Keşe elordadaǧy Täuelsızdık saraiynda Älemdık jäne dästürlı dınder köşbasşylarynyŋ VII sezı bastaldy. Ekı künge sozylatyn halyqaralyq jiynda älemnıŋ 50 elınen kelgen dın (islam, hristian, buddizm, iudaizm, induizm, daosizm, sintoizm jäne t.b.) köşbasşylary jahandyq qauıpsızdık pen beibıtşılıkke qatysty eŋ tüitkıldı mäselelerdı dialog alaŋynda talqylady.
Märtebelı meimandardyŋ arasynda Rim Papasy Fransisk, Äl-Azhardyŋ Joǧarǧy imamy, şeih Ahmed at-Taieb, İerusalim patriarhy III Teofil, Aşkenazdyŋ bas ravvinı David Lau, İzraildıŋ Bas sefard ravvinı İshak İosif jäne basqalary bar. Keşe sezd «Pandemiiadan keiıngı kezeŋdegı adamzattyŋ ruhani jäne äleumettık damuyndaǧy älemdık jäne dästürlı dınder köşbasşylarynyŋ rölı» degen taqyryptaǧy plenarlyq otyryspen aşyldy. Älemdık jäne dästürlı dınder köşbasşylarynyŋ VII sezı dūǧa jasau üşın bır minuttyq ünsızdıkten bastaldy.
Qaişylyqtardy küşpen, qorqytumen şeşe almaimyz!
Älemdık jäne dästürlı dınder köşbasşylarynyŋ VII sezı dūǧa jasau üşın bır minuttyq ünsızdıkten bastaldy. Odan keiın Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev plenarlyq otyrysty aşyp, Qazaqstan üşın älemnıŋ eŋ qūrmettı ruhani köşbasşylaryn bırge jinap, dialog ornatu ülken qūrmet ekenın atap öttı. Prezident Vatikan men Katolik şırkeuınıŋ basşysy Rim Papasy Fransiskke, eŋ köne Äl-Azhar islam universitetınıŋ Joǧarǧy imamy Şeih Ahmad at-Taiebke, Orys pravoslav şırkeuınıŋ ökılderıne, İzraildıŋ Bas aşkenaz ravvinı David Lauǧa, İzraildıŋ bas sefard ravvinı İshak İosifke jäne forumnyŋ barlyq qatysuşysyna özınıŋ ıltipatyn bıldırdı.
«Bızdıŋ şaqyruymyzdy qabyl alyp, Qazaqstanǧa kelgenderıŋız üşın bärıŋızge alǧys aitamyn. Būl beibıtşılıktı saqtauǧa jäne örkenietaralyq dialogty nyǧaituǧa bärımızdıŋ müddelı ekenımızdı körsetedı. Özgerıske toly ärı belgısızdık beleŋ alǧan qazırgı zamanda bügıngı basqosudyŋ airyqşa mänı bar. Bızdıŋ sezd örkenietaralyq dialog ornatatyn jahandyq deŋgeidegı alqaly jiynǧa ainaldy. Būl forumdy ötkızuge Qazaqstannyŋ bastamaşylyq etuı beker emes. Sebebı qazaq jerı ǧasyrlar boiy Batys pen Şyǧystyŋ arasyndaǧy köpır bolyp keledı. Osynda, iaǧni Ūly dala törınde nebır alyp köşpelı imperiialar ömır sürgen. Dıni ūstamdylyq – olardyŋ bärıne ortaq sipat» dedı Qasym-Jomart Toqaev.
Prezident Qazaqstan halqynyŋ türlı örkenietter men dınderdıŋ dästürın, tözımdılık pen aşyqtyq qasietterın qabyldaǧanyna jūrttyŋ nazaryn audardy. Sondyqtan «bırlıgımız – äraluandyqta» qaǧidaty elımızdıŋ negızgı ūstanymyna ainaldy. «Qazırgı uaqytta 100-den astam etnos Qazaqstanda özara tüsınıstık pen kelısım jaǧdaiynda ömır süredı. 18 konfessiianyŋ 4 myŋǧa juyq dıni bırlestıgı erkın jūmys ıstep jatyr. Mūny bızdıŋ baǧa jetpes bailyǧymyz ärı myzǧymas basymdyǧymyz dep sanaimyz. Sezdıŋ ötkızıluı – elımız ben bükıl älemde dialog pen yntymaqtastyqty nyǧaitudy közdeitın Qazaqstan saiasatynyŋ maŋyzdy baǧyty. Būǧan deiıngı forumdarda qabyldanǧan deklarasiialarda qandai ideialardyŋ atyn jamylǧanyna qaramastan radikalizm, zorlyq-zombylyq pen qaqtyǧystar ärdaiym synǧa alyndy. Qazırgı kürdelı jaǧdaida dıni köşbasşylardyŋ bır üstel basyna otyryp, kez kelgen qaişylyqty eŋseretın ızgı amaldyŋ ülgısın küllı älemge körsetuı asa maŋyzdy. Menıŋ oiymşa, bızdıŋ sezdıŋ basty missiiasy men erekşelıgı osynda» dedı Prezident.
Memleket basşysy ındettıŋ taraluy ekonomika, saiasat, äleumettık qatynastar siiaqty ömırdıŋ barlyq salasyna qatty yqpalyn tigızdı dep sanaidy. Karantindık şaralar tauar tasymaldau joldary men qyzmet körsetu, turizm, kölık jäne basqa da salalarǧa kerı äserın tigızdı. Daǧdarysqa qarsy memlekettık şyǧyndardyŋ artuy ekonomikanyŋ qūldyrauyn tejedı, bıraq jahandyq infliasiianyŋ ösuıne yqpal ettı. Qasym-Jomart Toqaevtyŋ aituynşa, ırı derjavalar arasynda geosaiasi qaişylyqtar küşeiıp, älemnıŋ tükpır-tükpırınde şielenıster üdei tüstı. «Qyrǧi-qabaq jäne özara senımsızdık jaǧdaiy halyqaralyq qatynasqa qaita oralyp jatyr. Zamanaui syn-qaterlerge nenı qarsy qoiuǧa bolady? Tarihtyŋ būǧan bır ǧana jauaby bar. Ol – ızgı niet, dialog jäne ortaq küş-jıger. Tabysqa jetudıŋ basqa kepılı joq. Qazaqstan kez kelgen dauly mäselenı BŪŪ Jarǧysyna säikes tek qana kelıssöz üstelı arqyly şeşudı ünemı aityp keledı. Tuyndaǧan qaişylyqtardy küşpen, qorqytumen nemese sanksiialarmen retteu mümkın emes ekenıne senımdımız. Mūndai sätterde gumanistık idealdarǧa jügınu asa maŋyzdy. Olardyŋ basty qainar közı dästürlı dınder ekenı dausyz» dedı Memleket basşysy.
Prezident jaŋa jüienıŋ qauıpsızdıgı adam ömırınıŋ absoliuttı qūndylyǧy, bır-bırınıŋ müddelerın qūrmetteu, özara kömek, aşyqtyq, teŋdık jäne ädıldık siiaqty qaǧidattardan qūrylady dep sanaidy. Būl mäselede adamgerşılık bedel men ruhani köşbasşylardyŋ sözı öte maŋyzdy. Qasym-Jomart Toqaev Sezd qatysuşylaryna arnaǧan sözınde Qazaqstan damudyŋ konstruktivtı mäselesın öŋırlık jäne jahandyq deŋgeide jan-jaqty ılgerıletuge eleulı üles qosatynyn aitty. Al elımızdıŋ ışkı mäselesınde bırlık, yntymaq jäne tiımdı dialog negızgı basymdyq sanalady. Bügınde elımız auqymdy reformalar baǧdarlamasyn jüzege asyryp, Ädılettı Qazaqstandy qūruǧa kırıstı. «Bızdıŋ jaŋa ekonomikalyq saiasatymyz jalpyūlttyq tabysty ädıl böluge jäne barlyq azamattyŋ äl-auqatyn teŋdei arttyruǧa baǧyttalǧan. Bız halyqaralyq sauda men investisiialyq serıktestıktı tereŋdetudı qoldaimyz. Energetika jäne öndıruşı salalarda ekologiialyq talaptardy däiektı türde küşeitıp, balama quat közderın paidalanu ısın keŋeitıp kelemız» dedı Prezident.
Sonymen qatar Qasym-Jomart Toqaev jahandyq üderıstegı dın men ruhani köşbasşylardyŋ rölın qaita zerdeleuge baǧyttalǧan bırqatar tezistı talqylauǧa ūsyndy. «Bız mädenietke, ekonomika men qoǧamǧa qatysty teoriialyq tūjyrymdar men praktikalyq ädısterdı tübegeilı jaŋǧyrtuymyz kerek. Örkeniettıŋ şynaiy bolmysy men mänın saqtau üşın qoǧamnyŋ barlyq salasyna auqymdy reformalar qajet» dedı Memleket basşysy.
Qazaqstan Prezidentınıŋ pıkırınşe, ruhani köşbasşylardyŋ küş-jıgerın jūmyldyruy jäne dialogy bükıl adamzatqa qazırgı teketıresterden şyǧu jolyn körsetedı. «Osyndai auqymdy dialog täjıribesı ruhani köşbasşylarǧa türlı bıtımgerlık bastamalardy belsendı köteruge qūqyq beredı. Būl älemnıŋ tükpır-tükpırınde bolyp jatqan «qaqtyǧys oşaqtaryndaǧy» äskeri qimyldar men adamdardyŋ zardap şeguın toqtatu üşın asa maŋyzdy. Dınder basşylary – adamzattyŋ ar-ojdanyn saqtauşylar. Sondyqtan özara senımge, qaiyrymdylyq pen beibıtşılıkke bastaityn joldy sızder ǧana nūsqaisyzdar. Qazır adamzat būryn-soŋdy bolmaǧan jasampaz ıs-äreketke mūqtaj. Halyqaralyq qauıpsızdıktıŋ jaŋa jüiesın qalyptastyru üşın bärımızge beibıtşılık jolyndaǧy jaŋa jahandyq ıs-äreket kerek. Būl mäselede ruhani köşbasşylardyŋ rölı asa zor dep sanaimyn» dedı Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basşysy gumanizm idealdary men berık ruhani qūndylyqtardy ılgerıletuge şaqyrdy. Onyŋ aituynşa, jaŋa tehnologiialar adam ömırınıŋ barlyq salasyn tübegeilı özgertıp jatyr. Pandemiia būl üderıstı jyldamdatyp, küşeite tüstı. Sifrlyq kommunikasiialar, internet pen äleumettık jelıler bükıl jer şaryndaǧy adamdar arasyndaǧy şekarany būzyp, maŋyzdy röl atqarady. «Bız sifrlyq tehnologiialardyŋ äserımen qoǧamnyŋ bölşektenıp, közqarastar qaişylyǧy küşeie bastaǧanyn baiqap otyrmyz. Virtualdy älem köptegen adam üşın şynaiy älemnıŋ ornyn almastyra bastady. Sondyqtan jaŋa sifrlyq zamanda ruhani qūndylyqtar men adamgerşılık qasietter turaly mäselenı qaita kün tärtıbıne qoiu kerek. Jas ūrpaqqa jüiesız berıletın ılım men bılım adamzatty jalpy damu men jaqsylyqqa aparmaidy. Dın barlyq kezeŋde özınıŋ negızgı tärbie beru qyzmetın atqardy. Qūran, Injıl, Taurat jäne basqa da qasiettı kıtaptar gumanizm, janaşyrlyq jäne meiırımdılık ideialaryna toly. Olar agressiiany jaqtamaidy, radikalizmdı qabyldamaidy, zorlyq-zombylyqty aiyptaidy, toleranttylyq pen ūstamdylyqqa şaqyrady. Qazırgı zamanda dınder köşbasşylarynyŋ joǧary missiiasy – adamdarǧa osy maŋyzdy aqiqatty jetkızu» dedı Qazaqstan Prezidentı.
Apattar adamnyŋ özımşıldıgınen bolyp otyr
Sezde söz tızgının alǧan Äl-Azhar islam universitetınıŋ Joǧarǧy imamy Ahmad at-Taieb adamzatty jahandaǧy apattardyŋ sebebı turaly oilanuǧa ündedı. «Älemde ındettıŋ qorqynyştaryn qalpyna keltıruge uaqyt bolmady. Öitkenı basqa pandemiialar men apattar qaptap kettı. Būl tabiǧi, saiasi jäne «ekonomikalyq» apattardy adam özımşıldıgınıŋ kesırınen öz qolymen jasap aldy. Ol apattar adamdardy teŋseltıp tastady. Qasiettı Qūranda būl ekı qūbylys pen olardyŋ saldary turaly osydan şamamen 15 ǧasyr būryn aitylǧan. Qasiettı kıtapta adamnyŋ jer betındegı ısterdıŋ bärıne kilıguı turaly aitylǧan» dedı ol.
Dın köşbasşysy būl sözıne mysal da keltırdı. «Bızdıŋ oiymyzşa, adamzat jahandyq jylynu, orman örtterı, qalalardy su basu jäne sel jüru qaupı, keibır özenderdıŋ tartyluy, köptegen tırı tırşılık ielerınıŋ qyryluy siiaqty tabiǧat pen klimattyŋ kütpegen özgerısterınen qorqynyş pen ürei sezınıp jatqanyn közımız körıp otyr. Būl apattardy adam özınıŋ piǧylynan, salǧyrttyǧy jäne basqalarǧa nemqūraily qarauynan tuyndatqanyn ūmytpauymyz kerek» dedı imam.
Qaru-jaraqqa emes, bılımge aqşa salaiyq!
Alqaly jiynda söz alǧan Rim Papasy Fransisk ūly Abaidyŋ sözderınen mysal keltıre otyryp, özınıŋ negızgı oi-tūjyrymdaryn älemnıŋ halqyna joldady. «Keşe dombyrany qolyma aldym. Bügın osynau muzykalyq aspapty osy jerdıŋ eŋ ataqty aqyny – qazırgı ädebiettıŋ atasy, sazger Abaidyŋ ünımen ündestırgım keledı. Ol özınen keiın dınmen susyndaǧan mol şyǧarma qaldyrdy. Ol şyǧarmalarynda osy halyqtyŋ eŋ jaqsy qasietterın – üilesımdı danalyqty sipattaidy. Ol danalyq beibıtşılıktı qalap, soǧan ūmtylady. Arly adamnyŋ danalyǧyn Abai körsetıp ketken tūlǧa. Bız ärtürlı täjıribenı sıŋıruge, qabyldauǧa daiynbyz. Abai bızdıŋ aldymyzda: «ömırdıŋ mänı nede?» degen sūraq qoiady. Tereŋdıkke ūmtylu ma dep sūraidy» dedı Pontifik.
Rim Papasy öz sözınde adamdar ömırge düniedegı qajettılıgın qanaǧattandyru üşın ǧana emes, ruhani bailyqty tabu üşın de kelgenın eske saldy. «Bız eŋ maŋyzdy sūraqqa jauap tabuymyz kerek. Bız ruhaniiatty nasihattauǧa tiıspız. Abai aitqandai, «jyly jürek, nūrly aqyldy» saqtauymyz kerek» dedı ol. Katolikterdıŋ kösemı bırneşe mäselenı köterıp, sonyŋ ışınde pandemiia men qazırgı soǧystardy synady. «Abai kezınde öz şyǧarmasynda aş qalǧandar anyq esın saqtai ala ma, oquǧa degen jıgerın saqtai ala ma degendı aitty. Teŋsızdık pen ädıletsızdık saltanat qūryp tūrǧanda terrorizmdı toqtatu mümkın emes. Keiıngı on jyldyqtarda dıni basşylardyŋ negızgı kezdegı äŋgımesı de – osy. Bügıngı künı de soǧys, ümıtsız şaiqastar bolyp jatyr. Bır el ekınşı elge qol ūşyn soza almai otyr. Abai zūlymdyqqa jol bergen adam Qūdaidyŋ süigen qūly emes ekenın atap ötedı. Bärımız de zūlymdyqtan ada boluymyz kerek. Abai oqudy tastaǧan adam Qūdaidyŋ nazarynan tys qalǧanyn da meŋzeidı. Qaru-jaraqqa emes, qarajatty bılımge salaiyq» dedı Rim papasy.
Fransisk kedeilıktıŋ kesırınen ärtürlı ındetter tarap, dünie jüzınıŋ halqy qasıret şegıp jatqanyna toqtaldy. «Barlyǧyna, äsırese, qamqorlyqsyz qalǧandar men mümkındıgı joq adamdarǧa jaqyn bolaiyq. Qoǧamnyŋ eŋ älsız jäne kedei toptaryna, ünsız azap şegıp jatqan jandarǧa nazar audaraiyq. Kedeilıktıŋ kesırınen türlı ındetter men basqa da qasıretter tarap jatyr.Qazırgı kezde eŋ ülken syn-qater faktory retınde älı de kedeilık bolyp tūr. Kedeilık pen janjaldyq saldary zorlyq-zombylyq pen saraŋdyqqa äkeledı. Teŋsızdık pen ädıletsızdıkke tosqauyl qoimasaq, COVID-ten de jaman virustardy, iaǧni öşpendılıktı, zorlyq-zombylyqty, terrorizmdı toqtatu mümkın emes. Būl öz kezegınde bızdı planetarlyq auqymdaǧy ekınşı problemaǧa äkeledı, osy mäsele erekşe türde dındarlarǧa qatysty bolyp tūr» dedı Rim Papasy. Osy oraida Pontifik dın köşbasşylary älemde şeşılmei jatqan qaqtyǧystardy doǧaru üşın sabyrǧa şaqyryp, öz ülesın qosuy kerek ekenın aitty.
Ol sondai-aq, ūzaq uaqyt boiy dınge küdık tudyrǧan qauesetterdı ysyryp qoiatyn uaqyt jetkenın aitty. «Älem bızden ruhani tazalyqty, sananyŋ tazalyǧyn kütedı. Būl tūrǧyda şynaiy dındarlyqqa ümıt artyp otyr. Fundamentalizmnen, kez kelgen senımdı būrmalaityn jäne būzatyndardan alşaqtaityn, oianatyn kez keldı. Jüregımızdı taza etıp, janaşyrlyq tanytuymyz maŋyzdy» dedı Rim Papasy. Onyŋ paiymynşa, älemde tym ūzaq uaqyt boiy dınge degen küdık pen mensınbeuşılık tudyrǧan bos sözdı ysyryp qoiatyn uaqyt jettı. Būl negızsız pıkırler dın qazırgı qoǧamnyŋ tūraqsyzdanuyna yqpal etedı degen qauesettı taratyp keldı.
Pontifik älemdegı klimat problemalaryn köterıp, özınıŋ parasatty oi-pıkırlerın ortaǧa saldy. «Bızdıŋ aldymyzda tūrǧan taǧy bır problema – bızdıŋ ortaq üiımızdı qorǧauǧa qatysty bolyp tūr. Klimattyŋ eleulı türde özgergenın eskersek, bız äsem tabiǧatty keler ūrpaqqa saqtauymyz kerek. Abai öleŋınde: «Bezendırıp jer jüzın Täŋırım şeber, meiırbandyq düniege nūryn töger» dep jazǧan. Jaratuşy tabiǧatty jainatyp jasartqan. Sondyqtan jer betın lastauǧa, orasan zor zalal keltıruge qalaişa jol beremız? Barşaŋyzdy osy mäselenı bırlesıp şeşuge şaqyramyn» dedı ol. Klimattyŋ özgeruı tūrǧysyndaǧy problema pandemiiaǧa tıkelei qatysty bolyp tūrǧanyn aşyq aitty. «Ormandy jerlerdı aiausyz joiu, januarlardy zaŋsyz satu siiaqty mysaldar jeterlık jäne osy jaiynda oilanuymyz kerek. Osy ömırde qanauşylyq mınez-qūlyq bızdıŋ ortaq üiımızge orasan zor nūqsan keltırıp jatyr» dei kele adamzat balasyn ızgılıkke ündedı.
Indet Qūdaiǧa senımımızdı küşeittı
Qūryltai mınberınen söz alǧan İzraildıŋ Bas Sefard ravvinı İshak İosif dın köşbasşylary ıs jüzınde ülgı bolyp, adamdardy jaqsylyqqa üiretuı kerek degen pıkırın aitty. «Koronavirus arqyly Qūdaiǧa degen senım küşeie tüstı. Öitkenı adamdar özderıne eşteŋe täueldı emestıgın, kışkentai virusty bırde-bır sarapşy tüsıne almaitynyn kördı. Mūnyŋ bärı – Qūdaidyŋ qolynda. Bärımız jaratuşyǧa jalbarynamyz, qasiettı dūǧa bızdı ındetterden, soǧystardan qorǧap, älemdı sanaly jäne jaqsyraq etuın tıleimız. Jaratuşynyŋ dūǧalarymyzdy qabyl etuı üşın ne ıstei alamyz? Ainalamyzǧa kömek körsetıp, jaman ädetterden bas tartu kerek» dedı ol.
Ravvinnıŋ paiymdauynşa, jauap retınde mūnyŋ bärınıŋ qaitarymy bolady. «Dın köşbasşylary şydamdylyq, jūmsaqtyq, jaman ädetterden bas tartu, şydamdylyq, bır-bırıne qūrmet körsetude ıs jüzınde ülgı bolyp, adamdardy jaqsylyqqa üiretuı kerek» dep sözın tüiındedı İ. İosif.
Sezdıŋ ekınşı künı Beibıtşılık jäne kelısım saiabaǧynda aǧaş otyrǧyzu räsımımen jalǧasady. 60-tan astam japyraqty jäne qylqan japyraqty aǧaştar otyrǧyzylady, būl – sezdıŋ delegasiia basşylarynyŋ sany. Keler jyly salynuy josparlanǧan Beibıtşılık pen kelısım konseptualdy saiabaǧy Qazaqstandaǧy türlı konfessiialar men ūlttar arasyndaǧy yntymaqtastyqty, dostyq pen bırlıktı beineleidı. Tabiǧi jäne demalys saiabaǧy Esıl özenınıŋ boiynda ornalasady. Saltanatty şara aiaqtalǧannan keiın saǧat 10.00-den 15.00-ge deiın VII Sezdıŋ 4 seksiialyq otyrysy ötedı. Seksiialyq otyrystar soŋynda saǧat 15.00-de Älemdık jäne dästürlı dınder liderlerınıŋ VII Sezınıŋ jabylu räsımı ötedı.
Jabylu saltanatynyŋ eŋ maŋyzdy sätı VII Sezd jūmysynyŋ qorytyndylary turaly negızgı qūjat – Qorytyndy Deklarasiiany qabyldau bolmaq. Deklarasiianyŋ mazmūnynda qazırgı zamannyŋ özektı mäselelerınıŋ paiymdauy, olardy şeşudıŋ yqtimal joldary, sondai-aq älemdık dınder köşbasşylary oi-tūjyrymdary, halyqaralyq qoǧamdastyqqa ündeuı körınıs tabady. Deklarasiia BŪŪ Bas Assambleiasynyŋ 77-sessiiasynyŋ resmi qūjaty retınde taratylady.
