat, maŋ-maŋ basyp, şainaŋ-şainaŋ saǧyzyn küisep, qolynda sotka… Sony kütıp, oŋ jaqqa būryla almai bır keruen kölık toqtap tūrady…» deidı.
Jolda jüru, köşeden ötu mädenietın qaşan meŋgeredı ekenbız?… Bız osy saualdy Astana qalasy IID JPB ūiymdastyru, aldyn alu jäne baqylau bölımınıŋ bastyǧy, polisiia podpolkovnigı Äuezhan Jaqsylyqov myrzaǧa qoiǧanymyzda, ol bylai dedı: «Qazaqstan Respublikasynyŋ Äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly kodeksınde jürgızuşınıŋ mädenietıne qatysty jauapkerşılık qarastyrylmaǧan. Kölık jürgızuşılerı jol jüru erejesınıŋ talaptaryn būzǧan jaǧdaida ǧana jauapkerşılıkke tartylady.
Qazaqstan Respublikasynyŋ Äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly kodeksıne säikes kölıkterın kez kelgen jerge qoiyp ketıp, tärtıp būzǧany üşın 5 ailyq eseptık körsetkış mölşerınde aiyppūl salynady. Osy erejenı qaitalap būzsa, üş ese köp aiyppūl töleidı.
Jaiau jürgınşıler jol jüru erejesı talaptaryn būzǧany üşın 5 ailyq eseptık körsetkış mölşerınde, jüielı türde būzsa, 15 ailyq eseptık körsetkış mölşerınde aiyppūl töleidı nemese 3 täulıkke qamauǧa alynady».
Būl – resmi adamnyŋ bergen
jauaby.
Äitse de, mūndai qataŋ talaptardyŋ qala köşelerınde köbıne eskerıle bermeitını qiyn-aq. Qamşynyŋ sabyndai qysqa ǧūmyrda jol üstınde de syilasa bılgenge ne jetsın!
Taŋatar TÖLEUǦALİEV
